Οι άγνωστοι ενεργειακοί τιτάνες στην ανατολική Κασπία

Η Κασπία αποτελεί το πιο συναρπαστικό «παζλ» του πλανήτη στον διεθνή ενεργειακό χάρτη, εξ ου και έχει τύχει ενδελεχούς ανάλυσης από πλείστους όσους συγγραφείς και αναλυτές. Η Ευρώπη, στην προσπάθειά της να προβεί σε διαφοροποίηση των πηγών πετρελαίου και, ιδίως, φυσικού αερίου, στράφηκε προς την περιοχή, εμφορούμενη ίσως από υπερβολικές βλέψεις. Η κλασική μελέτη περίπτωσης ονομάζεται Αζερμπαϊτζάν και η μεγάλη ενεργειακή σημασία του Μπακού για την Δύση, τουλάχιστον από την δεκαετία του 2020 και εφεξής, ήδη αναλύθηκε από τον υπογράφοντα στο Foreign Affairs τ. 28 (Αύγουστος 2014). Η ανά χείρας μελέτη αποτελεί μια εξίσου σύντομη εισαγωγή στην ενεργειακή στρατηγική της Αστάνα (Καζακστάν) και της Ασγκαμπάτ (Τουρκμενιστάν), που αμφότερες έχουν ελάχιστα μελετηθεί στην ελληνική βιβλιογραφία, πλην της διδακτορικής διατριβής του Θ. Μαρκέτου (2008) [1] και ενός άρθρου που χρονολογείται από το 2004 [2]. Θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε τις ανησυχίες ασφάλειας (security concerns) αυτών των δύο περίκλειστων (land-locked) κρατών ως προς ποιον προορισμό και μέσω ποιας όδευσης -δηλαδή ποιων κρατών διέλευσης- θα εξάγουν τους φυσικούς τους πόρους.

Ο χάρτης του Καζακστάν και του Τουρκμενιστάν. Πηγή: http://www.theodora.com/maps/new8/central_asia.jpg
---------------------------------------------------------------------------------------------

Πάνω από όλα, ίσως, όταν εξετάζει κανείς την δυνατότητα μεταφοράς ενεργειακών πόρων από την Κασπία (και δη από την ανατολική της όχθη) προς την Δύση τρεις είναι οι παράμετροι που δεν πρέπει να παραγνωρίζει: Πρώτον, την σχετικά μεγάλη απόσταση, που συνεπάγεται υψηλό μεταφορικό κόστος. Δεύτερον, το αυξημένο «ειδικό βάρος» της Ρωσίας: 25 χρόνια μετά το τέλος της ΕΣΣΔ, το 1991, η Ρωσία ουδέποτε έπαψε να θεωρεί όλη την περιοχή ως «εγγύς εξωτερικό» της (near abroad), ήτοι μια γεωπολιτική ζώνη μάλλον περιορισμένης εθνικής κυριαρχίας. Το συγκριτικό, δε, πλεονέκτημα της Ρωσίας έναντι των υπολοίπων μετα-σοβιετικών μορφωμάτων είναι ότι διαδέχτηκε ως κράτος την ΕΣΣΔ, επομένως κληρονόμησε όλες τις υποδομές (αγωγούς) που είχαν κατασκευαστεί και για τις 15 Δημοκρατίες και διέρχονταν από το έδαφός της: Έτσι, το δίκτυο αγωγών πετρελαίου πέρασε στην Transneft και το δίκτυο αγωγών αερίου στην Gazprom, που θέτουν τους δικούς τους όρους για την μεταφορά. Τρίτον, το γεγονός πως ενδιαφέρον για τους ίδιους ακριβώς ενεργειακούς πόρους επιδεικνύουν, εκτός από την Ευρώπη, και οι αναδυόμενες δυνάμεις Κίνα-Ινδία, με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Και ενδεικτικά θα αναφέρουμε ότι, συμπερασματικά, η εξαγωγή ενέργειας από την ανατολική όχθη της Κασπίας προς την Δύση δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση….

ΚΑΖΑΚΣΤΑΝ: ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΝΓΚΙΖ ΣΤΟ ΚΑΣΑΓΚΑΝ

Στην βορειοανατολική πλευρά της Κασπίας υπάρχει το αχανές κράτος των Καζάκων, με έκταση 2.725.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Επομένως, είναι 20 και πλέον φορές μεγαλύτερο από την Ελλάδα και, επίσης, το μεγαλύτερο περίκλειστο κράτος ολόκληρου του κόσμου, αλλά με πληθυσμό λιγότερο από 18 εκατομμύρια κατοίκους (63% Καζάκοι, 24% Ρώσοι και 13% άλλες εθνότητες). Το 1997, η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε από την Αλμάτυ (γνωστή στην σοβιετική εποχή ως Άλμα Άτα) στην Αστάνα, η οποία αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό θαύμα του Ιάπωνα Κίσο Κουροκάβα. Μάλιστα, το καλοκαίρι του 2017 (Ιούνιος - Σεπτέμβριος) θα διεξαχθεί η πολύ σημαντική -παγκόσμιας εμβέλειας- έκθεση ΕΧΡΟ 2017 με θέμα «Future Energy», ενδεικτικό του ενδιαφέροντος των Καζάκων ακόμη και για τις ΑΠΕ [3]. Για χάρη της ΕΧΡΟ 2017, η κυβέρνηση έχει ήδη κατασκευάσει μια φουτουριστική πόλη 250 στρεμμάτων έξω από την Αστάνα, για την οποία διατέθηκαν πολλά εκατ. δολάρια.

Η χώρα διαθέτει απολήψιμα αποθέματα πετρελαίου πάνω από 30 δισ. βαρέλια, έναντι 10 δισ. του Αζερμπαϊτζάν, αλλά και η ημερήσια παραγωγή αργού είναι σχεδόν διπλάσια από του Αζερμπαϊτζάν (1,8 εκ. βαρέλια/ημερησίως). Ενώ, όμως, αποτελεί πραγματικό τιτάνα στην παραγωγή αργού, υπολείπεται ως προς τη διύλιση: Τα τρία υφιστάμενα συγκροτήματα διύλισης, με μέγιστη δυνατότητα επεξεργασίας μόλις 345.000 βαρελιών ημερησίως, είναι παρωχημένα (το παλαιότερο χρονολογείται από το 1945), με αποτέλεσμα η χώρα να εισάγει, σε μεγάλες ποσότητες, βενζίνη και ντίζελ από την Ρωσία. Τα σχέδια για ένα τέταρτο, νέας τεχνολογίας, διυλιστήριο ανεστάλησαν μέχρι νεωτέρας, λόγω της δυσμενούς συγκυρίας. Τουλάχιστον 27 από τις 200 εταιρείες του ομίλου KazMunaiGas, συμπεριλαμβανομένων των τριών διυλιστηρίων, βρίσκονται από το τέλος του 2014 σε φάση σταδιακής ιδιωτικοποίησης, που θα ολοκληρωθεί το 2020.

Το Καζακστάν παραδοσιακά διατηρεί στενές σχέσεις με την Ρωσία, με την οποία μοιράζεται χερσαία και θαλάσσια σύνορα μήκους σχεδόν 7.700 χιλιομέτρων. Η οικονομική του αλληλεξάρτηση με την Ρωσία παραμένει πολύ υψηλή (το 1/3 των εισαγόμενων προϊόντων είναι ρωσικό), εξ ου και αποτελεί ιδρυτικό μέλος της επονομαζόμενης «Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης», η οποία λειτουργεί από την 1/1/2015. Εντούτοις, η διαφοροποίηση των εξαγωγικών οδεύσεων αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα του προέδρου Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ (γεν. 1940), ο οποίος πρωταγωνιστεί στην πολιτική σκηνή του Καζακστάν από το 1984. Ο στρατηγικός του στόχος, ο οποίος έχει σήμερα επιτευχθεί, είναι η χώρα να εξάγει και προς τις τέσσερις κατευθύνσεις: Βόρεια (Ρωσία), Δυτικά (Μαύρη Θάλασσα), Νότια (Μεσόγειος, μέσω Αζερμπαϊτζάν-Γεωργίας-Τουρκίας) και Ανατολικά (Κίνα).