Το μακρύ χέρι του A.Q. Khan | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το μακρύ χέρι του A.Q. Khan

Πώς ένας επιστήμονας βοήθησε τον κόσμο να γίνει πυρηνικός

Στις 4 Φεβρουαρίου 2004, ο Πακιστανός επιστήμονας Abdul Qadeer (AQ) Khan, διάσημος για τον ρόλο του στην ανάπτυξη του πυρηνικού οπλοστασίου του Πακιστάν, ομολόγησε ζωντανά στην τηλεόραση ότι έχει διασπείρει παράνομη τεχνολογία πυρηνικών όπλων [3] στο Ιράν, την Λιβύη και την Βόρεια Κορέα, στην διάρκεια δεκαετιών. Σήμερα ο Χαν απολαμβάνει μια αναβάπτιση στην πατρίδα του, όπου και πάλι αναφέρεται ως «Mohsin e-Pakistan», ή «Σωτήρας του Πακιστάν». Εμφανίζεται ως επίτιμος προσκεκλημένος σε επίσημες τελετές και, πέρσι, το Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας και Τεχνολογίας Sir Syed τον ανακήρυξε διακεκριμένο απόφοιτο σε αναγνώριση των «αξιόλογων υπηρεσιών του και της πολύτιμης συμβολής του στην επιστημονική έρευνα και την πρακτική εφαρμογή της στην παραγωγική χρήση της από την ανθρωπότητα».

01022018-1.jpg

Υποστηρικτές του κόμματος «Μουσουλμανικός Σύνδεσμος-Ν» κρατούν πορτρέτα του A.Q. Khan στην Ισλαμαμπάντ, τον Μάιο του 2008. FAISAL MAHMOOD / REUTERS
----------------------------------------------------------------------

Έξω από το Πακιστάν, ο Χαν έχει σε μεγάλο βαθμό ξεχαστεί, παρά το γεγονός ότι τα αποτυπώματά του βρίσκονται σε όλα τα πιο ασταθή πυρηνικά καυτά σημεία του κόσμου [4]. Πράγματι, τρεις από τις σημαντικότερες προκλήσεις εθνικής ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών -το Ιράν, η Βόρεια Κορέα και το Πακιστάν- είναι σε μεγάλο βαθμό αποτελέσματα της χειροτεχνίας του Χαν.

Μεταξύ της έναρξης της πυρηνικής μαύρης αγοράς του Khan στα μέσα της δεκαετίας του 1970 και της αναγκαστικής ομολογίας του το 2004, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες είχαν πολλές ευκαιρίες να τον σταματήσουν. Ωστόσο, κάθε φορά, οι πολιτικοί αποφάσιζαν ότι η πρόληψη της εξάπλωσης των πυρηνικών όπλων ήταν λιγότερο σημαντική από την επιδίωξη άλλων στόχων εξωτερικής πολιτικής. Αυτές οι αποφάσεις στοιχειώνουν σήμερα τους ηγέτες των ΗΠΑ. Το πυρηνικό αποτρεπτικό του Πακιστάν καθιστά αδύνατο για τους κυβερνήτες των ΗΠΑ να αναγκάσουν την χώρα [5] να καταργήσει τα ασφαλή καταφύγιά της για Αφγανούς εξτρεμιστές. Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν [6] -αν και έχει παγώσει για την ώρα- θα μπορούσε πάντα να οδηγήσει σε μια κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών στη Μέση Ανατολή. Και η Βόρεια Κορέα, την οποία ο Χαν βοήθησε να μετατραπεί από ένα αγκάθι στα πλευρά του πλανήτη σε μια ασταθή πυρηνική δύναμη, τώρα απειλεί την ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων.

