Γιατί διογκώνεται το κύμα κατά του κατεστημένου στην Λατινική Αμερική | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γιατί διογκώνεται το κύμα κατά του κατεστημένου στην Λατινική Αμερική

Τα σημερινά σκάνδαλα διαφθοράς θα τροφοδοτήσουν τους αυριανούς δημαγωγούς;

Δείχνουν επίσης προς τους σημερινούς προεδρικούς υποψηφίους [15] Jair Bolsonaro στην Βραζιλία και Andrés Manuel López Obrador στο Μεξικό. Αμφότεροι κατεβαίνουν στις εκλογές ως εθνικιστές κατά του κατεστημένου, και υπόσχονται να επιτεθούν στις διεφθαρμένες ελίτ. Αμφότεροι προκάλεσαν ανησυχίες για την δέσμευσή τους στους δημοκρατικούς θεσμούς. Στην περίπτωση του López Obrador, ο οποίος ηγείται στις δημοσκοπήσεις στο Μεξικό, οι υποψίες για τις προθέσεις του καθοδηγούνται εν μέρει από την αριστερή ιδεολογία του και εν μέρει από τις προσωπικές τάσεις του και την έλλειψη κυβερνητικού οράματος. Στην περίπτωση του Bolsonaro, οι αιτίες ανησυχίας είναι πιο απλές. Όντας αυτή την στιγμή δεύτερος στις δημοσκοπήσεις πίσω από τον πρώην πρόεδρο Luis Inácio Lula da Silva (ο οποίος σχεδόν σίγουρα θα αποκλειστεί λόγω καταδίκης κατά της διαφθοράς), ο Bolsonaro έχει ιστορία [16] στο να κάνει ρατσιστικά, ομοφοβικά και μισογυνικά σχόλια και είναι απολογητής των βασανιστηρίων, της αστυνομικής βίας και της στρατιωτικής δικτατορίας της χώρας.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗ

Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος ότι το παρελθόν της Λατινικής Αμερικής θα αποδειχθεί ένας πρόλογος, ότι τα σημερινά σκάνδαλα διαφθοράς αναπόφευκτα θα πυροδοτήσουν τους δημαγωγούς του αύριο. Η αντίληψη αυτή δεν είναι υπερβολική. Μια τέτοια μοιρολατρία, όμως, θα ήταν όμως ένα σοβαρό λάθος. Η λογική προέκτασή της είναι να υποστηριχθεί ότι ο πολιτικός και οικονομικός κίνδυνος της αποκάλυψης της συστημικής διαφθοράς είναι υπερβολικά υψηλός, και ότι οι προσπάθειες λογοδοσίας θα πρέπει να βραχυκυκλωθούν βραχυπρόθεσμα προς το συμφέρον της σταθερότητας. Τα επιχειρήματα [17] προς τον σκοπό αυτό έχουν αρχίσει να κερδίζουν δυναμική, συμπεριλαμβανομένων και τμημάτων της επιχειρηματικής κοινότητας.

Βεβαίως, το κρύψιμο της διαφθοράς κάτω από το χαλί μπορεί να αναβάλει για κάποιο χρονικό διάστημα τον πολιτικό λογαριασμό. Αλλά το να το αφήνεται να κακοφορμίζει κάτω από την επιφάνεια δύσκολα αποτελεί συνταγή για μακροπρόθεσμη δημοκρατική ανθεκτικότητα. Παραβλέπει τα αποδεικτικά στοιχεία [18] ότι η διαφθορά αποτελεί περιορισμό της οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και τις περιστάσεις που οδήγησαν στον αυταρχικό ηγέτη του Περού Alberto Fujimori στην δεκαετία του 1990 και τα αντι-φιλελεύθερα μπολιβαριανά κινήματα της επόμενης δεκαετίας.

Η ανάπτυξη ανεξάρτητων και αποτελεσματικών δικαστικών συστημάτων αποδείχθηκε ίσως η πιο δύσκολη προσπάθεια οικοδόμησης θεσμών στη Λατινική Αμερική, κάτι που εξακολουθεί να πλήττει τις περισσότερες χώρες της περιοχής για πάνω από μια γενιά μετά τη μετάβασή τους στην δημοκρατία. Όπως είχε πει ο πρώην πρόεδρος του Μεξικού, Ernesto Zedillo [19], η χώρα του έχει τρεις προκλήσεις: «Κράτος δικαίου, κράτος δικαίου, και κράτος δικαίου».

Σε αυτό το πλαίσιο, ο σημερινός πολλαπλασιασμός των διώξεων για διαφθορά είναι εντυπωσιακός με δύο τρόπους. Πρώτον, λόγω της τεχνικής τους πολυπλοκότητας, συμπεριλαμβανομένων της χρήσης διαπραγμάτευσης [στμ: για μειωμένη ποινή εφόσον κάποιος δηλώσει ένοχος] μεταξύ πολλαπλών δικαστικών δικαιοδοσιών και της παρακολούθησης των παράνομων χρηματοοικονομικών ροών πέρα από τα σύνορα. Δεύτερον, λόγω της εικόνας ισχυρών πολιτικών και δισεκατομμυριούχων να κάνουν πραγματικό χρόνο φυλάκισης για κατάχρηση της εμπιστοσύνης του κοινού. Η υποβάθμιση των δικαστικών αρχών της Λατινικής Αμερικής, όταν επιδεικνύουν επιτέλους την ανεξαρτησία και την βούληση να διώκουν προηγουμένως ανέγγιχτες προσωπικότητες, δεν θα προστατέψει τις δημοκρατίες της περιοχής, αλλά θα τις αποδυναμώσει με διαχρονικούς τρόπους.

Αυτό που χρειάζεται αντ’ αυτού η περιφέρεια, είναι η πολιτική ανανέωση, και συγκεκριμένα ηγέτες με προσωπική ακεραιότητα, που μπορούν να δώσουν αξιόπιστες υποσχέσεις για τη μεταρρύθμιση των θεσμών και όχι εύκολες υποσχέσεις για να τις αθετήσουν και να ξαναρχίσουν από την αρχή. Είναι δυνατόν, αν και σίγουρα πιο δύσκολο, να αδραχτεί η ορμή κατά του κατεστημένου από το ριζοσπαστικό κέντρο αντί για τα ακραία περιθώρια -όπως έκανε ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν για να αντιμετωπίσει την πρόκληση της Marine Le Pen του Εθνικού Μετώπου.

Σε χώρες όπως η Βραζιλία, ίσως χωρίς να αποτελεί έκπληξη, ορισμένοι εξέτασαν τους ίδιους τους δικαστές ως εναλλακτική λύση απέναντι σε μια διεφθαρμένη πολιτική τάξη. Ο Joaquim Barbosa, πρώην επικεφαλής της δικαιοσύνης και ο πρώτος μαύρος δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου, φαίνεται να προετοιμάζει [20] μια προεδρική μάχη. Θεωρητικά, η στρατολόγηση ενός νομικού θα μπορούσε να αποτελέσει ένα αντίδοτο για την πόλωση και την απογοήτευση της Βραζιλίας, αλλά η μετάβαση του Barbosa από την αίθουσα του δικαστηρίου στην πολιτική κινδυνεύει να τροφοδοτήσει τις αντιλήψεις περί μιας υπερβολικά πολιτικοποιημένης δικαστικής εξουσίας. Ίσως πιο ελπιδοφόρες μακροπρόθεσμα να είναι οι ενδείξεις ότι νεαροί, πετυχημένοι Βραζιλιάνοι στρέφουν τα διασπαστικά ένστικτά τους προς την κάθαρση [21] της πολιτικής της χώρας τους.

ΠΩΣ Ο ΤΡΑΜΠ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΧΕΙΡΟΤΕΡΑ

Από την σκοπιά της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, αυτό δημιουργεί ένα δύσκολο περιφερειακό τοπίο -και ο Trump είναι εξίσου πιθανό να συμβάλλει στο χάος, όπως και να το μετριάσει. Με τον Τραμπ έξω από την εικόνα, η εμφάνιση του Pence στην Σύνοδο Κορυφής της Αμερικής θα πρέπει να είναι αρκετά απλή. Σε αντίθεση με τις τελευταίες συνόδους κορυφής -οι οποίες καταλήφθηκαν από συζητήσεις σχετικά με την πολιτική των ΗΠΑ για τα ναρκωτικά ή τις σχέσεις τους με την Κούβα- αυτή δεν προορίζεται να επικεντρωθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η διαφθορά στην Λατινική Αμερική είναι κυρίως εγχώρια, όπως και οι προσπάθειες για την καταπολέμησή της. Και στον βαθμό που οποιοδήποτε ζήτημα επισκιάσει την επίσημη ατζέντα, αυτό θα είναι η κρίση στην Βενεζουέλα -παρά την σκληρή στάση του Trump για τη μετανάστευση και την πρόσφατη απόφασή του [22] να αναπτύξει στρατεύματα της Εθνικής Φρουράς στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό.