Τι θα χρειαστεί για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους οι Σύροι πρόσφυγες; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τι θα χρειαστεί για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους οι Σύροι πρόσφυγες;

Τα εμπόδια είναι σημαντικά

Τα 18 εκατομμύρια που αριθμούν οι Σύροι αποτελούν λιγότερο από το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού, αλλά το επιβλητικό ένα τρίτο του συνόλου των προσφύγων [1] είναι Σύροι. Από το 2011, περισσότεροι από 5,5 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει την χώρα και 6,1 εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά. Οι γείτονες της Συρίας έχουν επιβαρυνθεί από την κρίση: Υπάρχουν 3,3 εκατομμύρια εγγεγραμμένοι πρόσφυγες στην Τουρκία, ένα εκατομμύριο στον Λίβανο και 650.000 στην Ιορδανία [2]. Περίπου μισό εκατομμύριο Σύροι πρόσφυγες κατοικούν σήμερα στην Ευρώπη. (Ο Καναδάς και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πάρει περίπου 50.000 και 18.000, αντίστοιχα).

Αυτές οι προσφυγικές ροές αποσταθεροποίησαν άλλες χώρες στην περιοχή, ανασχημάτισαν την παγκόσμια πολιτική ασύλου και μετανάστευσης και πυροδότησαν μια λαϊκιστική αντίδραση στην Δύση που υπονόμευσε την φιλελεύθερη δημοκρατία. Οπότε, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι περισσότερες διεθνείς συζητήσεις για το μέλλον των πληθυσμών Σύρων προσφύγων καταλήγουν σε μια απλή λύση: Την αποστολή τους πίσω στην Συρία [3] μόλις ολοκληρωθεί η σύγκρουση. Οι διάφορες διεξαγόμενες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις -όπως η διαδικασία της Γενεύης, που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ, και οι συνομιλίες της Αστάνα, που υποστηρίζονται από το Ιράν, την Ρωσία και την Τουρκία- θεωρούν δεδομένο ότι οι πρόσφυγες θα επιστρέψουν πρόθυμα στην πατρίδα τους, μόλις λάβει χώρα μια πολιτική διευθέτηση.

28052018-1.jpg

Σύροι πρόσφυγες στην Λέσβο, τον Νοέμβριο του 2017. ALKIS KONSTANTINIDIS / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

Αλλά αυτά τα σχέδια έχουν αγνοήσει ένα κρίσιμο κομμάτι της εξίσωσης: Το τι είναι αυτό που θέλουν οι ίδιοι οι πρόσφυγες. Οι συνάδελφοί μου και εγώ στο Κέντρο Μέσης Ανατολής Carnegie [4] επιδιώξαμε να καλύψουμε αυτό το κενό ρωτώντας τους πρόσφυγες στην Ιορδανία και στον Λίβανο για το τι θα χρειαζόταν για να πάνε σπίτι τους. Αυτές οι συζητήσεις κατέστησαν σαφές πόσο δύσκολη είναι η μαζική εθελοντική επιστροφή.

ΤΙ ΘΕΛΟΥΝ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

Παρόλο που οι εμπειρίες των διακρίσεων στις σημερινές χώρες διαμονής οδήγησαν πολλούς πρόσφυγες στη ρομαντικοποίηση της προπολεμικής Συρίας, οι συνεντευξιαζόμενοι κατά συντριπτική πλειοψηφία επικαλέστηκαν την ασφάλεια και την προστασία [5] ως κύρια προϋπόθεση για την επιστροφή. Αλλά οι περισσότεροι δεν πιστεύουν ότι αυτές οι συνθήκες ασφάλειας θα πληρούνται σύντομα χωρίς κάποιας μορφής πολιτική αλλαγή. Η πλειοψηφία των προσφύγων αντιτίθεται στο καθεστώς και γι’ αυτούς η ασφάλεια και η προστασία μπορούν να διασφαλιστούν μόνο εάν ο πρόεδρος της Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ, φύγει. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις γυναίκες, οι οποίες φοβούνται για την ασφάλεια των παιδιών και των οικογενειών τους εάν επιστρέψουν. Αλλά η αποχώρηση του Άσαντ δεν είναι το μόνο που θέλουν οι πρόσφυγες˙ πολλοί πιστεύουν ότι η ασφάλεια και η προστασία σημαίνει επίσης αποστρατιωτικοποίηση, η οποία συνεπάγεται την διάλυση όλων των πολιτοφυλακών και των ένοπλων παρατάξεων και την παύση των αυθαίρετων συλλήψεων και σημείων ελέγχου. Για τους περισσότερους πρόσφυγες, οι τοπικοί δρώντες φέρνουν μόνο χάος και αστάθεια. Οι ελπίδες τους για τον τερματισμό της σύγκρουσης έγκεινται κυρίως σε εξωτερικούς παράγοντες. Ακόμη και οι υπέρ του [συριακού] καθεστώτος πρόσφυγες (που πήραν το καθεστώς του πρόσφυγα επειδή διέφυγαν από περιοχές με βαριά σύγκρουση) έχουν αμφιβολίες σχετικά με το εάν η πατρίδα τους θα είναι αρκετά ασφαλής για να επιστρέψουν. Αν και κάποιοι πιστεύουν ότι υπάρχει ελπίδα για πολιτική σταθερότητα εάν ο συριακός στρατός ανακτήσει τον έλεγχο σε αρκετά εδάφη, οι περισσότεροι αισθάνονται ότι δεν υπάρχει λύση στον ορίζοντα.

Ένα άλλο βασικό εμπόδιο για την επιστροφή των προσφύγων είναι η υποχρεωτική στρατολόγηση στην Συρία για άνδρες ηλικίας 18 έως 42 ετών, μια πολιτική που ώθησε επίσης την αποχώρηση πολλών από τους συμμετέχοντες νέους στην ομάδα στην οποία εστιάσαμε (focus group). Τα σεχταριστικά παράπονα αναμιγνύουν αυτόν τον φόβο. Δεδομένου ότι οι Αλαουίτες κυριαρχούν στην κυβερνώσα πολιτική τάξη της Συρίας, ορισμένοι νεαροί Σουνίτες πιστεύουν ότι θα σταλούν στην πρώτη γραμμή για να πεθάνουν, ενώ οι Αλαουίτες στρατιώτες θα λάβουν ασφαλέστερες τοποθετήσεις. Οι πρόσφατοι νόμοι περιπλέκουν ακόμη περισσότερο αυτό το ζήτημα. Το 2017, η κυβέρνηση επέβαλε πρόστιμο ύψους 8.000 δολαρίων σε άνδρες που δεν εγγράφονταν για στρατιωτική θητεία μέσα σε τρεις μήνες από την ηλικία των 18 ετών. Επειδή αυτός ο νόμος ισχύει και για όσους έφυγαν πριν επικυρωθεί [ο νόμος], οι άνδρες πρόσφυγες σε ηλικίας στρατολόγησης που επιθυμούν να επιστρέψουν στην Συρία πρέπει να καταβάλουν το πρόστιμο. Όσοι δεν ενταχθούν στο στρατό μεταγενέστερα, θα φυλακιστούν για ένα έτος και θα τους επιβληθεί πρόστιμο 200 δολαρίων για κάθε έτος μετά την ημερομηνία έναρξης της στρατολόγησης, και η κυβέρνηση μπορεί να κατασχέσει τα περιουσιακά στοιχεία του στρατευόμενου μέχρις ότου ολοκληρωθούν αυτές οι πληρωμές. Δεδομένης της ένδειας των περισσότερων προσφύγων, τα πρόστιμα αυτά θα σακάτευαν τα οικονομικά μιας οικογένειας.

Η δικαιοσύνη κατέλαβε επίσης υψηλή θέση μεταξύ των προϋποθέσεων των προσφύγων για επιστροφή. Πολλοί φοβούνται ότι χωρίς το κατάλληλο νομικό πλαίσιο για να καταστούν τα άτομα υπεύθυνα για εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, θα υπερισχύσει ένα είδος άνομης και εκδικητικής δικαιοσύνης. Αλλά η ομάδα στην οποία εστιάσαμε (focus group) διαφώνησε για το πώς πρέπει να επιτευχθεί αυτό. Οι υπέρ του καθεστώτος πρόσφυγες απέρριψαν την έννοια της προεδρικής χάριτος για όσους απέφυγαν την στρατολόγηση ή συμμετείχαν σε δραστηριότητες κατά του καθεστώτος, επειδή πιστεύουν ότι τα άτομα που αντιτίθενται στο καθεστώς είναι προδότες και δεν πρέπει να συγχωρούνται. Οι περισσότεροι κατά του καθεστώτος πρόσφυγες, αντιθέτως, αντιτάχθηκαν στην ιδέα μιας γενικής ατιμωρησίας για όλα τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά την διάρκεια της σύγκρουσης, επειδή είναι ανένδοτοι ότι εκείνοι που διαπράττουν σοβαρά εγκλήματα πρέπει να λογοδοτούν.

Παραδόξως, οι οικονομικές ευκαιρίες ανησυχούσαν λιγότερο τους περισσότερους πρόσφυγες από όσο η πολιτική σταθερότητα. Όταν ρωτήθηκαν αν θα επέστρεφαν στην Συρία υπό ευνοϊκές πολιτικές συνθήκες, ακόμα κι αν δεν είχαν οικονομικές ευκαιρίες ή στέγη, οι περισσότεροι πρόσφυγες δήλωσαν ότι θα το έκαναν. Αλλά ανέφεραν επίσης ότι ήθελαν να επιστρέψουν στις πόλεις προέλευσής τους. Μόνο μια μειοψηφία του focus group υπονόησε ότι θα ήταν πρόθυμοι να εγκατασταθούν σε οποιαδήποτε περιοχή της Συρίας, εάν αυτή ήταν η μόνη επιλογή.

ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΠΙ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ

Στην πράξη, όμως, η επιστροφή στην πατρίδα θα αποτελέσει πρόκληση για ακόμη και τους πιο αφοσιωμένους πρόσφυγες. Ο κατακερματισμός των εδαφών, η ευρεία καταστροφή και η νέα νομοθεσία που διέπει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας θα περιπλέξουν την ικανότητα των προσφύγων να ανακτήσουν τις ζωές που άφησαν πίσω τους. Οι μαζικές εκτοπίσεις οδήγησαν σε μεγάλης κλίμακας κατάληψη κατοικιών και πολλά ανεπαρκώς εξοπλισμένα στρατόπεδα έχουν ανεγερθεί σε εδάφη που εξακολουθούν να ανήκουν νομίμως σε πολίτες. Αυτές οι εποικίσεις θα δημιουργήσουν ζητήματα δικαιωμάτων ιδιοκτησίας για τους πρόσφυγες που θα επιδιώξουν την ανάκτηση των περιουσιακών τους στοιχείων.

Το καθεστώς Assad έχει μόνο χειροτερέψει τα πράγματα. Μια σειρά μελετών [6] δείχνουν ότι το καθεστώς χρησιμοποίησε τα κτηματολογικά γραφεία για να εντοπίσει περιοχές που συμμάχησαν με την αντιπολίτευση και να τις στοχεύσει με στρατιωτικές εκστρατείες, με την ελπίδα ότι αυτό θα στρέψει τον άμαχο πληθυσμό ενάντια στην αντιπολίτευση. Αξιόπιστες εκθέσεις το 2016 [7] ισχυρίστηκαν επίσης ότι το καθεστώς σκόπιμα κατέστρεψε τα κτηματολόγια προκειμένου να εκδιώξει εκείνους που έφυγαν, και δημιούργησε νέα αρχεία ιδιοκτησίας για τους πολίτες που τάσσονται υπέρ του καθεστώτος. Στην Homs, ένας πρόσφατος νόμος για την ανανέωση των αστικών περιοχών [8] (αριθ. 10), πήγε αυτήν την προσέγγιση σε νέο επίπεδο δημιουργώντας διοικητικές μονάδες επιφορτισμένες με την ανασυγκρότηση τμημάτων της πόλης και απαιτώντας από όλους τους Σύρους που κατέχουν περιουσία σε αυτές τις περιοχές να υποβάλουν μια αξίωση εντός ενός μηνός. Όσοι αποτύχουν να το κάνουν, κινδυνεύουν να κατασχεθούν τα περιουσιακά τους στοιχεία από την κυβέρνηση, αλλά για πολλούς πρόσφυγες, η επιστροφή στην Συρία [στμ: προκειμένου να υποβάλλουν την αξίωσή τους] μπορεί να είναι αποστολή αυτοκτονίας. Αυτή η νομοθεσία έχει ως στόχο να επιβραβεύσει τους πιστούς του καθεστώτος, οι οποίοι θα αναλάβουν την ανασυγκρότηση της Συρίας, και να εκδιώξει τους αντιπάλους του, συμπεριλαμβανομένων των εκατομμυρίων προσφύγων που είτε δεν μπορούν να επιστρέψουν είτε έφυγαν χωρίς έγγραφα ιδιοκτησίας. Μακροπρόθεσμα, τέτοιες πολιτικές θα μπορούσαν να καταστήσουν την εξορία μόνιμη για πολλούς πρόσφυγες.

Οι διαδικασίες ελέγχου, όπως αυτές που περιγράφονται από τον κυβερνήτη της Homs, Talal Barazi, διασφαλίζουν επίσης ότι η επιστροφή στην Συρία θα είναι δύσκολη. Για να ανακτήσουν τα σπίτια τους, οι παλιννοστούντες πρόσφυγες πρέπει να προσκομίσουν ένα νομικό έγγραφο που να πιστοποιεί τον τόπο καταγωγής τους και την ιδιοκτησία τους και πρέπει να υποβληθούν σε έλεγχο ασφαλείας από την τοπική αστυνομία για να εξασφαλίσουν ότι δεν έχουν εκκρεμείς κατηγορίες για εγκλήματα ή άλλες σχετικές με την ασφάλεια. Νέοι κανονισμοί ορίζουν επίσης ότι οι πρόσφυγες πρέπει να ανακτήσουν την περιουσία τους μέσα σε 30 ημέρες. Αυτό είναι ένα ζήτημα για τους άνδρες που αποφεύγουν την στρατολόγηση και κινδυνεύουν να συλληφθούν. Επιπλέον, το 2004, περίπου το 40% των περιουσιακών στοιχείων στην Συρία ήταν ανεπίσημα, πράγμα που σημαίνει ότι οι ιδιοκτήτες είτε δεν διέθεταν τις σωστές άδειες είτε έχτισαν σε δημόσια γη. Οι μισοί από τους συμμετέχοντες στην ομάδα εστίασης (focus group) διέφυγαν από την Συρία χωρίς αποδείξεις ιδιοκτησίας. Και επειδή οι περισσότεροι πρόσφυγες έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τους νέους νόμους (ειδικά εκείνους που σχετίζονται με την στέγαση, την γη και τα δικαιώματα ιδιοκτησίας), η διαδικασία ανάκτησης των περιουσιακών τους στοιχείων θα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ανεπίσημα δίκτυα και σε πληροφορίες από στόμα σε στόμα.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΜΠΡΟΣ

Για πολλούς πρόσφυγες, οι τραυματικές εμπειρίες της αναχώρησης, σε συνδυασμό με την επιβίωση του καθεστώτος που τους ανάγκασε να φύγουν, περιπλέκουν την προοπτική επιστροφής στην Συρία. Πολλοί παραμένουν επιφυλακτικοί σχετικά με την απρόβλεπτη κατάσταση ασφαλείας [9]. Αν και η ένταση της σύγκρουσης ενδέχεται να υποχωρήσει στο εγγύς μέλλον καθώς το καθεστώς Assad ενοποιεί περισσότερο έδαφος, η χώρα θα παραμείνει για κάποιο διάστημα κατακερματισμένη σε διαφορετικές ζώνες επιρροής [10]. Εν τω μεταξύ, οι νόμοι περί πολεοδομικού σχεδιασμού, τα σχέδια ανασυγκρότησης, η αναγκαστική στρατολόγηση και οι διαδικασίες ελέγχου έγιναν όργανα στα χέρια ενός καθεστώτος που επιβραβεύει τους οπαδούς του και χρησιμοποιεί το ζήτημα της επιστροφής των προσφύγων –μια υψηλή προτεραιότητα τόσο για τους γείτονές του όσο και για την Ευρώπη- ως μοχλό για να ενισχύσει τα εδαφικά του οφέλη και να ξεκινήσει την διαδικασία επανένταξης στην διεθνή κοινότητα.

Καμία πολιτική διευθέτηση του εμφυλίου πολέμου στην Συρία δεν θα είναι βιώσιμη εάν δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις συνθήκες των προσφύγων. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να επιμείνει σε ένα διαπραγματευτικό πλαίσιο επικεντρωμένο στους πρόσφυγες, το οποίο να υποστηρίζει το δικαίωμα της εκούσιας επιστροφής. Αυτό συνεπάγεται την εμπλοκή με τις βασικές απαιτήσεις των προσφύγων για πολιτική σταθερότητα και δικαιοσύνη, καθώς επίσης μια πίεση στο καθεστώς να αποσύρει τους νόμους που απογυμνώνουν τους πρόσφυγες ή παρεμποδίζουν την επιστροφή τους. Για παράδειγμα, η διεθνής χρηματοδότηση για την σταθεροποίηση και ανασυγκρότηση σε τοπικό επίπεδο θα μπορούσε να συνδεθεί άμεσα με την διατήρηση των δικαιωμάτων του πρόσφυγα. Η αντιμετώπιση της συριακής προσφυγικής κρίσης απαιτεί να αναγνωριστούν οι πολιτικές της ρίζες και να συμπεριληφθεί η φωνή των προσφύγων στην ειρηνευτική διαδικασία. Εάν δεν συμβεί αυτό, η Συρία θα συνεχίσει να αποτελεί επίκεντρο της αστάθειας και της ανθρώπινης δυστυχίας. Και εκατομμύρια Σύροι σε όλο τον κόσμο θα παραμείνουν πρόσφυγες.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2018-05-28/what-will-it-ta...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-03-22/five-myths-abo...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/jordan/2017-05-24/ammans-refugee...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-07-06/making-syria-sa...
[4] https://carnegie-mec.org/2018/04/16/unheard-voices-what-syrian-refugees-...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-05-01/what-do-syrians...
[6] https://www.researchgate.net/publication/298728439_Weaponization_of_the_...
[7] http://syriainstitute.org/wp-content/uploads/2017/02/PAX_REPORT_Homs_FIN...
[8] https://carnegie-mec.org/diwan/76290
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-10-16/keeping-out-syria
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-12-13/putins-plan-syria

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition