Η εκπληκτική κλίμακα της τουρκικής «παγκόσμιας κάθαρσης»

Τον περασμένο Οκτώβριο, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [1] μίλησε σε μια συνάντηση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) σχετικά με τα βήματα που έχουν γίνει μέχρι στιγμής για την εξάλειψη του ισλαμιστικού κινήματος του εξόριστου κληρικού Fethullah Gulen [2], τον οποίο κατηγορεί για την οργάνωση της απόπειρας πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016. Αφού περιγράφει μερικά από τα εσωτερικά μέτρα που έχει επιδιώξει για να εξαλείψει την οργάνωση, που είναι επισήμως γνωστή ως Fethullahist Terror Organization (FETO), ο Ερντογάν σημείωσε την επιθυμία του να γκρεμίσει επίσης τα δίκτυά της στο εξωτερικό.

«Ούτε στην Ανατολή ούτε στην Δύση, ούτε ένα μέλος αυτής της οργάνωσης δεν είναι άνετο όπως πριν, ούτε και θα είναι», είπε. «Αν όχι σήμερα, τότε αύριο, μια μέρα κάθε μέλος του μετώπου των προδοτών της FETO θα πληρώσει για την προδοσία του ενάντια στην χώρα και το έθνος».

Στην πλατεία Ταξίμ, στην Κωνσταντινούπολη, στις 17 Ιουλίου 2016. AMMAR AWAD / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------

Αυτά δεν ήταν λόγια. Από την εποχή πριν από την απόπειρα πραξικοπήματος, αλλά με ξέφρενη ένταση έκτοτε, το τουρκικό κράτος κυνηγά τους αντιπάλους του στο εξωτερικό [3], ιδιαίτερα εκείνους που ανήκουν στο κίνημα Gulen. Σε τουλάχιστον 46 χώρες σε τέσσερις ηπείρους, η Τουρκία ακολούθησε μια επιθετική πολιτική για να φιμώσει αυτούς που εκλαμβάνει ως εχθρούς της και φέρεται να χρησιμοποίησε την Ιντερπόλ ως πολιτικό εργαλείο για να στοχεύσει τους αντιπάλους της. Η Άγκυρα έχει ανακαλέσει χιλιάδες διαβατήρια και έχει επιτύχει την σύλληψη, την απέλαση ή την παράδοση εκατοντάδων Τούρκων πολιτών από τουλάχιστον 16 χώρες, συμπεριλαμβανομένων πολλών που ήταν υπό την προστασία των Ηνωμένων Εθνών ως αιτούντες άσυλο. Έχει πιέσει με επιτυχία τουλάχιστον 20 χώρες να κλείσουν ή να μεταβιβάσουν σε νέους ιδιοκτήτες δεκάδες, ίσως εκατοντάδες, σχολές του κινήματος Gulen.

Η Τουρκία δεν είναι η μοναδική στην καταδίωξη των αντιπάλων της στο εξωτερικό, ούτε είναι η πρώτη φορά που το έχει κάνει. Αλλά αυτή η «παγκόσμια κάθαρση», η οποία μετά το πραξικόπημα αντικατοπτρίζει την προσπάθεια για την απαλλαγή των εγχώριων θεσμών της Τουρκίας από οποιονδήποτε συνδέεται με τον Gulen, είναι αξιοσημείωτη λόγω της ταχύτητας, της κλίμακας και της επιθετικότητάς της. Επιδεικνύει πόσο φυσιολογική έχει γίνει αυτό που η πολιτική επιστήμων Dana M. Moss αποκαλεί ως «διεθνική καταπίεση», και πώς η εκτεταμένη εφαρμογή της έχει καταργήσει την ελπίδα ότι η παγκοσμιοποίηση μιας φιλελεύθερης τάξης θα οδηγούσε στην δημοκρατική εδραίωση.

Η ΡΑΧΟΚΟΚΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΗΠΙΑΣ ΙΣΧΥΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

Η παγκόσμια κάθαρση της Τουρκίας δεν μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς να μελετηθεί το κίνημα Gulen, το οποίο αποτελεί μέρος της διασποράς της Τουρκίας και, μέχρι πρόσφατα, μέρος της ήπιας ισχύος του κράτους. Το κίνημα αναπτύχθηκε στην Τουρκία γύρω από τον χαρισματικό ηγέτη του, τον Fetullah Gulen, κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1970, και επέζησε του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1980 με το να ευθυγραμμίσει τον εαυτό του με διαδοχικές χούντες και κοσμικές κυβερνήσεις. Η εγχώρια προώθηση του εκσυγχρονιστικού, εθνικιστικού Ισλάμ ταιριάζει καλά στο δόγμα της «τουρκο-ισλαμικής σύνθεσης», η οποία άκμασε μετά το πραξικόπημα του 1980. Χρησιμοποιήθηκε από την χούντα και διαδοχικές τουρκικές κυβερνήσεις για να προωθήσει την ιδέα της ισλαμικής ταυτότητας ως βασικό στοιχείο του τουρκικού εθνικισμού και για να αποκρούσει την εκλαμβανόμενη απειλή μιας αριστερής επανάστασης.

Το κίνημα Gulen ευθυγραμμίστηκε με το κράτος στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου και κατά την περίοδο της οικονομικής φιλελευθεροποίησης της Τουρκίας, αμφότερες των οποίων έδωσαν στην χώρα μια νέα ευκαιρία να προβάλλει ήπια ισχύ στο εξωτερικό. Πρώτα στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ασία, που ήταν περιοχές οι οποίες άνοιξαν πρόσφατα στην εξωτερική επιρροή και όπου η Τουρκία κατείχε ιστορικά πλεονεκτήματα, το κράτος συνέχισε και διευκόλυνε την ανάπτυξη και τις επενδύσεις, ενώ ταυτόχρονα οικοδόμησε πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς δεσμούς ως μέσο επέκτασης της τουρκικής επιρροής και πρόσβασης σε νέες καταναλωτικές αγορές. Ωστόσο, η Τουρκία δεν διέθετε τους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους για να ακολουθήσει μια πραγματικά παγκόσμια εξωτερική πολιτική και έτσι τα σχολεία του Gulen χρησίμευαν ως προπομποί.

Τα σχολεία του κινήματος στο εξωτερικό αποτέλεσαν επίσης την ραχοκοκαλιά του διεθνούς δικτύου του. Εστιάζοντας στην καλλιέργεια των ελίτ για να σχηματίσουν μια «χρυσή γενιά», τα σχολεία προσαρμόστηκαν στις τοπικές συνθήκες ανάλογα με τις ανάγκες, παρέχοντας υψηλής ποιότητας μόρφωση στα μαθηματικά και τις επιστήμες και σε τοπικές ή διεθνείς γλώσσες, με μόνο ένα επίχρισμα σχετικά ανώδυνου τουρκικού εθνικισμού, και με ελάχιστη ή καθόλου θρησκευτική επικάλυψη. Για το τουρκικό κράτος, τα οφέλη ήταν ξεκάθαρα. Τα σχολεία Gulen απεικόνιζαν την Τουρκία ως μια μυστικιστική, αλλά προσαρμόσιμη και ανοιχτόμυαλη χώρα και έγιναν τόπος για την οικοδόμηση στενών σχέσεων με τις ελίτ και τα παιδιά τους, σε δεκάδες χώρες.