Πώς προσαρμόζονται οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στο «Πρώτα η Αμερική»

Στο ξεκίνημα της διοίκησης του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, προέβλεπα [2] στο Foreign Affairs ότι η ατζέντα του Τραμπ «Πρώτα η Αμερική» θα έθετε σε κίνηση τεκτονικές δυνάμεις έξω από τον έλεγχό του. Καθώς το έδαφος μετατοπίστηκε κάτω από τα πόδια τους, οι μακροπρόθεσμοι σύμμαχοι των ΗΠΑ θα χάσουν την εμπιστοσύνη τους στην αμερικανική ηγεσία και αξιοπιστία. Θα προσαρμοστούν αντισταθμίζοντας τα στοιχήματά τους, απομακρυνόμενοι από την ευθυγράμμισή τους με τις Ηνωμένες Πολιτείες οι οποίες δεν είναι πλέον πρόθυμες να προωθήσουν και να υπερασπιστούν την φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη [3] που είχαν στηρίξει από το 1945. Τα αποδεικτικά στοιχεία αυτής της αντιστάθμισης βρίσκονται στην προσαρμογή των συμμάχων των Αμερικανών στις προσεγγίσεις τους προς την γεωπολιτική, την οικονομία και την αλλαγή του κλίματος.

Ο Trump στον Λευκό Οίκο, τον Ιούλιο του 2017. JONATHAN ERNST / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

Ένα χρόνο μετά την ορκωμοσία του Trump, η φιλελεύθερη τάξη δεν έχει καταρρεύσει. Αλλά βρίσκεται σε κίνδυνο, καθώς ο πρόεδρος στρέφει την πλάτη του [4] στον κόσμο που έφτιαξαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, για να αγκαλιάσει μια εθνικιστική και απομονωτική εξωτερική πολιτική. Αν και εξακολουθούν να ελπίζουν ότι η παραίτηση του Trump από την παγκόσμια ηγεσία [5] αποτελεί προσωρινή παρέκκλιση και όχι διαρκές σημείο καμπής, οι σύμμαχοι και οι εταίροι των ΗΠΑ εκπονούν σχέδια έκτακτης ανάγκης.

ΑΣΦΑΛΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΑΤΡΙΔΑ

Η τάση προς αντιστάθμιση [του ρίσκου] είναι πιο έντονη στις διατλαντικές σχέσεις, το υπόβαθρο της μετά το 1945 φιλελεύθερης τάξης. Στην σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο, ο Trump ταρακούνησε τους Ευρωπαίους προτείνοντας [6] ότι η δέσμευση της χώρας του στην συμμαχία εξαρτάται από την αποζημίωση που θα δώσουν στους Αμερικανούς φορολογούμενους για τις στρατιωτικές δαπάνες των ΗΠΑ, ενώ αρνήθηκε να επικυρώσει [7] το άρθρο 5 της Βορειοατλαντικής Συνθήκης, το οποίο αφορά στην συλλογική άμυνα. Αν και αργοπορημένα επιβεβαίωσε [8] τις δεσμεύσεις των Ηνωμένων Πολιτειών δύο μήνες αργότερα, οι Ευρωπαίοι έλαβαν το μήνυμα. «Οι καιροί στους οποίους μπορούσαμε να υπολογίζουμε πλήρως σε άλλους, έχουν κάπως τελειώσει, όπως το βίωσα τις τελευταίες ημέρες», δήλωσε η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ μετά την σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών [9].

Οι Ευρωπαίοι δύσκολα [μπορεί να θεωρηθεί ότι] έχουν εγκαταλείψει την Δυτική συμμαχία, αλλά η μη προβλεψιμότητα του Trump τούς ωθεί να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη [10] για την υπεράσπισή τους. Τον Ιούνιο, τα κράτη-μέλη της ΕΕ ξεκίνησαν [11] ένα νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, υποσχόμενα [12] να αυξήσουν τις δικές τους αμυντικές δαπάνες κατά 4,3%. Πέραν της ενίσχυσης της ικανότητας της ηπείρου να αντιστέκεται στην Ρωσία, αυτές οι νέες δυνατότητες είναι σχεδιασμένες [13] να αυξήσουν την «στρατηγική αυτονομία» [14] της ΕΕ έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών. Επιπλέον, 25 από τα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ συμφώνησαν [15] να υιοθετήσουν ένα αμυντικό σύμφωνο της ΕΕ, γνωστό ως Μόνιμη Δομημένη Συνεργασία (Permanent Structured Cooperation), ότι «θα μπορούσε να καλύψει έργα από νέα τανκς μάχης μέχρι την ανάπτυξη πολυεθνικών δυνάμεων».

Οι πιο σημαντικοί Ευρωπαίοι σύμμαχοι της Αμερικής, όπως η Γαλλία και η Γερμανία, έχουν επίσης αποξενωθεί λόγω της άνεσης του Trump [16] προς τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, της συμπάθειάς του [17] για τους αυταρχικούς ηγέτες γενικά, τον αδιαμφισβήτητο εναγκαλισμό [18] του Ισραήλ στην διαμάχη του με τους Παλαιστινίους και την αδέξια[19] απειλητική ρητορική του στα κράτη-μέλη του ΟΗΕ σχετικά με την απόφαση των ΗΠΑ να μεταφέρουν την πρεσβεία του από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ. Επίσης, έχουν αντισταθεί στις προσπάθειές του να πετάξει στα σκουπίδια την πυρηνική συμφωνία του Ιράν, επιμένοντας [20] ότι αυτή θα ισχύει ανεξάρτητα από την απόσυρση των ΗΠΑ.

Ο Trump σε συνάντησή του με τον Vladimir Putin στην σύνοδο του G-20 στο Αμβούργο, τον Ιούλιο του 2017. CARLOS BARRIA / REUTERS
-----------------------------------------------------------

ΑΓΧΩΜΕΝΗ ΑΣΙΑ

Η «Πρώτα η Αμερική» στροφή του Τραμπ έστειλε κύματα σοκ στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού επίσης. Οι παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ αναρωτιούνται ξαφνικά αν οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν αξιόπιστοι εταίροι που είναι σε θέση (ή ενδιαφέρονται) να διατηρήσουν την περιφερειακή ισορροπία ισχύος ή ακόμα και να εκπληρώσουν τις συμβατικές υποχρεώσεις τους [21]. Η Αυστραλία, για παράδειγμα, συζητά αν μπορεί να βασιστεί στις Ηνωμένες Πολιτείες για να εξισορροπήσει την άνοδο της Κίνας. Η λευκή βίβλος για την εξωτερική πολιτική της Canberra, που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο, συνιστά αυτό που ο Michael Fullilove του Ινστιτούτου Lowy αποκαλεί [22] μια δύσκολη «κίνηση γυμναστικής», δηλαδή «την αντιστάθμιση των διπλών κινδύνων μιας απερίσκεπτης Κίνας και μιας άσκοπης Αμερικής».

Άλλοι ιστορικοί σύμμαχοι και συνεργάτες των ΗΠΑ υιοθετούν επίσης την αυτοβοήθεια. Οι αμυντικές δαπάνες της Ιαπωνίας [23] αναμένεται να φθάσουν σε επίπεδα ρεκόρ [24], καθώς το Τόκιο ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της Βόρειας Κορέας και στην κινεζική επιθετικότητα στην θάλασσα. Η Νότια Κορέα επιταχύνει την συσσώρευση όπλων [25] για να αντιμετωπίσει την απειλή της Βόρειας Κορέας, και ο πρόεδρος Moon Jae-in δήλωσε την πρόθεσή του να αναλάβει ο στρατός της Δημοκρατίας της Κορέας τον επιχειρησιακό έλεγχο από τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά την διάρκεια πολέμου [25], οι οποίες σε διαφορετική περίπτωση θα διοικούσαν την στρατιωτική δύναμη των 650.000 ανδρών της Νότιας Κορέας σε περίπτωση πολέμου. Ταυτόχρονα, οι στρατιωτικές απειλές του Trump κατά του καθεστώτος του Kim Jong Un, που πολλοί στο Νότο θεωρούν ως προκλητικές, κινδυνεύουν να οδηγήσουν σε ρήγμα [26] μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του μακροπρόθεσμου συμμάχου τους.

Η Σιγκαπούρη, εν τω μεταξύ, αντισταθμίζει προς άλλη κατεύθυνση, όπως το προέβλεψα [2] πριν από ένα χρόνο. Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν ο σημαντικότερος συνεργάτης τους επί της ασφαλείας, η πόλη-κράτος ενίσχυσε τους στρατιωτικούς δεσμούς της [27] με την Κίνα, διεξάγοντας περισσότερες διμερείς ασκήσεις [28] με το κινεζικό ναυτικό και τον στρατό. Εν ολίγοις, τα έθνη που εδώ και καιρό έχουν ενθαρρυνθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες να αντισταθμίσουν την Κίνα, τοποθετούν τώρα παράπλευρα στοιχήματα [21] στην περίπτωση που ο Αμερικανός προστάτης τους αρχίσει να παραπαίει.

Αντιστάθμιση συμβαίνει επίσης στην παγκόσμια οικονομία, καθώς η διοίκηση Trump εγκαταλείπει την ηγετική θέση των ΗΠΑ στην απελευθέρωση του εμπορίου. Αμέσως μετά την ορκωμοσία του, ο πρόεδρος αποχώρησε από την συμφωνία Trans-Pacific Partnership (TPP). Αυτό ήταν ένα καταστροφικό πλήγμα για την διπλωματική αξιοπιστία των ΗΠΑ [29], με γεωπολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις. Ο Trump έχει επίσης προχωρήσει στην επαναδιαπραγμάτευση της Συμφωνίας Ελεύθερων Συναλλαγών της Βόρειας Αμερικής (NAFTA) -αν και οι απαιτήσεις του [30] για τον Καναδά και το Μεξικό είναι τόσο ακραίες ώστε οι διαπραγματεύσεις έχουν επιβραδυνθεί σημαντικά. Γενικότερα, ο Λευκός Οίκος σηματοδότησε την περιφρόνησή του [31] στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), απειλώντας [32] να αγνοήσει τις ανεπιθύμητες αποφάσεις του σχετικού μηχανισμού επίλυσης διαφορών. Οι επιθέσεις του προέδρου στο σύστημα του διεθνούς εμπορίου που βασίζεται σε κανόνες, έχουν προκαλέσει αντιδράσεις [33] από μέλη τόσο διαφορετικά όσο η ΕΕ, η Κίνα και η Αργεντινή, τα οποία φοβούνται ότι ο Trump θα μπορούσε να προκαλέσει έναν πτωτικό φαύλο κύκλο στον «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» προστατευτισμό.

ΓΕΜΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΕΝΟ

Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες υποχωρούν, άλλα εμπορευόμενα έθνη ενισχύονται. Το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών αυξήθηκε κατά 4,2% [34] το 2017. Στην συνάντηση κορυφής οικονομικής συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού τον Νοέμβριο, τα υπόλοιπα έντεκα μέλη της TPP αναβίωσαν την συμφωνία [35], που τώρα αναβαπτίστηκε σε Comprehensive and Progressive Trans-Pacific Partnership (CPTPP). Τούτο έστειλε ένα σαφές μήνυμα ότι αυτοί προτιμούν ένα πολυμερές σύστημα [36] αντί τις διμερείς διαπραγματεύσεις με τις υπέρ του προστατευτισμού Ηνωμένες Πολιτείες.

Εν τω μεταξύ, η ΕΕ ξεπερνά τις Ηνωμένες Πολιτείες [37] όσον αφορά τον καθορισμό εμπορικών κανόνων. Τον Δεκέμβριο κατέληξε [38] σε μια σημαντική συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Ιαπωνία, η οποία μαζί με την ΕΕ αντιπροσωπεύει πάνω από το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η ιαπωνική συμφωνία έρχεται αμέσως μετά από προηγούμενες συμφωνίες της ΕΕ με τον Καναδά και το Βιετνάμ, και οι Βρυξέλλες έχουν τώρα το βλέμμα τους [39] σε μια άλλη πιθανή συμφωνία με τις χώρες Mercosur [40].

Η Κίνα γεμίζει επίσης το κενό [41] -και προσελκύει νέους εταίρους. Πέρσι ξεκίνησε ασύντακτα, με τον πρόεδρο Xi Jinping να δίνει μια ομιλία στο Νταβός, όπου ο ηγέτης του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος απεικόνισε το έθνος του ως σωτήρα της παγκοσμιοποίησης. Μέχρι το τέλος του 2017, οποιαδήποτε ειρωνεία είχε εξαφανιστεί. Η Κίνα κινήθηκε για να παγιώσει την ηγετική της θέση στην οικονομία της περιοχής Ασίας-Ειρηνικού μέσω της πρωτοβουλίας Belt and Road, στην οποία θα επενδύσει το εκπληκτικό ποσό του ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων [42] σε υποδομές που θα συνδέουν την Ευρώπη και την Ασία˙ της Περιφερειακής Συνολικής Οικονομικής Συνεργασίας (Regional Comprehensive Economic Partnership, RCEP), μιας ζώνης ελευθέρων συναλλαγών επικεντρωμένης στην Κίνα˙ και της Τράπεζας Επενδύσεων Υποδομών Ασίας (Asia Infrastructure Investment Bank, ΑΙΙΒ), η οποία διαθέτει πλέον ογδόντα μέλη [43]. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν και άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν κάνει προσκυνήματα [44] στο Πεκίνο για να κλείσουν οικονομικές συμφωνίες. Πιο κοντά στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι Κινέζοι κάνουν επίσης επιδρομές [45] μεταξύ των λατινοαμερικανικών εθνών που απογοητεύτηκαν από την σκληρή εμπορική γραμμή του Trump.

Ο Trump και η Πρώτη Κυρία Melania Trump στην Απαγορευμένη Πόλη, με τον Κινέζο πρόεδρο Xi Jinping και την Πρώτη Κυρία Peng Liyuan, τον Νοέμβριο του 2017. JONATHAN ERNST / REUTERS
-------------------------------------------------------------

Σε μια μοναδική μορφή αντιστάθμισης, ο Καναδάς και το Μεξικό εκμεταλλεύονται το ομοσπονδιακό σύστημα των ΗΠΑ, απευθυνόμενοι σε μεμονωμένες πολιτείες για να υπερασπιστούν την υπόθεσή τους για τη NAFTA. Κατά τους πρώτους έξι μήνες της διοίκησης του Trump, μέλη του καναδικού υπουργικού συμβουλίου και του κοινοβουλίου συναντήθηκαν περισσότερες από 170 φορές [46] με ανώτερους αξιωματούχους των ΗΠΑ από 23 πολιτείες, όπως η Νέα Υόρκη [47], οι οποίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις διασυνοριακές εμπορικές συναλλαγές.

Ένα παρόμοιο μοτίβο είναι εμφανές στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής. Τον Ιούνιο, ο πρόεδρος Trump αποσύρθηκε από την συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή [θεωρώντας την] ως προσβολή της αμερικανικής κυριαρχίας και απειλή για την οικονομία των ΗΠΑ. Σε αντίθεση με τις προβλέψεις μου πριν από ένα χρόνο, άλλες χώρες δεν έχουν (ακόμη) αντισταθμίσει τις δεσμεύσεις τους για την συμφωνία του Παρισιού. Πράγματι, μετά την αποχώρηση του Trump από την συμφωνία, η Κίνα και η ΕΕ εξέδωσαν αμέσως μια κοινή δήλωση [48], η οποία επιβεβαιώνει εκ νέου τις δεσμεύσεις τους. Κατά την διάσκεψη των συμβαλλομένων στην Βόννη τον Νοέμβριο, άλλοι υπογράφοντες έκαναν το ίδιο [49]. Τον Δεκέμβριο, ο Macron φιλοξένησε μια ξεχωριστή παγκόσμια διάσκεψη για το κλίμα με περισσότερους από πενήντα παγκόσμιους ηγέτες, προκειμένου να αντλήσει κεφάλαια για την επίτευξη των παρισινών στόχων. Η σχεδόν ομόφωνη διεθνής υποστήριξη για την συμφωνία του Παρισιού δείχνει ότι η πολυμερής συνεργασία για την αλλαγή του κλίματος θα συνεχιστεί χωρίς την ηγεσία των ΗΠΑ, έστω και αν η επίτευξη των στόχων των εκπομπών του Παρισιού παραμένει δύσκολη [51]. Πράγματι, πόλεις και πολιτείες των ΗΠΑ -με την Καλιφόρνια στο επίκεντρο- έχουν κάνει τις δικές τους δεσμεύσεις για το κλίμα [52] και συμμάχησαν με τους υπογράφοντες του Παρισιού. Τον Ιούνιο, ο κυβερνήτης της Καλιφόρνιας, Τζέρι Μπράουν, ταξίδεψε στην Κίνα για να συζητήσει την καθαρή ενέργεια με τον Xi, και αυτόν τον Σεπτέμβριο ο Μπράουν θα φιλοξενήσει [53] παγκόσμιους ηγέτες σε μια διάσκεψη κορυφής για το κλίμα, στο Σαν Φρανσίσκο.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ;

Αβέβαιοι για τη μελλοντική τροχιά των Ηνωμένων Πολιτειών και την σοφία των αποφάσεών τους, οι φίλοι της Αμερικής ασφαλίζονται από τα ρίσκα της ευθυγράμμισης με τις ΗΠΑ, διαφοροποιώντας τα χαρτοφυλάκιά τους και ενισχύοντας τις ικανότητές τους για αυτοβοήθεια. Η αντιστάθμισή τους ήταν σταδιακή και επιλεκτική και όχι απότομη και γενική. Κάποιοι μπορεί να ξοδεύουν χρόνο με την ελπίδα ότι η λογική θα επιστρέψει στην Ουάσινγκτον. Όμως, οι πιο ανεξάρτητοι δρόμοι που ακολουθούνται τώρα από σύμμαχους των ΗΠΑ, θα καταστήσουν πιο δύσκολο για τις Ηνωμένες Πολιτείες να ανακτήσουν τον μανδύα της παγκόσμιας ηγεσίας στο μέλλον. Μετά από μόλις ένα χρόνο στο αξίωμα, η [εταιρεία δημοσκοπήσεων] Gallup αναφέρει [54] ότι ο πρόεδρος Trump προήδρευσε μιας καταστροφικής πτώσης της παγκόσμιας εμπιστοσύνης στην αμερικανική ηγεσία. Όσο περισσότερο συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, τόσο πιο δύσκολο θα είναι για οποιαδήποτε μελλοντική διοίκηση των ΗΠΑ να αναζωογονήσει μια ανοικτή, δεσμευμένη σε κανόνες διεθνή τάξη.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2018-01-23/how-us-allies-a...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.cfr.org/book/sovereignty-wars
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2017-02-13/trump-and-world...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-12-12/once-and-future-order
[4] https://www.politico.com/magazine/story/2018/01/02/donald-trump-foreign-...
[5] https://www.theatlantic.com/international/archive/2017/12/america-abidca...
[6] https://www.nytimes.com/2017/05/26/world/europe/nato-trump-spending.html
[7] https://www.theatlantic.com/international/archive/2017/05/trump-declines...
[8] https://www.cnbc.com/2017/07/06/trump-us-stands-firmly-behind-nato-artic...
[9] https://www.washingtonpost.com/world/following-trumps-trip-merkel-says-e...
[10] https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2017/05/28/thanks-to-...
[11] http://www.newsweek.com/eu-defense-fund-tackle-russia-military-trump-nat...
[12] http://www.cnn.com/2017/06/29/politics/nato-members-increase-defense-spe...
[13] http://www.zeit.de/politik/2017-10/foreign-policy-germany-atlanticism-re...
[14] http://www.gmfus.org/blog/2018/01/10/necessity-and-impossibility-strategic-autonomy?utm_source=email&utm_medium=email&utm_campaign=2017-01-18%20laura's%20europe%20program%20sendout#http://www.gmfus.org/publications/spite-it-all-america-transatlantic-manifesto-times-donald-trump-german-perspective
[15] https://www.politico.eu/article/new-eu-defense-pact-whos-doing-what/
[16] https://www.washingtonpost.com/news/josh-rogin/wp/2017/01/10/european-al...
[17] http://thehill.com/opinion/international/350241-cozying-up-to-strongmen-...
[18] https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2017/12/06/its-catastr...
[19] http://www.cnn.com/2017/12/21/politics/haley-un-jerusalem/index.html
[20] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2018-01-16/can-europe-sav...
[21] http://www.straitstimes.com/singapore/countries-are-questioning-us-inter...
[22] https://www.lowyinstitute.org/publications/foreign-policy-white-paper-do...
[23] https://thediplomat.com/2017/08/whats-in-japans-record-2018-defense-budg...
[24] https://www.japantimes.co.jp/news/2017/08/31/national/politics-diplomacy...
[25] https://www.nytimes.com/2017/09/28/world/asia/south-korea-military-north...
[26] https://newrepublic.com/article/146459/america-not-retreat-its-rogue-sup...
[27] http://www.scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/2124049/china-s...
[28] http://www.straitstimes.com/asia/se-asia/singapore-and-china-reaffirm-co...
[29] https://www.newyorker.com/magazine/2018/01/08/making-china-great-again
[30] https://www.reuters.com/article/us-trade-nafta/nafta-talks-hit-wall-as-m...
[31] https://www.politico.com/story/2017/12/14/trump-end-world-trade-organiza...
[32] https://www.ft.com/content/38c56f52-d9a5-11e7-a039-c64b1c09b482
[33] https://www.ft.com/content/3e05f236-dd72-11e7-a8a4-0a1e63a52f9c
[34] https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-11-30/global-trade-boom-ste...
[35] https://www.forbes.com/forbes/welcome/?toURL=https://www.forbes.com/site...
[36] https://www.forbes.com/sites/alexcapri/2017/11/15/multilateral-agreement...
[37] https://www.politico.eu/article/eu-takes-over-global-trade-stage/
[38] https://www.politico.eu/article/eu-closes-mammoth-trade-deal-with-japan/
[39] https://www.politico.eu/pro/q-and-a-with-trade-chief-cecilia-malmstrom/
[40] https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-12-04/progress-on-eu-mercos...
[41] https://www.nytimes.com/2017/11/08/opinion/trump-china-xi-jinping.html
[42] https://www.theatlantic.com/international/archive/2017/10/china-belt-and...
[43] https://www.aiib.org/en/news-events/news/2017/20170616_003.html
[44] https://www.worldpoliticsreview.com/articles/23953/as-the-u-s-retreats-f...
[45] https://thediplomat.com/2017/04/trump-makes-china-great-in-latin-america/
[46] https://www.politico.com/states/new-york/city-hall/story/2017/07/16/us-g...
[47] https://www.nytimes.com/2017/06/22/world/canada/canadas-trump-strategy-g...
[48] http://www.cnn.com/2017/06/01/europe/eu-us-climate/index.html
[49] https://cop23.unfccc.int/news/bonn-climate-conference-becomes-launch-pad...
[50] https://www.nytimes.com/2017/12/12/world/europe/macron-climate-summit.ht...
[51] https://www.cfr.org/councilofcouncils/global_memos/p39171
[52] https://www.foreignaffairs.com/articles/2017-08-04/california-dreaming?c...
[53] https://www.nytimes.com/2017/07/06/climate/jerry-brown-california-climat...
[54] https://www.theguardian.com/us-news/2018/jan/18/us-leadership-world-conf...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition