Πώς η ομοσπονδιακή λογική θα σώσει το ευρωπαϊκό σχέδιο

Όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο πρεσβύτερος ενέταξε την Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το 1979, το έπραξε κόντρα στο ρεύμα της εποχής εκείνης, καθώς το σύνθημα που επικράτησε και κέρδισε τις εκλογές δυο χρόνια αργότερα ήταν «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο». Ευτυχώς, η κυβέρνηση που διήρκεσε σχεδόν όλη την δεκαετία του 1980 κράτησε την χώρα στην ΕΟΚ, εκμεταλλεύτηκε τα «πακέτα» Ντελόρ, όμως μοίραζε δανεικά που αύξησαν ραγδαία το χρέος της χώρας. Διαχρονικά, από την μεταπολίτευση και μετά, η Ελλάδα οφείλει την επιβίωση και εξέλιξή της στο ότι είναι αναπόσπαστο μέλος του στενού πυρήνα της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το γεγονός πως η παρούσα κυβέρνηση αποδέχθηκε το όραμα της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης καθώς υπουργός της υποστήριξε δημόσια τον «αριστερό προοδευτικό φεντεραλισμό» [1] ενώ πιστεύει πως «ευρωπαϊσμός χωρίς φεντεραλισμό είναι κενό γράμμα» [2], αποδεικνύει την ιστορική αυτή πραγματικότητα. Η ομοσπονδιακή λογική (φεντεραλισμός) [3] δεν έχει ιδεολογικό πρόσημο καθώς αποτελεί μοντέλο αποκεντρωμένης διακυβέρνησης. Έστω και έτσι, όμως, είναι σημαντικό το ότι αποδέχεται το επόμενο στάδιο της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης.

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean-Claude Juncker, σε συνέντευξη Τύπου της συνόδου κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών για το Brexit και την κρίση των μεταναστών, στις Βρυξέλλες στις 19 Φεβρουαρίου 2016. REUTERS / Eric Vidal
-------------------------------------------------------------------------

Πριν αναλύσουμε το όραμά μας για την Ευρώπη του αύριο, ας δούμε ποια είναι η κατάσταση σήμερα και ποια είναι τα επικρατέστερα σενάρια για την πολιτική εξέλιξη και διακυβέρνηση της Ευρώπης.

ΣΕΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το σύγχρονο διεθνές περιβάλλον και οι εν αυτώ εξελίξεις λειτούργησαν -και λειτουργούν- ως καθρέπτης αληθείας, αντανακλώντας τα αδύναμα σημεία, αλλά και τις δυνατότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η παρατεταμένη κρίση της ευρωζώνης καθώς και η μεταναστευτική κρίση με την έξαρση του 2015 η οποία με την σειρά της ήγειρε ζητήματα ασφάλειας αλλά και κοινής άμυνας και κοινής εξωτερικής πολιτικής, με φόντο ένα μεταβαλλόμενο οικονομικό περιβάλλον, όπου προβλέπεται μετατόπιση των πηγών παραγωγής οικονομικού πλούτου στην επόμενη δεκαπενταετία, αλλά και το Brexit [5], οδήγησαν τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ανάγκη δημοσίου διαλόγου για το μέλλον της ΕΕ.

Ταυτόχρονα, αναδύονται πολιτικοί και πολιτικές που ριζοσπαστικοποιούνται, δημιουργώντας κλυδωνισμούς για την ισορροπία της διεθνούς έννομης τάξης και της ειρήνης (Τραμπ, Β. Κορέα, Πούτιν, αλλά και Ερντογάν), και η ΕΕ καλείται να αναλάβει ενιαίο, σύσσωμο αλλά και ευέλικτο πολιτικό ρόλο όσον αφορά την εξωτερική πολιτική της.

Δυστυχώς, εντός της ΕΕ εγείρονται ζητήματα έλλειψης κοινής αντιμετώπισης και αλληλεγγύης όσον αφορά την ανθρωπιστική και νομική αντιμετώπιση των μεικτών προσφυγικών ροών. Εξ αυτού απειλήθηκε η ενότητα του χώρου Schengen -και ίσως ακόμη αυτός αντιμετωπίζει προβλήματα, καθότι κάποια κράτη-μέλη, κατά παράβαση, ή κατά νόμιμη εξαίρεση ως επικαλούνται, εφαρμόζουν μονομερείς πρακτικές που αναιρούν την ενότητά του. Με την σειρά του, το ζήτημα της βιωσιμότητας του χώρου Schengen, έφερε στο προσκήνιο την άμεση ανάγκη περιφρούρησης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Το ανωτέρω πλαίσιο, σε συνδυασμό με την οικονομική ύφεση των τελευταίων ετών, επέτρεψε την άνοδο λαϊκίστικων κομμάτων και ρητορικής στις κοινωνίες διαφόρων κρατών-μελών με δούρειο ίππο τις υπεραπλουστεύσεις νοημάτων και υποσχέσεων και με στόχο την νομιμοποίηση ακραίων και αντιδημοκρατικών πρακτικών.

Εξ αυτών των ως άνω αλυσιδωτών θεσμικών ζητημάτων που έχουν άμεσο πρακτικό και κοινωνικό αντίκτυπο στους Ευρωπαίους πολίτες, τέθηκε το πολιτικό και νομικό ζήτημα της ουσιαστικής εφαρμογής του ευρωπαϊκού δικαίου και των ευρωπαϊκών αξιών. Είναι ατελές το ευρωπαϊκό δίκαιο και δεν εκτελείται; Δύνανται τα κράτη-μέλη να λαμβάνουν μονομερείς αποφάσεις και ενέργειες και ποιά η ευελιξία των ευρωπαϊκών θεσμών σε αυτό; Εάν τα κράτη-μέλη σε καταστάσεις επείγοντος και έκτακτης ανάγκης προσφεύγουν σε μονομερείς ενέργειες με σκοπό την αντιμετώπιση του εκάστοτε προβλήματος σε εθνικό επίπεδο, τότε ποιός ο πολιτικός και θεσμικός ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης σήμερα και στο μέλλον;

Έτσι, τον Μάρτιο του 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διανύοντας το μέσο της θητείας της, άνοιξε τον «Δημόσιο Διάλογο για το μέλλον της Ευρώπης» μέσω της ‘Λευκής Βίβλου για το Μέλλον της Ευρώπης’, σκιαγραφώντας πέντε σενάρια:

(α) Συνεχίζουμε κανονικά:
Η ΕΕ των 27 επικεντρώνει την προσοχή της στην επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος θετικών μεταρρυθμίσεων.

(β) Τίποτε άλλο εκτός από την ενιαία αγορά:
Η ΕΕ των 27 επικεντρώνεται εκ νέου σταδιακά στην ενιαία αγορά.

(γ) Όσοι θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα:
Η ΕΕ των 27 επιτρέπει σε όσα κράτη-μέλη το επιθυμούν να αναπτύξουν μεγαλύτερη δράση σε συγκεκριμένους τομείς.

(δ) Κάνουμε λιγότερα αλλά με πιο αποδοτικό τρόπο:
Η ΕΕ των 27 εστιάζει στην επίτευξη καλύτερων και ταχύτερων αποτελεσμάτων σε επιλεγμένους τομείς πολιτικής, κάνοντας λιγότερα σε άλλους τομείς.

(ε) Κάνουμε όλοι μαζί πολύ περισσότερα:
Τα κράτη-μέλη αποφασίζουν να κάνουν πολύ περισσότερα από κοινού σε όλους τους τομείς πολιτικής.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη, προτίθενται να οργανώσουν σειρά «συζητήσεων για το μέλλον της Ευρώπης» στις πόλεις και στις περιφέρειες της Ευρώπης. Μέχρι τις επόμενες εκλογές για την ανάδειξη του νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο του 2019, στόχο έχει να παρουσιάσει στους Ευρωπαίους πολίτες ένα σχέδιο, ένα όραμα και μια πορεία για το μέλλον.