Το μακρύ χέρι του A.Q. Khan

Την εποχή της επιστροφής του Χαν, το Πακιστάν είχε δοκιμάσει την διαδρομή του πλουτωνίου. Αλλά οι επιστήμονες δεν είχαν την τεχνογνωσία και δεν πραγματοποίησαν πραγματική πρόοδο. Ο Khan προσέφερε μια εναλλακτική λύση: Την χρήση των κλεμμένων σχεδίων φυγοκεντρητών και την είσοδο στο δίκτυο των δυνητικών προμηθευτών στην Ευρώπη. Μετά από κάποιον αρχικό σκεπτικισμό, οι Πακιστανοί τού έδωσαν μια ερευνητική εγκατάσταση και απεριόριστη ελευθερία. Άρχισε να κατασκευάζει φυγοκεντρητές για να παράγει το HEU για πυρηνικά όπλα, με την βοήθεια μιας συνεχούς ροής προηγμένης τεχνολογίας από Ευρωπαίους προμηθευτές.

ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΑ «ΣΤΑΒΑ ΜΑΤΙΑ»

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες κυβερνήσεις γνώριζαν τις πυρηνικές προσπάθειες του Πακιστάν και την πρόοδο του Χαν στον εμπλουτισμό του ουρανίου. Στις 6 Απριλίου 1979, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζίμι Κάρτερ, επέβαλε οικονομικές κυρώσεις στο Πακιστάν σε μια προσπάθεια να σταματήσει την πυρηνική του πορεία. Η κυβέρνηση Carter χρησιμοποίησε επίσης την επιρροή της για να μπλοκάρει δάνεια προς το Πακιστάν από την Παγκόσμια Τράπεζα και πίεσε την Γαλλία και άλλους να σταματήσουν να πωλούν πυρηνική τεχνολογία στην χώρα.

Δεν είναι σαφές εάν αυτές οι πιέσεις θα κατάφερναν τελικά να σταματήσουν το πυρηνικό πρόγραμμα του Πακιστάν διότι, κατά την Παραμονή των Χριστουγέννων το 1979, η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν [8]. Για χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν προσφέρει περιορισμένη μυστική βοήθεια σε ομάδες που προσπαθούσαν να ανατρέψουν το καθεστώς που υποστηριζόταν από την Σοβιετική Ένωση στην Καμπούλ. Τώρα, μετά την εισβολή, ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Carter, Zbigniew Brzezinski, είδε την ευκαιρία να αποδυναμώσει τους Σοβιετικούς στέλνοντας περισσότερα μετρητά και όπλα στους αντάρτες.

Για να γίνει αυτό, οι Αμερικανοί χρειάζονται μια βάση επιχειρήσεων. Σε ένα σημείωμα προς τον Carter στις 26 Δεκεμβρίου, ο Μπρεζίνσκι υποστήριξε ότι το γειτονικό Πακιστάν ήταν ο τέλειος υποψήφιος. Η επέκταση των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν, έγραψε, «θα απαιτήσει μια αναθεώρηση της πολιτικής μας προς το Πακιστάν, περισσότερες εγγυήσεις γι’ αυτό, περισσότερη βοήθεια για όπλα και, δυστυχώς, μια απόφαση ότι η πολιτική ασφαλείας μας έναντι του Πακιστάν δεν μπορεί να υπαγορευτεί από την πολιτική μη διάδοσης [των πυρηνικών]». Οι Ηνωμένες Πολιτείες, δηλαδή, θα πρέπει να αποστρέψουν το βλέμμα από το πυρηνικό πρόγραμμα του Πακιστάν. Ο Κάρτερ συμφώνησε. Ήρε τις κυρώσεις για το Πακιστάν και προώθησε 400 εκατομμύρια δολάρια σε οικονομική και στρατιωτική βοήθεια.

Η απόφαση του Κάρτερ άνοιξε την πόρτα στο Πακιστάν για την επιδίωξη πυρηνικών όπλων -η χώρα θα προχωρούσε για να δοκιμάσει με επιτυχία την πρώτη της βόμβα το 1998. Κατά την διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξης το 2009, ο ίδιος ο Χαν είπε ότι ο σοβιετο-αφγανικός πόλεμος «μας έδωσε χώρο για να ενισχύσουμε την πυρηνική ικανότητά μας. Δεδομένης της πίεσης των ΗΠΑ και της Ευρώπης στο πρόγραμμά μας, είναι αλήθεια ότι αν δεν είχε πραγματοποιηθεί τότε ο πόλεμος στο Αφγανιστάν, δεν θα είχαμε την δυνατότητα να φτιάξουμε την βόμβα τόσο γρήγορα όσο το κάναμε».

Σχεδόν τέσσερις δεκαετίες αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες ζουν με την απόφαση του Κάρτερ. Ο πόλεμος των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν σέρνεται μέχρι σήμερα, με κόστος δισεκατομμυρίων δολαρίων και χιλιάδων ζωών, εν μέρει επειδή οι εξτρεμιστικές ομάδες μπορούν να διαφεύγουν προς την ασφάλεια στο Πακιστάν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να εξαναγκάσουν το Πακιστάν να εξαλείψει αυτά τα ασφαλή καταφύγια επειδή η Ισλαμαμπάντ μπορεί να οπισθοχωρήσει στην τελική απειλή, το πυρηνικό της οπλοστάσιο. Αλλά ο Χαν δεν σταμάτησε με το να αναπτύξει την βόμβα για το Πακιστάν. Αντ’ αυτού, συνέχισε για να δημιουργήσει μια παγκόσμια πυρηνική μαύρη αγορά.

Βορειοκορεάτες γιορτάζουν την επιτυχή δοκιμή ενός πυραύλου ICMB στην πλατεία Kim Il Sung Square της Pyongyang, τον Ιούλιο του 2017. KCNA / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

Ο ΑΝΔΡΑΣ ΧΑΝ

Ένα πρόσωπο που είχε μια εσωτερική ματιά στο δίκτυο του Χαν ήταν η Benazir Bhutto. Η Πακιστανή δύο φορές πρώην πρωθυπουργός (που δολοφονήθηκε το 2007 [9]) καθόταν στο σαλόνι της στα τέλη του 2003 κατά την διάρκεια της εξορίας της στο Ντουμπάι και εξιστόρησε στους συγγραφείς [αυτού του κειμένου] πώς έμαθε για τον ρόλο του Χαν στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και πώς έγινε μια άτυπη μεσάζων στην σχέση του με την Βόρεια Κορέα.

Όπως υπενθύμισε η Bhutto, ήταν σε επίσημο ταξίδι στην Τεχεράνη στα τέλη του 1989, την δεύτερη χρονιά της ως πρωθυπουργός, όταν ο Ιρανός πρόεδρος, Akbar Hashemi Rafsanjani, την πήρε κατά μέρος κατά την διάρκεια ενός επίσημου δείπνου. Εξήγησε ότι οι στρατιωτικοί ηγέτες των δύο χωρών τους συμφώνησαν σε ένα αμυντικό σύμφωνο που περιελάμβανε την βοήθεια του Πακιστάν για τεχνολογία των πυρηνικών όπλων. Η Μπούτο είπε ότι δεν ήξερε τίποτα και εξεπλάγη. (Οι αναφορές πληροφοριών των ΗΠΑ από την περίοδο εκείνη κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι στρατιωτικοί την είχαν αποκλείσει από το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων).

Η Μπούτο δήλωσε ότι κάλεσε τον στρατηγό Mirza Aslam Beg, επικεφαλής των πακιστανικών ενόπλων δυνάμεων, στο γραφείο της όταν επέστρεψε στην Ισλαμαμπάντ. Εκείνος αρνήθηκε οποιαδήποτε γνώση μιας συμφωνίας ή μεταφοράς πυρηνικών ικανοτήτων. Η Μπούτο μάς είπε ότι ήταν σίγουρη ότι έλεγε ψέματα, αλλά ήταν πολύ αδύναμη πολιτικά για να αμφισβητήσει τον στρατό. Αποφάσισε ένα ημίμετρο, διατάζοντας να μην επιτρέπεται στους πυρηνικούς επιστήμονες να ταξιδεύουν εκτός Πακιστάν χωρίς την έγκρισή της, μια εντολή επιβεβαιωμένη από έναν από τους βοηθούς της εκείνης της εποχής.