Πώς επετράπη να συνεχιστούν οι δραστηριότητες του Χαν για τόσο πολύ καιρό; Και τι διδάγματα μπορεί να έχουν οι αποτυχίες που τον περιβάλλουν για τους πολιτικούς σήμερα;

01022018-2.jpg

Ο A.Q. Khan χαιρετά από το σπίτι του στην Islamabad, τον Αύγουστο του 2009. MIAN KURSHEED / REUTERS
------------------------------------------------------------

ΑΠΟΚΤΩΝΤΑΣ ΠΥΡΗΝΙΚΑ

Γεννημένος στην Βρετανική Ινδία το 1936, ο Χαν έφυγε με την οικογένειά του για το Πακιστάν κατά την διάρκεια της διαίρεσης [των δύο χωρών] το 1948 [7]. Ως καλός φοιτητής, απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα μηχανικού από το Καθολικό Πανεπιστήμιο του Λουβέν στο Βέλγιο το 1972 και στην συνέχεια βρήκε δουλειά ως μεταλλουργός σε ένα εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου στην Ολλανδία, όπου γίνονταν προηγμένες εργασίες εμπλουτισμού για πολιτικούς αντιδραστήρες.

Ο Χαν εργαζόταν στο εργοστάσιο το 1974, όταν η Ινδία δοκίμασε το πρώτο πυρηνικό της όπλο. Το επεισόδιο φούντωσε τον εθνικισμό του Χαν και άρχισε να αναζητά έναν τρόπο να βοηθήσει το Πακιστάν να ισοφαρίσει με τον αντίπαλό του. Οι αρχικές του επιστολές προς Πακιστανούς αξιωματούχους αγνοήθηκαν. Αλλά τον Αύγουστο του 1974 ο πρωθυπουργός, Ζουλφικάρ Αλί Μπούτο, πρόσεξε την επιστολή του Χαν. Ο Bhutto ζήτησε από την πακιστανική πρεσβεία στην Ολλανδία να έρθει σε επαφή με αυτόν, και μέχρι το φθινόπωρο του 1974 ο Khan μυστικά αντέγραφε σχέδια φυγοκεντρητών και κατάρτιζε έναν κατάλογο πιθανών εταιρειών που θα μπορούσαν να παράσχουν στο Πακιστάν την τεχνολογία για την παραγωγή ουρανίου υψηλής πυκνότητας για πυρηνικά όπλα.

Ο Χαν θα μπορούσε να σταματήσει σε αυτό το πρώιμο στάδιο. Στα μέσα του 1975, η ολλανδική αστυνομία παρακολούθησε μια συνάντηση μεταξύ αυτού και ενός Πακιστανού διπλωμάτη, ύποπτου για αναζήτηση πυρηνικής τεχνολογίας. Η αστυνομία πίστευε ότι είχε αρκετά στοιχεία για να συλλάβει τον Χαν. Ωστόσο, μετά από διαβουλεύσεις με ανώτερους αξιωματούχους της ολλανδικής κυβέρνησης και της CIA, αποφάσισαν να τον κρατήσουν υπό παρακολούθηση με την ελπίδα να μάθουν περισσότερα για το δίκτυο λαθρεμπορίου πυρηνικών όπλων του Πακιστάν. Ενώ η CIA και οι ολλανδικές μυστικές υπηρεσίες παρακολουθούσαν, ο Χαν κατάφερε να ολοκληρώσει την κλοπή των σχεδίων φυγοκεντρητών. Είτε είχε ειδοποιηθεί για την παρακολούθηση είτε απλώς αισθάνθηκε ότι είχε αυτά που χρειαζόταν, ο Χαν και η οικογένειά του έφυγαν από την Ολλανδία για το Πακιστάν τον Δεκέμβριο του 1975.

Υπάρχουν δύο βασικές διαδρομές για το σχάσιμο υλικό που αποτελεί τον εκρηκτικό πυρήνα ενός πυρηνικού όπλου. Η πρώτη είναι η επεξεργασία του πλουτώνιου, που είναι ένα παραπροϊόν πυρηνικού αντιδραστήρα, σε σχάσιμο υλικό. Η δεύτερη είναι η χρήση φυγοκεντρητών υψηλής ταχύτητας για τον εμπλουτισμό του ουρανίου σε υλικό επιπέδου όπλου, που ονομάζεται ουράνιο υψηλού βαθμού εμπλουτισμού (HEU).

Την εποχή της επιστροφής του Χαν, το Πακιστάν είχε δοκιμάσει την διαδρομή του πλουτωνίου. Αλλά οι επιστήμονες δεν είχαν την τεχνογνωσία και δεν πραγματοποίησαν πραγματική πρόοδο. Ο Khan προσέφερε μια εναλλακτική λύση: Την χρήση των κλεμμένων σχεδίων φυγοκεντρητών και την είσοδο στο δίκτυο των δυνητικών προμηθευτών στην Ευρώπη. Μετά από κάποιον αρχικό σκεπτικισμό, οι Πακιστανοί τού έδωσαν μια ερευνητική εγκατάσταση και απεριόριστη ελευθερία. Άρχισε να κατασκευάζει φυγοκεντρητές για να παράγει το HEU για πυρηνικά όπλα, με την βοήθεια μιας συνεχούς ροής προηγμένης τεχνολογίας από Ευρωπαίους προμηθευτές.

ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΑ «ΣΤΑΒΑ ΜΑΤΙΑ»

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες κυβερνήσεις γνώριζαν τις πυρηνικές προσπάθειες του Πακιστάν και την πρόοδο του Χαν στον εμπλουτισμό του ουρανίου. Στις 6 Απριλίου 1979, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζίμι Κάρτερ, επέβαλε οικονομικές κυρώσεις στο Πακιστάν σε μια προσπάθεια να σταματήσει την πυρηνική του πορεία. Η κυβέρνηση Carter χρησιμοποίησε επίσης την επιρροή της για να μπλοκάρει δάνεια προς το Πακιστάν από την Παγκόσμια Τράπεζα και πίεσε την Γαλλία και άλλους να σταματήσουν να πωλούν πυρηνική τεχνολογία στην χώρα.

Δεν είναι σαφές εάν αυτές οι πιέσεις θα κατάφερναν τελικά να σταματήσουν το πυρηνικό πρόγραμμα του Πακιστάν διότι, κατά την Παραμονή των Χριστουγέννων το 1979, η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν [8]. Για χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν προσφέρει περιορισμένη μυστική βοήθεια σε ομάδες που προσπαθούσαν να ανατρέψουν το καθεστώς που υποστηριζόταν από την Σοβιετική Ένωση στην Καμπούλ. Τώρα, μετά την εισβολή, ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Carter, Zbigniew Brzezinski, είδε την ευκαιρία να αποδυναμώσει τους Σοβιετικούς στέλνοντας περισσότερα μετρητά και όπλα στους αντάρτες.

Για να γίνει αυτό, οι Αμερικανοί χρειάζονται μια βάση επιχειρήσεων. Σε ένα σημείωμα προς τον Carter στις 26 Δεκεμβρίου, ο Μπρεζίνσκι υποστήριξε ότι το γειτονικό Πακιστάν ήταν ο τέλειος υποψήφιος. Η επέκταση των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν, έγραψε, «θα απαιτήσει μια αναθεώρηση της πολιτικής μας προς το Πακιστάν, περισσότερες εγγυήσεις γι’ αυτό, περισσότερη βοήθεια για όπλα και, δυστυχώς, μια απόφαση ότι η πολιτική ασφαλείας μας έναντι του Πακιστάν δεν μπορεί να υπαγορευτεί από την πολιτική μη διάδοσης [των πυρηνικών]». Οι Ηνωμένες Πολιτείες, δηλαδή, θα πρέπει να αποστρέψουν το βλέμμα από το πυρηνικό πρόγραμμα του Πακιστάν. Ο Κάρτερ συμφώνησε. Ήρε τις κυρώσεις για το Πακιστάν και προώθησε 400 εκατομμύρια δολάρια σε οικονομική και στρατιωτική βοήθεια.

Η απόφαση του Κάρτερ άνοιξε την πόρτα στο Πακιστάν για την επιδίωξη πυρηνικών όπλων -η χώρα θα προχωρούσε για να δοκιμάσει με επιτυχία την πρώτη της βόμβα το 1998. Κατά την διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξης το 2009, ο ίδιος ο Χαν είπε ότι ο σοβιετο-αφγανικός πόλεμος «μας έδωσε χώρο για να ενισχύσουμε την πυρηνική ικανότητά μας. Δεδομένης της πίεσης των ΗΠΑ και της Ευρώπης στο πρόγραμμά μας, είναι αλήθεια ότι αν δεν είχε πραγματοποιηθεί τότε ο πόλεμος στο Αφγανιστάν, δεν θα είχαμε την δυνατότητα να φτιάξουμε την βόμβα τόσο γρήγορα όσο το κάναμε».

Σχεδόν τέσσερις δεκαετίες αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες ζουν με την απόφαση του Κάρτερ. Ο πόλεμος των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν σέρνεται μέχρι σήμερα, με κόστος δισεκατομμυρίων δολαρίων και χιλιάδων ζωών, εν μέρει επειδή οι εξτρεμιστικές ομάδες μπορούν να διαφεύγουν προς την ασφάλεια στο Πακιστάν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να εξαναγκάσουν το Πακιστάν να εξαλείψει αυτά τα ασφαλή καταφύγια επειδή η Ισλαμαμπάντ μπορεί να οπισθοχωρήσει στην τελική απειλή, το πυρηνικό της οπλοστάσιο. Αλλά ο Χαν δεν σταμάτησε με το να αναπτύξει την βόμβα για το Πακιστάν. Αντ’ αυτού, συνέχισε για να δημιουργήσει μια παγκόσμια πυρηνική μαύρη αγορά.

01022018-3.jpg

Βορειοκορεάτες γιορτάζουν την επιτυχή δοκιμή ενός πυραύλου ICMB στην πλατεία Kim Il Sung Square της Pyongyang, τον Ιούλιο του 2017. KCNA / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

Ο ΑΝΔΡΑΣ ΧΑΝ

Ένα πρόσωπο που είχε μια εσωτερική ματιά στο δίκτυο του Χαν ήταν η Benazir Bhutto. Η Πακιστανή δύο φορές πρώην πρωθυπουργός (που δολοφονήθηκε το 2007 [9]) καθόταν στο σαλόνι της στα τέλη του 2003 κατά την διάρκεια της εξορίας της στο Ντουμπάι και εξιστόρησε στους συγγραφείς [αυτού του κειμένου] πώς έμαθε για τον ρόλο του Χαν στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και πώς έγινε μια άτυπη μεσάζων στην σχέση του με την Βόρεια Κορέα.

Όπως υπενθύμισε η Bhutto, ήταν σε επίσημο ταξίδι στην Τεχεράνη στα τέλη του 1989, την δεύτερη χρονιά της ως πρωθυπουργός, όταν ο Ιρανός πρόεδρος, Akbar Hashemi Rafsanjani, την πήρε κατά μέρος κατά την διάρκεια ενός επίσημου δείπνου. Εξήγησε ότι οι στρατιωτικοί ηγέτες των δύο χωρών τους συμφώνησαν σε ένα αμυντικό σύμφωνο που περιελάμβανε την βοήθεια του Πακιστάν για τεχνολογία των πυρηνικών όπλων. Η Μπούτο είπε ότι δεν ήξερε τίποτα και εξεπλάγη. (Οι αναφορές πληροφοριών των ΗΠΑ από την περίοδο εκείνη κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι στρατιωτικοί την είχαν αποκλείσει από το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων).

Η Μπούτο δήλωσε ότι κάλεσε τον στρατηγό Mirza Aslam Beg, επικεφαλής των πακιστανικών ενόπλων δυνάμεων, στο γραφείο της όταν επέστρεψε στην Ισλαμαμπάντ. Εκείνος αρνήθηκε οποιαδήποτε γνώση μιας συμφωνίας ή μεταφοράς πυρηνικών ικανοτήτων. Η Μπούτο μάς είπε ότι ήταν σίγουρη ότι έλεγε ψέματα, αλλά ήταν πολύ αδύναμη πολιτικά για να αμφισβητήσει τον στρατό. Αποφάσισε ένα ημίμετρο, διατάζοντας να μην επιτρέπεται στους πυρηνικούς επιστήμονες να ταξιδεύουν εκτός Πακιστάν χωρίς την έγκρισή της, μια εντολή επιβεβαιωμένη από έναν από τους βοηθούς της εκείνης της εποχής.

Η Bhutto είχε δίκιο να αισθάνεται ευάλωτη -εκδιώχθηκε από πρωθυπουργός λιγότερο από έναν χρόνο αργότερα. Μέχρι τότε, ο Χαν είχε ταξιδέψει στο Ιράν για να θέσει τις βάσεις για το πρώτο εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου της χώρας, στη Natanz. Ενώ οι ακριβείς ημερομηνίες είναι ασαφείς, οι μεταγενέστερες έρευνες του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA) και άλλων, διαπίστωσαν ότι η πρώτη επαφή του Khan με το Ιράν πραγματοποιήθηκε το 1987 και ότι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 ο Khan και το δίκτυό του προμήθευαν πυρηνική τεχνολογία στο νεοσύστατο πρόγραμμα του Ιράν. Πριν από το τέλος της δεκαετίας, ο Χαν είχε στείλει στο Ιράν πάνω από 2.000 εξαρτήματα και συνδεσμολογίες για φυγοκεντρητές για να εμπλουτίζει ουράνιο -μια ροή που συνεχίστηκε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '90.

Το δίκτυο του Khan ξεκίνησε με μια χούφτα εταιρείες στην Ελβετία και την Γερμανία που είχαν την θέληση να εκμεταλλευτούν τους χαλαρούς ελέγχους επί των εξαγωγών. Επίσης ανέπτυξε ισχυρούς δεσμούς με μηχανικούς και άλλους ειδικούς στην Γερμανία, την Ολλανδία, την Ελβετία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Τελικά, παρήγαγε εξαρτήματα σε εργοστάσια της Μαλαισίας και της Νότιας Αφρικής και διατηρούσε έναν ναυτιλιακό κόμβο στο Ντουμπάι. Ωστόσο, στην διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η επιχείρηση λαθρεμπορίου του Χαν παρέμενε υπό το ραντάρ των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες επικεντρώθηκαν στην δυνατότητα της Ρωσίας να παράσχει πυρηνικά μυστικά στο Ιράν.

Το 1993, η Μπούτο έγινε πρωθυπουργός για δεύτερη φορά. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, ο Χαν ήταν στο κατώφλι της. Στην συνέντευξή μας, η Bhutto αναθυμήθηκε τον Χαν να της ζητά να κάνει ένα δευτερεύον ταξίδι στην Βόρεια Κορέα κατά την επίσημη επίσκεψή της στην Κίνα το 1994. Ισχυρίστηκε ότι της είπε ότι ήθελε βοήθεια με αυτό το «πυρηνικό πράγμα». Όταν η Bhutto τον ρώτησε τι εννοούσε, ο Χαν είπε ότι ήθελε την εμπειρογνωμοσύνη της Βόρειας Κορέας για έναν πύραυλο που εκείνος ανέπτυσσε για να μεταφέρει ένα πυρηνικό ωφέλιμο φορτίο. Η Μπούτο ήθελε να βελτιώσει την θέση της με τον στρατό του Πακιστάν, κι έτσι συμφώνησε. «Νόμιζα ότι ο στρατός θα ήταν πολύ χαρούμενος μαζί μου και θα σταματούσε να προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει την κυβέρνησή μου», μας είπε. Η πρώην πρωθυπουργός υποστήριξε στις συνεντεύξεις μας ότι το Πακιστάν πλήρωσε για [να αγοράσει] τα σχέδια των βορειοκορεατικών πυραύλων Nodong. Είπε ότι είχε αποκλείσει την παροχή πυρηνικής τεχνολογίας στην Βόρεια Κορέα.

