Γονιδιακή επεξεργασία για το καλό της ανθρωπότητας

Οι προσπάθειες κατά της ελονοσίας πρέπει να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τα υφιστάμενα εργαλεία, αλλά η πρόοδος προς την εξάλειψη θα απαιτήσει επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο σε πολλαπλούς τομείς. Για παράδειγμα, εξελιγμένα συστήματα γεωχωρικής παρακολούθησης, σε συνδυασμό με την υπολογιστική μοντελοποίηση και προσομοίωση, θα επιτρέψουν την προσαρμογή των προσπαθειών κατά της ελονοσίας σε μοναδικές τοπικές συνθήκες. Η επεξεργασία των γονιδίων μπορεί επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Υπάρχουν περισσότερα από 3.500 γνωστά είδη κουνουπιών παγκοσμίως, αλλά μόνο λίγα από αυτά είναι καλά στην μετάδοση παρασίτων ελονοσίας μεταξύ ανθρώπων. Μόνο τα θηλυκά κουνούπια μπορούν να μεταδώσουν την ελονοσία και έτσι οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το CRISPR για να δημιουργήσουν επιτυχώς γονιδιακά κίνητρα -δημιουργώντας κληρονομικές τροποποιήσεις στα γονίδιά τους- που προκαλούν την στείρωση των θηλυκών ή ωθώντας τα στην παραγωγή κυρίως αρσενικών απογόνων. Οι επιστήμονες διερευνούν επίσης άλλους τρόπους χρήσης του CRISPR για να εμποδίσουν την ικανότητα των κουνουπιών να μεταδίδουν την ελονοσία -για παράδειγμα, εισάγοντας γονίδια που θα μπορούσαν να εξαλείψουν τα παράσιτα καθώς περνούν από το έντερο των κουνουπιών στο δρόμο τους προς τους σιελογόνους αδένες, την βασική οδό με την οποία μεταδίδονται στους ανθρώπους. Με συγκρίσιμους τρόπους, το εργαλείο υπόσχεται επίσης την καταπολέμηση άλλων νόσων που μεταφέρονται από τα κουνούπια, όπως ο δάγκειος πυρετός και ο ιός Zika.

Γενετικά τροποποιημένα κουνούπια, στην Βραζιλία το 2016 PAULO WHITAKER / REUTERS
---------------------------------------------------------------------------

Ωστόσο, θα χρειαστούν αρκετά χρόνια πριν τα γενετικά τροποποιημένα κουνούπια απελευθερωθούν στην άγρια φύση για δοκιμές επί του πεδίου. Αν και θα πρέπει να απαντηθούν πρώτα πολλά ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα, υπάρχει λόγος να είμαστε αισιόδοξοι ότι η δημιουργία κινήτρων γονιδίων σε κουνούπια που διαδίδουν την ελονοσία δεν θα προκαλέσει μεγάλη βλάβη στο περιβάλλον. Αυτό συμβαίνει επειδή οι τροποποιήσεις θα είχαν ως στόχο μόνο τα λίγα είδη που τείνουν να μεταδίδουν την ασθένεια. Και παρόλο που η φυσική επιλογή τελικά παράγει κουνούπια που είναι ανθεκτικά σε οποιαδήποτε γονιδιακά κίνητρα που θα απελευθερωθούν στο φυσικό περιβάλλον, μέρος της αξίας του CRISPR είναι ότι επιταχύνει την ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων -που σημαίνει ότι οι επιστήμονες μπορούν να μείνουν ένα βήμα μπροστά.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΜΠΡΟΣ

Όπως και άλλες νέες και δυνητικά ισχυρές τεχνολογίες, η επεξεργασία των γονιδίων εγείρει θεμιτές ερωτήσεις και κατανοητές ανησυχίες για πιθανούς κινδύνους και κακή χρήση. Πώς, λοιπόν, πρέπει να ρυθμιστεί η τεχνολογία; Οι κανόνες που αναπτύχθηκαν πριν από δεκαετίες για τις άλλες μορφές γενετικής μηχανικής δεν ταιριάζουν απαραίτητα. Σημειώνοντας ότι οι γονιδιακά τροποποιημένοι οργανισμοί δεν είναι διαγονιδιακοί, το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα γενετικά τροποποιημένα φυτά είναι σαν φυτά με φυσικές μεταλλάξεις και έτσι δεν υπόκεινται σε ειδικούς κανονισμούς και δεν εγείρουν ιδιαίτερες ανησυχίες για την ασφάλεια.

Η επεξεργασία των γονιδίων σε ζώα ή ακόμα και σε ανθρώπους δημιουργεί πιο περίπλοκα ζητήματα ασφάλειας και δεοντολογίας. Το 2014, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές για την δοκιμή γενετικά τροποποιημένων κουνουπιών, συμπεριλαμβανομένων προτύπων για την αποτελεσματικότητα, την βιοασφάλεια, την βιοηθική και την συμμετοχή του κοινού. Το 2016, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών (National Academy of Sciences) [9] έχτισε πάνω στις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ με συστάσεις για υπεύθυνη συμπεριφορά στην γονιδιακά καθοδηγούμενη έρευνα στα ζώα. (Το Ίδρυμα Gates συγχρηματοδότησε το έργο αυτό με τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας, το Ίδρυμα για τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας και τον Οργανισμό Προηγμένων Ερευνητικών Προγραμμάτων για την Άμυνα). Αυτές οι συστάσεις υπογράμμισαν την ανάγκη διεξοδικής έρευνας στο εργαστήριο, συμπεριλαμβανομένων των ενδιάμεσων αξιολογήσεων, πριν οι επιστήμονες προβούν σε δοκιμές επί του πεδίου. Ζήτησαν επίσης από τους επιστήμονες να αξιολογήσουν τους οικολογικούς κινδύνους και να εμπλέξουν ενεργά το κοινό, ιδιαίτερα στις κοινότητες και τις χώρες που επηρεάζονται άμεσα από την έρευνα. Όπου διεξάγεται η έρευνα γονιδιακής επεξεργασίας, θα πρέπει να συμμετέχουν όλοι οι βασικοί ενδιαφερόμενοι –οι επιστήμονες, η κοινωνία των πολιτών, οι κυβερνητικοί ηγέτες και οι τοπικές κοινότητες- από όπου κι αν είναι πιθανό να προκύψουν.

Μέρος της πρόκλησης σχετικά με την ρύθμιση της επεξεργασίας των γονιδίων είναι ότι οι κανόνες και οι πρακτικές σε διάφορες χώρες μπορεί να διαφέρουν σημαντικά. Ένα πιο εναρμονισμένο πολιτικό περιβάλλον θα αποδειχθεί αποτελεσματικότερο και πιθανόν να αυξήσει και τα γενικά πρότυπα. Οι διεθνείς οργανισμοί, ειδικά οι επιστημονικοί, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην καθιέρωση παγκόσμιων κανόνων. Εν τω μεταξύ, οι υποστηρικτές της έρευνας για την επεξεργασία γονιδίων πρέπει να εξασφαλίζουν ότι διεξάγεται σύμφωνα με πρότυπα όπως εκείνα που προωθούνται από τον ΠΟΥ και την Εθνική Ακαδημία Επιστημών, ανεξάρτητα από το πού πραγματοποιείται η έρευνα.

Όσον αφορά την έρευνα επεξεργασίας γονιδίων για την ελονοσία, το Ίδρυμα Gates συνεργάστηκε με άλλους για να βοηθήσει τα πανεπιστήμια και τους άλλους φορείς στις περιοχές που επλήγησαν από τη νόσο να διεξάγουν αξιολογήσεις κινδύνου (risk assessments) και να συμβουλεύουν τους περιφερειακούς φορείς για πειράματα και μελλοντικές δοκιμές. Ο στόχος είναι να δοθεί η δυνατότητα στις πληγείσες χώρες και κοινότητες να αναλάβουν ηγετικό ρόλο στην έρευνα, να αξιολογήσουν το κόστος και τα οφέλη της και να λάβουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με το εάν και πότε θα εφαρμόσουν την προκύπτουσα τεχνολογία.