Η υγιής δημοκρατία της Νότιας Αφρικής | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η υγιής δημοκρατία της Νότιας Αφρικής

Γιατί η παραίτηση του Zuma είναι καλό σημάδι

Κατά τους μήνες που οδήγησαν στην παραίτησή του στις 14 Φεβρουαρίου, κατέστη σαφές ότι ο Zuma έχανε επιτέλους τη μάχη. Στο πρώτο σημάδι δυσαρέσκειας, τα μέλη του ANC σε ολόκληρη την χώρα φοβήθηκαν ότι η δημοφιλία του Zuma μεταξύ ευρέων ομάδων ψηφοφόρων θα συνέχιζε να συρρικνώνει την φήμη του κόμματος και την εκλογική του τύχη. Στην διάσκεψη του κόμματος το 2017, τα στελέχη του ANC ψήφισαν λοιπόν (αν και με μικρή διαφορά) υπέρ του Cyril Ramaphosa για να ηγηθεί του ψηφοδελτίου του κόμματος στις εθνικές εκλογές του 2019.

Δεύτερον, και με κρίσιμο τρόπο, οι ελίτ των ανώτερων βαθμίδων του κυβερνώντος κόμματος έχασαν την υπομονή τους με τις καταφανείς καταχρήσεις εξουσίας του Zuma. Οι αποκαλύψεις των ακατάλληλων δεσμών και των σχέσεων του προέδρου με την πλούσια οικογένεια Gupta, μαζί με το συνεχές χάος σε διάφορες κρατικές επιχειρήσεις, έπεισαν τους κομματικούς ηγέτες ότι ήρθε η ώρα να ανακαλέσουν τον Zuma. Δεδομένου ότι ο πρόεδρος υπηρετεί υπό την αιγίδα του κοινοβουλίου της Νοτίου Αφρικής, στο οποίο τα μέλη του ANC κατέχουν μεγάλη πλειοψηφία εδρών, ο Ramaphosa και οι σύμμαχοί του μπορούσαν να μοχλεύσουν αυτή την δυσαρέσκεια σε μια αξιόπιστη απειλή μιας ψηφοφορίας άρσης της εμπιστοσύνης. Παρόλο που ο Zuma είχε ξεπεράσει προηγούμενες ψηφοφορίες μομφής που πραγματοποιήθηκαν από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, αυτή την φορά δεν είχε άλλη επιλογή παρά να παραιτηθεί.

Ο Ζούμα δύσκολα μπορούσε να εκληφθεί ως υποδειγματικός δημοκράτης. Ωστόσο, στο τέλος, η απομάκρυνσή του αντικατοπτρίζει την βασική διαδικασία δημοκρατικής λογοδοσίας εν δράσει. Ο Ζούμα πήγε στον πόλεμο ενάντια στους περιορισμούς στην εκτελεστική εξουσία και κατέληξε άνεργος.

Είναι δελεαστικό να δούμε τους παραλληλισμούς μεταξύ της πτώσης του Ζούμα και της ανατροπής του Ρόμπερτ Μουγκάμπε στην Ζιμπάμπουε [10] τον Νοέμβριο του 2017. Τόσο ο Ζούμα όσο και ο Μουγκάμπε ήταν φιγούρες του απελευθερωτικού πολέμου εναντίων των καθεστώτων των λευκών μειονοτήτων και βασίστηκαν σε λαϊκίστικες και φυλετικές εκκλήσεις προσπαθώντας να κατακτήσουν και να ασκήσουν την εξουσία. Ωστόσο, στην Ζιμπάμπουε, ο Μουγκάμπε τελικά έπεσε από ένα αντιδραστικό πραξικόπημα από συντηρητικούς στρατιωτικούς ηγέτες που φοβούνταν μην χάσουν την εξουσία από μια νεότερη γενιά με επικεφαλής την σύζυγο του Μουγκάμπε, Γκρέις. Παρά τα όσα δήλωσαν οι στρατηγοί, ήταν σαφώς μια ανορθόδοξη και αντισυνταγματική κίνηση που αφορούσε την χρήση στρατιωτικής δύναμης εναντίον ενός εκλεγμένου πολιτικού προέδρου. Η αντικατάσταση του Zuma, αντίθετα, ακολούθησε μια θεσμοθετημένη διαδικασία συμβατή με το κράτος δικαίου και τις δημοκρατικές αρχές.

ΜΙΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

Η εκδίωξη του Zuma δεν είναι το μόνο σημάδι της πολιτικής υγείας της Νοτίου Αφρικής. Οι απαισιόδοξοι παρατηρητές της δημοκρατίας της χώρας επισημαίνουν συχνά ότι η κυβέρνηση του ANC κυριαρχούσε σε κάθε εθνικές εκλογές μετά τη μετάβαση της χώρας από το απαρτχάιντ στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Επομένως, όπως υποστηρίζουν, ο πολιτικός ανταγωνισμός και η λογοδοσία θα πρέπει να απουσιάζουν: Υπό την μονοκομματική διακυβέρνηση, διεφθαρμένοι ηγέτες όπως ο Ζούμα είναι βέβαιο ότι θα ανθίσουν.

Ωστόσο, η νοτιοαφρικανική πολιτική έχει σαφώς γίνει πιο ανταγωνιστική τα τελευταία χρόνια και οι πολιτικές ελίτ αντιμετωπίζουν περισσότερες πιέσεις από ποτέ για να ανταποκριθούν στις επιθυμίες και τις ανάγκες των πολιτών. Οι καλύτερες ενδείξεις αυτής της τάσης είναι ότι οι τοπικές εκλογές του 2016 ήταν μια πραγματική αιματοχυσία για το ANC. Ενώ το κυβερνών κόμμα είχε προηγουμένως ελέγξει επτά από τους οκτώ μεγάλους μητροπολιτικούς δήμους, το ANC εκδιώχτηκε από την εξουσία στο Γιοχάνεσμπουργκ, την Tshwane (Πραιτόρια) και στον Κόλπο Nelson Mandela (Port Elizabeth). Αλλού, το ANC αναγκάστηκε να συνάψει συμφωνίες συνασπισμού με μικρότερα κόμματα. Παρόλο που το ANC συγκέντρωσε και πάλι την πλειοψηφία των ψήφων, το περιθώριο νίκης του μειώθηκε απότομα σε πολλές περιοχές. Μια εύκολη νίκη στις εθνικές εκλογές του 2019 δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί δεδομένη.

26022018-3.jpg

Το ακίνητο του Jacob Zuma, Nklanda, τον Φεβρουάριο του 2018. ROGAN WARD / REUTERS
----------------------------------------------------------------------

Τα κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν βρει επίσης ένα ισχυρότερο πάτημα και τώρα απειλούν το ANC από τα αριστερά και από τα δεξιά. Η Δημοκρατική Συμμαχία (DA), ο διάδοχος των δύο λευκών κομμάτων της εποχής του απαρτχάιντ, που σήμερα διευθύνονται από τον μαύρο Νοτιοαφρικανό Mmusi Maimane, καθώς και το αριστερό Μέτωπο Οικονομικής Ελευθερίας (EFF), με επικεφαλής τον ταραξία Julius Malema που παλαιότερα ανήκε στο ANC, αναδύθηκαν ως καλώς καθορισμένα κόμματα. Επιπλέον, καλύπτουν ξεχωριστά και μη αλληλεπικαλυπτόμενα τμήματα του εκλογικού σώματος. Η άνοδος του EFF είναι ιδιαίτερα σημαντική. Αντιμέτωποι με μόνο την αντιπολίτευση από την DA, οι υποστηρικτές του Zuma θα μπορούσαν να απορρίψουν τους δυσφημιστές τους ως απολογητές του λευκού ρατσισμού. Αλλά οι επικριτικές φωνές από κόμματα όπως το EFF -που περιλαμβάνει πολλά πρώην μέλη της ANC- δεν μπορούν να απορριφθούν με παρόμοιο τρόπο.

Δεδομένων όσων γνωρίζουμε για το πώς ο εκλογικός ανταγωνισμός κρατά τους πολιτικούς σε εγρήγορση, αυτές είναι σίγουρα θετικές εξελίξεις. Στην αυγή της νέας δημοκρατίας της Νότιας Αφρικής, οι σχολιαστές από τα αριστερά και τα δεξιά φοβούνταν ένα μέλλον μιας μονοκομματικής κυριαρχίας, παρόμοιο με την βασιλεία του Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος (PRI) στο Μεξικό. Αλλά αυτοί οι φόβοι δεν φαίνονται πλέον δικαιολογημένοι. Παρά την σχεδόν ιερή σχέση του ANC με τον Μαντέλα και τον απελευθερωτικό αγώνα κατά του απαρτχάιντ, τα αντίπαλα κόμματα βρήκαν τον βηματισμό τους και καταφέρνουν να προσελκύσουν υποστηρικτές. Αυτό, ίσως ακόμη περισσότερο από τη μη βίαιη απομάκρυνση του Zuma, είναι ένα άλλο υποσχόμενο μήνυμα δημοκρατικής εδραίωσης.