Η ευρωπαϊκή οικονομική κρίση και η Γερμανία

Η οικονομική κρίση η οποία έχει ενσκήψει στην Ευρώπη ξεκίνησε από το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ το 2008 και γρήγορα απλώθηκε σε όλον τον κόσμο. Στην συνέχεια, και εντός του ευρωπαϊκού χώρου, η κρίση μεταλλάχθηκε, και από κρίση χρηματοοικονομικών εργαλείων και εμπορικού τραπεζικού συστήματος μετατράπηκε σε κρίση κρατικού χρέους, η οποία στην συνέχεια χτύπησε ιδιαίτερα ευάλωτες και εκτεθειμένες οικονομίες όπως αυτές της Ελλάδος, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Ιρλανδίας (τα αποκαλούμενα PIGS). Παρά το γεγονός ότι έχει παρέλθει σχεδόν μια δεκαετία από το ξεκίνημα της κρίσης, στην Ευρώπη ένας ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός χωρών αρχίζουν να εμφανίζουν προβλήματα που καταδεικνύουν αφενός τις δομικές αδυναμίες των χωρών αυτών, αφετέρου το μέγεθος και την σφοδρότητα της κρίσης. Τελευταία παραδείγματα, η Ιταλία, αλλά και αυτή η Γαλλία, αμφότερες θεωρούμενες εκ των ατμομηχανών της Ευρώπης.

Η Γερμανίδα καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, χειρονομεί καθώς απευθύνει ομιλία κατά την διάρκεια της ετήσιας συνάντησης του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) στο Νταβός της Ελβετίας, στις 24 Ιανουαρίου 2018. Denis Balibouse/REUTERS
--------------------------------------------------------------------------------------

Όπως κάθε οικονομική κρίση έτσι και η συγκεκριμένη, η οποία θεωρείται ότι είναι από τις χειρότερες της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, έχει αναπόφευκτα επιπτώσεις στις σχέσεις ισχύος των μελών της, είτε κάποιος αναφέρεται στις ενδο-ευρωπαϊκές σχέσεις είτε στις ευρύτερες διεθνείς σχέσεις. Επομένως είναι λογικό αυτές οι διαφοροποιήσεις των σχέσεων ισχύος να αντανακλώνται στις γεωπολιτικές σχέσεις και ισορροπίες.

Στο παρόν άρθρο θα εξετασθεί η τρέχουσα οικονομική κρίση μέσα από το πρίσμα μιας από τις γνωστότερες θεωρίες που περιγράφουν τις γεωπολιτικές σχέσεις παγκοσμίως, την θεωρία του Sir Halford Mackinder περί της παγκοσμίου νήσου.

Η θεωρία η οποία αρχικά διατυπώθηκε το 1904 σε μια εργασία που τιτλοφορούνταν «The geographical pivot of History» και η οποία παρουσιάσθηκε και δημοσιεύθηκε στο Royal Geographic Society έκανε αναφορά στον πυρήνα της παγκοσμίου νήσου (Heartland ή Pivot Area), ο οποίος λόγω σειράς γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων (π.χ ύπαρξη υψιπέδων, ύπαρξη μεγάλου αριθμού φυσικών πόρων, ιδιαίτερα υπόγειων, ευκολία προβολής ισχύος προς όλες τις κατευθύνσεις, κ.ά) δεσπόζει επί της παγκόσμιας νήσου διεκδικώντας με αξιώσεις την παγκόσμια κυριαρχία. Οι χώρες οι οποίες κατέχουν την συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή είναι κατά κύριο λόγο η Ρωσία και σε αρκετά μικρότερο βαθμό η Κίνα. Ο Mackinder διατυπώνει ότι απέναντι σε αυτό το ενδεχόμενο αντιπαρατίθεται εκείνο που ονομάζεται Δύση ή Δυτικός Κόσμος. Απέναντι στην χερσαία ισχύ, χαρακτηριστικό των δύο προαναφερθεισών δυνάμεων (ο όρος στην Αγγλική είναι Land Powers), βρίσκεται η Δύση και αυτό που αποκαλείται ως Δυτικό Πολιτισμικό Παράδειγμα διαθέτοντας κατά κύριο λόγο θαλάσσιες δυνάμεις (Sea Powers). Κατά τον Mackinder, αλλά και για τον σύγχρονό του Αμερικανό γεωπολιτικό αναλυτή και στρατιωτικό, Alfred Mahan (1900) η παρεμπόδιση των Χερσαίων Δυνάμεων να αποκτήσουν απρόσκοπτη πρόσβαση στις ανοικτές θαλάσσιες οδούς είναι η μόνη δυνατότητα αποτροπής τους για την ολοκλήρωση της παγκόσμιας κυριαρχίας, μέσω της απόκτησης και θαλάσσιας ισχύος, και φυσικά την αναπόφευκτη εξάλειψη κάθε αντίπαλης δύναμης.

Στο πλαίσιο αυτό, οι χερσαίες δυνάμεις περιβάλλονται σε όλα τα σημεία πρόσβασης σε ανοιχτές θαλάσσιες οδούς από θαλάσσιες δυνάμεις οι οποίες εντάσσονται σε ένα βαθμιαίο σύστημα ανάσχεσης. Συγκεκριμένα έχουν δημιουργηθεί δύο κύκλοι ανάσχεσης (Inner Crescent και Outer Crescent) όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα.

Πηγή: Mackinder H. (1904) “The Geographical Pivot of History”
------------------------------------------------------------------------------------

Ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης, όπως φαίνεται, ανήκει στον εσωτερικό κύκλο ανάσχεσης (Inner or Marginal Crescent). Για την Ευρώπη ο Mackinder δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε συγκεκριμένες χώρες και μια εξ αυτών είναι η Γερμανία.

Όπως αναφέρει ο Mackinder στο μεταγενέστερο έργο του «Democratic Ideals and Reality», η Γερμανία αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση, καθώς δεν μπορεί να καταχωρηθεί εξ ολοκλήρου στις θαλάσσιες ή τις χερσαίες δυνάμεις. Για την ακρίβεια, το δυτικό μέρος της Γερμανίας ανήκει περισσότερο στις θαλάσσιες δυνάμεις, ενώ το ανατολικό της μέρος το οποίο περιλαμβάνει τις διαχρονικές πρωτεύουσες των γερμανικών λαών (Βερολίνο, Βιέννη) αποτελεί κομμάτι της Ανατολικής Ευρώπης και επομένως τμήμα της Heartland, όπως και η Μόσχα (βλ. σχετικά και τον παρακάτω χάρτη που ο Mackinder εμπεριέχει στο βιβλίο του).

Πηγή: Η. Mackinder (1942) Democratic Ideals and Reality
---------------------------------------------------------------------------------