Η εκπληκτική επιτυχία των Putinomics

«Ο Πούτιν κοιτάζει την ρωσική οικονομία να καταρρέει μαζί με το κύρος του», έγραφε ένας τίτλος στο [περιοδικό] Time στα τέλη του 2014 [1]. Ωστόσο, τρία χρόνια πέρασαν από τότε που η τιμή του πετρελαίου κατέρρευσε το 2014, μειώνοντας κατά το ήμισυ την αξία του εμπορεύματος που κάποτε χρηματοδοτούσε το ήμισυ του κυβερνητικού προϋπολογισμού. Την ίδια χρονιά, η Δύση επέβαλε σκληρές οικονομικές κυρώσεις στις τράπεζες, τις επιχειρήσεις ενέργειας και στον τομέα της άμυνας της Ρωσίας [2], αποκόβοντας τις μεγαλύτερες ρωσικές επιχειρήσεις από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές και τον υψηλής τεχνολογίας εξοπλισμό γεώτρησης πετρελαίου. Πολλοί αναλυτές -τόσο στην Ρωσία όσο και στο εξωτερικό- πίστευαν ότι η οικονομική κρίση θα μπορούσε να απειλήσει την παραμονή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην εξουσία. Δεν φαίνεται κάτι τέτοιο τώρα.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, παρακολουθεί τελετή κατάθεσης στεφάνου στο Βόλγκογκραντ, στην Ρωσία, στις 2 Φεβρουαρίου 2018. ALEXEI DRUZHININ / KREMLIN VIA REUTERS
----------------------------------------------------------------------------

Σήμερα, η οικονομία της Ρωσίας έχει σταθεροποιηθεί, ο πληθωρισμός βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, ο προϋπολογισμός είναι σχεδόν εξισορροπημένος και ο Πούτιν οδεύει προς την επανεκλογή του, στις 18 Μαρτίου [3], κάτι που θα τον τοποθετήσει για τέταρτη θητεία ως πρόεδρο. Ο Πούτιν πρόσφατα ξεπέρασε τον σοβιετικό ηγέτη Λεονίντ Μπρέζνιεφ ως ο μακροβιότερος Ρώσος ηγέτης από την εποχή του Ιωσήφ Στάλιν. Η οικονομική σταθερότητα έχει υπογραμμίσει μια δημοτικότητα που κυμαίνεται γύρω στο 80%. Τα Putinomics έδωσαν την δυνατότητα στον πρόεδρο της Ρωσίας να επιβιώσει από επανειλημμένες οικονομικές και πολιτικές αναταραχές. Πώς το έκανε;

Η Ρωσία επιβίωσε της διπλής πρόκλησης της συντριβής των τιμών του πετρελαίου και των Δυτικών κυρώσεων, χάρη σε μια οικονομική στρατηγική με τρεις αιχμές. Πρώτον, εστιάστηκε πάνω από όλα στην μακροοικονομική σταθερότητα –διατηρώντας τα επίπεδα του χρέους και του πληθωρισμού χαμηλά. Δεύτερον, πρόλαβε την λαϊκή δυσαρέσκεια εξασφαλίζοντας χαμηλή ανεργία και σταθερές συντάξεις, ακόμη και εις βάρος των υψηλότερων εισοδημάτων ή της οικονομικής ανάπτυξης. Τρίτον, επέτρεψε στον ιδιωτικό τομέα να βελτιώσει την αποτελεσματικότητά του, αλλά μόνο εκεί που δεν ερχόταν σε αντίθεση με πολιτικούς στόχους. Η στρατηγική αυτή δεν θα κάνει την Ρωσία πλούσια, αλλά κράτησε την χώρα σταθερή και την κυρίαρχη ελίτ στην εξουσία.

Τούτου λεχθέντος, ο Πούτιν έχει πραγματικά μια οικονομική στρατηγική; Μια συνήθης εξήγηση της μακράς βιωσιμότητας του Πούτιν [στην εξουσία] είναι ότι επιβιώνει επειδή τα έσοδα της Ρωσίας από το πετρέλαιο κρατούν την χώρα στην επιφάνεια. Η οικονομία της Ρωσίας είναι περισσότερο γνωστή για την διαφθορά απ’ όσο για την ικανή οικονομική διαχείριση. Αλλά το Κρεμλίνο θα μπορούσε να υιοθετήσει διαφορετικές οικονομικές πολιτικές -και μερικές από τις εναλλακτικές θα καθιστούσαν πιο δύσκολο για τον Πούτιν να διατηρήσει την εξουσία του. Μπορεί επίσης να είχαν κάνει τους Ρώσους χειρότερα. Δείτε πώς έμοιαζε η Ρωσία το 1999, όταν ο Πούτιν έγινε για πρώτη φορά πρόεδρος: Μια χώρα μέσου εισοδήματος στην οποία τα έσοδα από πετρέλαιο αποτελούσαν ένα σημαντικό μερίδιο του ΑΕΠ. Μια χώρα υπό την ηγεσία ενός νεαρού αντισυνταγματάρχη αποφασισμένου να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες ασφαλείας για να ενισχύσει την δύναμή του. Ένας πρόεδρος που διεκδίκησε τον μανδύα της δημοκρατικής νομιμοποίησης εν μέρει με βάση την ικανότητά του να αναγκάζει τις μεγάλες επιχειρήσεις και τους ολιγάρχες να ακολουθούν τους κανόνες του, με μέσα είτε δίκαια είτε άδικα.

Αυτό θα μπορούσε να περιγράψει καλά την τσαβιστική Βενεζουέλα, που εξακολουθεί να κυβερνάται από ένα αυταρχικό καθεστώς, που εξακολουθεί να εξαρτάται από τα πτωτικά έσοδα από το πετρέλαιο, και εξακολουθεί να παραλείπει να οικοδομήσει μια οικονομία βασισμένη σε κανόνες και όχι σε πολιτική φαντασία. Η διαφορά είναι ότι οι τσαβιστές δαπάνησαν απερίσκεπτα κατά την διάρκεια της απογείωσης [των τιμών] του πετρελαίου ενώ προήδρευσαν μια κακή διαχείριση που προκάλεσε την κατάρρευση της παραγωγής πετρελαίου και, τώρα, οδυνηρές ελλείψεις καταναλωτικών αγαθών που δημιουργήθηκαν από κακώς σχεδιασμένους ελέγχους των τιμών. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Βενεζουέλα ήταν σε κατά κεφαλήν βάση πλουσιότερη από την Ρωσία το 1999. Δεν είναι πια.

Σίγουρα κανείς δεν μπορούσε λογικά να αναμένει από την Ρωσία να καταλήξει σαν την Βενεζουέλα σήμερα; Όντως, το 1999, ορισμένοι παρατηρητές πίστευαν ότι η Βενεζουέλα ήταν σε καλύτερη θέση για να ευημερήσει. Εκείνη την εποχή, οι οργανισμοί αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας έκριναν ότι είναι ασφαλέστερο να δανείζουν στην κυβέρνηση της Βενεζουέλας παρά στην Ρωσία. Τα οικονομικά προβλήματα που συσχετίζουμε τώρα με την Βενεζουέλα -ελλείψεις καταναλωτικών αγαθών, ανεξέλεγκτος πληθωρισμός και στρατιωτικές επιτάξεις τροφίμων- ήταν η ιστορία του εικοστού αιώνα της Ρωσίας. Δεν υπήρχε κανένας λόγος το 1999 να πιστεύεται ότι αυτή η λυπηρή ιστορία δεν θα συνέχιζε στον εικοστό πρώτο αιώνα. Σήμερα, όμως, λίγοι άνθρωποι συγκρίνουν την Ρωσία με την Βενεζουέλα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι αντισυνταγματάρχες των δύο χωρών είχαν πολύ διαφορετικές στρατηγικές.