Μπορεί η Ευρώπη να σώσει την συμφωνία με το Ιράν; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μπορεί η Ευρώπη να σώσει την συμφωνία με το Ιράν;

Είναι η ώρα να εξετάσει ένα «Σχέδιο Β»
Περίληψη: 

Εάν η Ουάσιγκτον φύγει από την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν, η Ευρώπη θα μπορούσε να κινηθεί προς το «Σχέδιο Β»: Να διατηρήσει την ουσία της υπάρχουσας συμφωνίας, ανεξάρτητα από το τι κάνει η Ουάσινγκτον, ακριβώς όπως και τα μέλη της διεθνούς κοινότητας επιδίωξαν να διασώσουν την συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, από την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν την σχεδιαζόμενη απόσυρσή τους.

Ο ALI VAEZ είναι ο διευθυντής του Iran Project στο International Crisis Group.

Στις 12 Ιανουαρίου, η διοίκηση του Donald Trump εξασφάλισε στις Ηνωμένες Πολιτείες τέσσερις επιπλέον μήνες για να αποφασίσουν εάν θα παραμείνουν στην πυρηνική συμφωνία με το Ιράν. Με την επανάληψη των παρεκκλίσεων από τις κυρώσεις, ο Λευκός Οίκος τήρησε τους όρους της συμφωνίας, αλλά αξιοποίησε την ευκαιρία να επιβάλει νέες κυρώσεις και να απειλήσει την απόσυρση από την συμφωνία εάν το Κογκρέσο και η Ευρώπη αποτύχουν να την τροποποιήσουν μέχρι τις 12 Μαΐου. Η προσέγγιση αυτή προσέδωσε έναν υψηλό βαθμό αβεβαιότητας σχετικά με το εάν η συμφωνία, γνωστή ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA) [1] θα επιβιώσει, ενώ παράλληλα έθεσε το βάρος της δράσης στους άλλους υπογράφοντες την συμφωνία, ιδίως στην Ευρώπη. Δεν υπάρχει, ωστόσο, ανάγκη η Ευρώπη να ενδώσει στο τελεσίγραφο του Trump. Αυτή η περίοδος αναμονής, της δίνει τον χρόνο να ενθαρρύνει τις Ηνωμένες Πολιτείες να παραμείνουν στην συμφωνία, ενώ η ίδια θα προετοιμάζεται για ένα εναλλακτικό σχέδιο: Να κρατήσει την συμφωνία ζωντανή ανεξάρτητα από το πώς ενεργεί η Ουάσινγκτον.

17012018-1.jpg

Βαριά σύννεφα πάνω από το Palais Coburg, τον τόπο διεξαγωγής των πυρηνικών συνομιλιών στην Βιέννη, στην Αυστρία, στις 9 Ιουλίου 2015. LEONHARD FOEGER / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

Η Ευρώπη, με την οποία το Ιράν σχεδόν διπλασίασε το εμπόριο τον περασμένο χρόνο, αναμφισβήτητα κατέχει το κλειδί για την συνέχιση της συμφωνίας. Παρόλο που δεν μπορεί να πείσει τους πάντες στην Ουάσιγκτον, μπορεί να πείσει πολλούς από αυτούς να παραμείνουν πιστοί στις δεσμεύσεις των ΗΠΑ. Αυτό που έκανε ξεκάθαρο ο Τραμπ είναι ότι για να παραμείνει η Ουάσιγκτον στην συμφωνία, το Κογκρέσο και η Ευρώπη θα πρέπει να καταργήσουν ή να επεκτείνουν τις λεγόμενες «ρήτρες λήξης ισχύος» (sunset clauses) [2], δηλαδή τις ημερομηνίες λήξης για το πότε το Ιράν θα μπορούσε να επιταχύνει τις πυρηνικές του δραστηριότητες. (Το Ιράν διαφορετικά δεν θα είχε συμφωνήσει ποτέ και οι ημερομηνίες είναι επίσης αρκετά μακριά στο μέλλον ώστε να αγοράσουν αρκετό χρόνο για μια επακόλουθη συμφωνία). Ο Trump πιέζει επίσης τους πυρηνικούς επιθεωρητές του ΟΗΕ να αποκτήσουν ανεμπόδιστη πρόσβαση στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις του Ιράν για την επιβολή κυρώσεων σε δραστηριότητες που δεν καλύπτονται σήμερα από την JCPOA, όπως το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν. Κάτι τέτοιο, ιδιαίτερα [αν γίνει] μονομερώς, θα παραβίαζε ουσιαστικά την συμφωνία.

Τους τελευταίους τρεις μήνες, οι ευρωπαϊκές χώρες άσκησαν πιέσεις τόσο στην διοίκηση του Trump όσο και στο Κογκρέσο για να τους πείσουν ότι ένα ισχυρότερο σύμφωνο δεν μπορεί να χτιστεί στα ερείπια του υπάρχοντος, το οποίο έχει εξισορροπηθεί με λεπτό τρόπο μέσα από χρόνια εντατικών πολυμερών συνομιλιών˙ ότι ο καλύτερος δρόμος για την ενίσχυση της συμφωνίας είναι η αυστηρή εφαρμογή της και από τις δύο πλευρές και η τελική αξιοποίησή της μέσω της δέσμευσης˙ και ότι η αποσταθεροποίηση της πυρηνικής συμφωνίας αποσπά την προσοχή από την εστίαση στο πρόγραμμα πυραύλων του Ιράν, τις περιφερειακές δραστηριότητες και τις επιδόσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Εάν η Ουάσιγκτον αρνηθεί να ακούσει, η Ευρώπη θα μπορούσε να κινηθεί προς το «Σχέδιο Β»: Να διατηρήσει την ουσία της συμφωνίας, ανεξάρτητα από το τι κάνει η Ουάσινγκτον, ακριβώς όπως και τα μέλη της διεθνούς κοινότητας επιδίωξαν να διασώσουν την συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, από την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν την σχεδιαζόμενη απόσυρσή τους, και όπως ακριβώς τα έθνη του Ειρηνικού έχουν δημιουργήσει ένα εναλλακτικό εμπορικό σύμφωνο μετά την απόρριψη της Trans Pacific Partnership από τον Trump.

Η αποφασιστικότητα της Ευρώπης να προστατεύσει την συμφωνία προέρχεται λιγότερο από οικονομικούς λόγους παρά από πολιτικούς υπολογισμούς -ο φόβος ότι η κατάργησή της θα οξύνει τις περιφερειακές εντάσεις, θα απελευθερώσει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και θα αμφισβητήσει την αξιοπιστία των πολυμερών συμφωνιών. Όπως είπε πρόσφατα ένας Γερμανός αξιωματούχος: «Μόνο το 0,22% του σχεδόν ενός τρισεκατομμυρίου ευρώ των γερμανικών εξαγωγών πηγαίνει στο Ιράν. Ως εκ τούτου, είναι άδικο να καταδεικνύουμε τα γερμανικά επιχειρηματικά συμφέροντα ως το απώτερο κίνητρο πίσω από την υποστήριξή μας προς την JCPOA».

Ένας τρόπος με τον οποίο οι ευρωπαϊκές χώρες θα μπορούσαν να προχωρήσουν πέρα από την ρητορική στήριξη της JCPOA είναι να αναβιώσουν τους «κανόνες παρεμπόδισης» (blocking regulations) προκειμένου να αποφύγει ενδεχόμενες κυρώσεις των ΗΠΑ εναντίον του Ιράν για τις οποίες θεωρούν ότι παραβιάζουν την συμφωνία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήγαγε για πρώτη φορά τέτοια νομοθεσία το 1996 για να απελευθερώσει τις χώρες-μέλη της από την υποχρέωση συμμόρφωσης με εξωεδαφικές κυρώσεις των ΗΠΑ εναντίον του Ιράν και της Κούβας. Σε συνδυασμό με την απειλή να μηνύσει τις Ηνωμένες Πολιτείες στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, αποθάρρυνε ουσιαστικά την Ουάσινγκτον να επιβάλει τις κυρώσεις αυτές για περισσότερο από μια δεκαετία. Ενώ εξακολουθεί να υπάρχει στα χαρτά, ο νόμος ατόνησε αφότου η ΕΕ συμπορεύτηκε με τις Ηνωμένες Πολιτείες το 2006 επιβάλλοντας αυστηρές κυρώσεις εναντίον του Ιράν.