Η μαρτυρία της, όμως, αντικρούστηκε από τον ίδιο τον Χαν. Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ παρατήρησαν ότι ο Χαν πραγματοποίησε 13 ταξίδια στην Βόρεια Κορέα, συχνά με φορτία σε πακιστανικά στρατιωτικά αεροσκάφη. Και στην εξομολόγησή του το 2004, ο Χαν παραδέχτηκε ότι μετέφερε πυρηνική τεχνολογία στο Ιράν, στην Λιβύη και στην Βόρεια Κορέα, αν και αργότερα απέσυρε την δήλωση του.

ΕΝΑ ΧΕΡΙ ΒΟΗΘΕΙΑΣ

Για την Βόρεια Κορέα, η βοήθεια του Χαν έφθασε σε μια κρίσιμη στιγμή. Όπως και το Πακιστάν, η Βόρεια Κορέα επικεντρώθηκε αρχικά στην επεξεργασία του πλουτωνίου σε σχάσιμο υλικό για όπλα από τους δύο πολιτικούς αντιδραστήρες της. Αλλά οι αντιδραστήρες είναι τεράστιες εγκαταστάσεις που είναι ορατές στα αεροσκάφη και τους δορυφόρους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η υπηρεσία πληροφοριών των ΗΠΑ και ο IAEA είχαν εντοπίσει το πρόγραμμα της Βόρειας Κορέας. Το 1994, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βόρεια Κορέα διαπραγματεύθηκαν το πάγωμα του προγράμματος του Βορρά με αντάλλαγμα πετρέλαιο και τρόφιμα στο πλαίσιο μιας συμφωνίας γνωστής ως το Συμφωνηθέν Πλαίσιο (Agreed Framework). Η παρακολούθηση της συμφωνίας θα ήταν σχετικά απλή: Οι αντιδραστήρες ήταν τελείως ανοιχτοί σε επιθεωρήσεις από τον ΙΑΕΑ και μπορούσαν να παρακολουθούνται από τον αέρα. Η Βόρεια Κορέα είχε κολλήσει.

Ο Χαν παρείχε στην Βόρεια Κορέα το εναλλακτικό μονοπάτι για τα πυρηνικά όπλα. Σε αντίθεση με έναν αντιδραστήρα, οι φυγοκεντρητές είναι μικροί και μπορούν να κρύβονται σε υπόγειες εγκαταστάσεις και σήραγγες μέσα στα βουνά (κάτι για το οποίο οι Βορειοκορεάτες είναι αρκετά εξειδικευμένοι). Αυτές οι φυγοκεντρικές μηχανές επέτρεψαν στην Βόρειο Κορέα να συνεχίσει να αναπτύσσει ένα μυστικό απόθεμα σχάσιμου υλικού παρά το συμφωνηθέν πλαίσιο και τις κυρώσεις του ΟΗΕ.

Παρόλο που η Βόρεια Κορέα πραγματοποίησε πολλαπλά πυρηνικά τεστ τα τελευταία χρόνια, η διεθνής επιτήρηση δεν έχει καθορίσει εάν το σχάσιμο υλικό προέρχεται από πλουτώνιο ή HEU. Αλλά το 2010, οι Βορειοκορεάτες εξέπληξαν τον κόσμο καλώντας τον Siegfried Hecker, τον κορυφαίο εμπειρογνώμονα των ΗΠΑ στον κλάδο των πυρηνικών, να επισκεφτεί μια παλαιά άγνωστη εγκατάσταση που διέθετε 2.000 φυγοκεντρητές. Οι Βορειοκορεάτες ισχυρίστηκαν ότι οι φυγοκεντρητές ήταν για χαμηλού βαθμού εμπλουτισμό για να δώσει ισχύ σε έναν νέο αντιδραστήρα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αλλά ο Hecker έγραψε ότι οι εγκαταστάσεις «θα μπορούσαν εύκολα να μετατραπούν για να παράγουν καύσιμα υψηλού εμπλουτισμού για βόμβα ουρανίου».

01022018-4.jpg

Ο πρώην πρόεδρος του Ιράν, Mahmoud Ahmadinejad, στο εργοστάσιο πυρηνικού εμπλουτισμού της Natanz, τον Απρίλιο του 2008. REUTERS
---------------------------------------------------------------------

Ο ΕΠΟΜΕΝΟΣ ΧΑΝ;

Η καριέρα του Khan στο λαθρεμπόριο τερματίστηκε με την ομολογία του στις 4 Φεβρουαρίου 2004. Μέχρι τότε, η αμερικανική στάση απέναντι στον Khan και την πυρηνική διάδοση του Πακιστάν είχε αλλάξει. Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου δημιούργησαν φόβους ότι η Αλ Κάιντα ή κάποια παρόμοια ομάδα θα μπορούσαν να πάρουν στα χέρια τους μια πυρηνική συσκευή ή να φτιάξουν μια δική τους με βοήθεια από κάποιον όπως ο Χαν. Αδιαμφισβήτητες αποδείξεις των δραστηριοτήτων του Khan προήλθαν από στοιχεία που κατασχέθηκαν το 2003, όταν το ναυτικό των ΗΠΑ συνέλαβε ένα πλοίο που μετέφερε πυρηνική τεχνολογία από ένα εργοστάσιο του Khan στην Λιβύη.

Ο Πακιστανός πρόεδρος Περβέζ Μουσάραφ ανάγκασε τον Χαν να ομολογήσει. Όμως, αντιμέτωπος με θυμωμένους εθνικιστές και στρατιώτες, ο Μουσάραφ μαλάκωσε το χτύπημα την επόμενη μέρα δίνοντας χάρη στον Χαν, αφήνοντάς τον μόνο με πέντε ετών κατ’ οίκον περιορισμό. Το 2008, ο Khan απέσυρε την ομολογία του, αν και έχει καυχηθεί ότι είχε βοηθήσει το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα σε άλλα σημεία.

Η ζημιά που έκανε παραμένει. Ο Khan, οδηγούμενος από το εγώ του, τον εθνικισμό του και μια ικανότητα να εξαπατά, δημιούργησε ένα κρυφό παγκόσμιο δίκτυο που αύξησε τον κίνδυνο μιας πυρηνικής καταστροφής. Ακόμα χειρότερα, δεν αναγκάστηκε ποτέ να κατονομάσει τους συμμετέχοντες στη μαύρη αγορά του. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι υπηρεσίες πληροφοριών απλά δεν γνωρίζουν την πλήρη έκταση του κυκλώματός του, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούν ποτέ να κλείσουν το αρχείο σχετικά με τους κινδύνους.

Ο IAEA εμποδιζόταν σε κάθε κίνησή του όταν προσπάθησε να εντοπίσει τους συμμετέχοντες και να καθορίσει πόση πυρηνική γνώση ήταν ανεξέλεγκτη στον κόσμο. Εταιρείες, τραπεζίτες, κυβερνήσεις και άτομα αρνήθηκαν να συνεργαστούν. Κάποιοι φοβόντουσαν νομικούς κινδύνου. Άλλοι ήθελαν να αποφύγουν το να ντροπιαστούν.

Οι χειρότεροι παραβάτες ήταν το Πακιστάν και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Μουσάραφ αρνήθηκε να επιτρέψει στον ΙΑΕΑ ή σε οποιονδήποτε να εξετάσει τον Χαν μετά την ομολογία του. Επίσης, του απαγόρευσε να εγκαταλείψει το Πακιστάν υπό τον φόβο ότι θα μπορούσε να συλληφθεί και να ανακριθεί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, από την πλευρά τους, δεν πίεσαν τους Πακιστανούς να κάνουν τον Χαν να αποκαλύψει τα μυστικά του. Σε αντιδιαστολή της απόφασης του Κάρτερ να «κλείσει τα μάτια» στις πυρηνικές προσπάθειες του Πακιστάν, ο πρόεδρος George W. Bush δεν ήθελε να διακινδυνεύσει την ήδη τεταμένη σχέση του με την Ισλαμαμπάντ με έναν πόλεμο να μαίνεται δίπλα στο Αφγανιστάν.

Αλλά η κυβέρνηση Μπους το προχώρησε περισσότερο. Η CIA, με την βοήθεια της επιρροής από τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης (Γενικό Εισαγγελέα), Alberto Gonzales, και την υπουργό Εξωτερικών, Κοντολίζα Ράις, έπεισε την ελβετική κυβέρνηση να καταστρέψει μια συγκλονιστική ποσότητα εγγράφων και ψηφιακών σχεδίων που κατασχέθηκαν από τρεις από τους πολυετείς συνεργάτες του Χαν στην Ελβετία. Το υλικό ήταν ένας οδικός χάρτης προς τους συμμετέχοντες στο κύκλωμα και ένας κατάλογος της τεχνολογίας που σπρωχνόταν στη μαύρη αγορά, συμπεριλαμβανομένων προηγμένων σχεδίων όπλων. Η CIA προσπαθούσε να προστατεύσει τους συνεργούς, οι οποίοι είχαν πληρώσει 10 εκατομμύρια δολάρια για να ενημερώσουν τον Χαν κοντά στο τέλος των εργασιών του. Ένας ανώτερος αξιωματούχος του ΙΑΕΑ βρισκόταν κυριολεκτικά παρών καθώς 1,9 τόνοι χαρτιού τεμαχίζονταν και καίγονταν σε έναν αποτεφρωτήρα στην Βέρνη, μαζί με δεκάδες σκληρούς δίσκους υπολογιστών επί δύο ημέρες το Φεβρουάριο του 2008.

Υπάρχουν και άλλα διδάγματα από την υπόθεση Khan. Η παρεμπόδιση της εξάπλωσης της τεχνολογίας των πυρηνικών όπλων και η θέσπιση αυστηρότερων νόμων για τις εξαγωγές θα πρέπει να αποτελούν ύψιστη προτεραιότητα για κάθε κυβέρνηση. Μια και μόνη πυρηνική συσκευή που θα πυροδοτηθεί από ένα κράτος ή μια τρομοκρατική ομάδα, θα αλλάξει τον κόσμο μας για πάντα. Ομοίως, οι αρμόδιοι για την χάραξη πολιτικής πρέπει να πιέσουν ώστε η εμπορία τεχνολογίας πυρηνικών όπλων να θεωρείται έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, διότι οι εθνικές κυβερνήσεις δεν μπορεί να υπολογίζονται ότι θα κάνουν το σωστό.

Ο Χαν μπορεί τελικά να πεταχτεί στον κάδο των σκουπιδιών της ιστορίας. Αλλά τα διδάγματα από τα εγκλήματά του πρέπει να ληφθούν υπόψη πριν είναι πολύ αργά.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/north-korea/2018-01-31/long-shad...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Nuclear-Jihadist-Dangerous-Secrets-Stopped/dp/B00...
[2] https://www.amazon.com/Fallout-Story-Secret-Nuclear-Trafficking/dp/14391...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/2010-07-01/stopping-proliferatio...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/north-korea/2017-12-04/what-we-r...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/pakistan/2018-01-08/pakistan-and...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/how-prevent-iranian-bomb
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/south-asia/2017-10-19/gandhis-ro...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/afghanistan/2009-12-10/soviet-vi...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/pakistan/2013-08-19/getting-away...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition