Παράθεση ονομάτων στα Βαλκάνια

Μια από τις μακρύτερες και επίσης φαινομενικά πιο ανόητες διαμάχες στα Βαλκάνια ίσως τελικά επιλυθεί μετά από αρκετές εβδομάδες αρκετών σχεδόν προόδου. Η πΓΔΜ συμφώνησε να αλλάξει το όνομά της σε Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας ώστε να μην μοιράζεται πλέον το όνομα [Μακεδονία] με μια περιοχή στην Ελλάδα. Αλλά η συμφωνία είναι απλώς το πρώτο βήμα για να τερματιστεί η επί δεκαετίες διαμάχη. Η μετάφρασή της στην πραγματικότητα θα απαιτήσει πολύ περισσότερα, καθώς υπάρχουν σημαντικοί παράγοντες στην Ελλάδα, την πΓΔΜ [στμ: «Μακεδονία» σε ολόκληρο το αγγλικό κείμενο] και σε άλλες χώρες, που θα ήθελαν η συμφωνία να αποτύχει. Ωστόσο, εάν η συμφωνία επιτύχει, θα προσφέρει πιθανώς μια σειρά θετικών επιπτώσεων και θα δρέψει οφέλη όχι μόνο για τις εν λόγω δύο χώρες αλλά και για τα Βαλκάνια γενικά.

ΜΑΚΡΥΣ ΔΡΟΜΟΣ ΕΝΟΨΕΙ

Για πολλούς Έλληνες το όνομα Μακεδονία υπονοεί μια αξίωση στην επώνυμη βόρεια περιοχής της Ελλάδας. Από την πλευρά των Σκοπιανών [στμ: «Μακεδόνων» στο πρωτότυπο], η άρνηση της Αθήνας να δεχτεί το όνομα που είχαν επιλέξει για την χώρα τους ήταν μια άρνηση της εθνικής τους ταυτότητας. Η σύγκρουση δεν ήταν ποτέ ουσιαστική στη φύση της [1], αλλά ωστόσο διακυβεύονται ακόμη πολλά. Οι εθνικιστές και στις δύο χώρες οικοδόμησαν την πολιτική τους σταδιοδρομία στο ζήτημα αυτό, από τον πρώην πρωθυπουργό της Ελλάδας, Αντώνη Σαμαρά, μέχρι τον «Μακεδόνα» ομόλογό του, Νίκολα Γκρουέφσκι, ο οποίος πρόσφατα καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης δύο ετών για διαφθορά, αλλά εξακολουθεί να προστατεύεται από την κοινοβουλευτική ασυλία. Αυτό που σταμάτησε μια λύση ήταν η ασυμμετρία της σύγκρουσης. Η Ελλάδα κρατούσε τα ατού με το να είναι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ και είχε ελάχιστα κίνητρα για συμβιβασμό, και η πΓΔΜ συχνά αισθανόταν ότι εκβιαζόταν για να κάνει παραχωρήσεις.

Ένας υποστηρικτής του κόμματος της αντιπολίτευσης, VMRO-DPMNE, ανάβει φωτοβολίδα σε διαδήλωση για την συμβιβαστική λύση στην διαμάχη της πΓΔΜ με την Ελλάδα για το όνομα της χώρας, στα Σκόπια, στις 2 Ιουνίου 2018. MARKO DJURICA / REUTERS
------------------------------------------------------------------

Τελικά, η πΓΔΜ εκάμφθη. Θα αναφέρεται ως Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας όχι μόνο διεθνώς αλλά και εγχώρια -ένας σημαντικός συμβιβασμός. Αλλά όπως περιγράφεται στο κείμενο της συμφωνίας που διέρρευσε από την ελληνική εφημερίδα «Καθημερινή», οι πολίτες της πΓΔΜ θα εξακολουθούν να ονομάζονται Μακεδόνες σε διεθνή έγγραφα και η γλώσσα τους θα συνεχίσει να είναι η Μακεδονική.

Αυτός ο περίπλοκος συμβιβασμός έγινε δυνατός μετά την καταναγκαστική αποπομπή της εθνικιστικής κυβέρνησης στην πΓΔΜ [2] μετά από εκτεταμένες διαμαρτυρίες για σημαντικές καταχρήσεις εξουσίας, πέρυσι. Ο νέος πρωθυπουργός, Ζόραν Ζάεφ, και ο υπουργός Εξωτερικών, Νικόλα Ντιμιτρόφ, συνειδητοποίησαν ότι για να αλλάξουν την δυναμική της χώρας έπρεπε να ξεκλειδώσουν την ένταξη στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, κάτι που ήταν δυνατό μόνο με τον εξευμενισμό της Αθήνας. Στην Ελλάδα, ο πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, και ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Κοτζιάς, είδαν στην συμφωνία την ευκαιρία να βελτιώσουν την διεθνή φήμη τους και να εξασφαλίσουν την δική τους προσωπική κληρονομιά. Άρπαξαν την ευκαιρία, αν και βοήθησε ότι η ΕΕ τους παρακίνησε, συνειδητοποιώντας ότι οι βαλκανικές χώρες κατευθύνονταν προς την λανθασμένη κατεύθυνση με τις διολισθαίνουσες δημοκρατίες και την αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας πάνω τους.

Αυτός ο συνδυασμός συνθηκών βοήθησε να προωθηθεί η συμφωνία. Αλλά η πορεία προς την εφαρμογή της συμφωνίας παραμένει μακρά. Πρώτον, η ΕΕ θα καλέσει την πΓΔΜ να αρχίσει τις ενταξιακές συνομιλίες στα τέλη Ιουνίου ή στις αρχές Ιουλίου. Στην συνέχεια, τα Σκόπια θα επικυρώσουν την συμφωνία αλλά χωρίς τα κανονικά δύο τρίτα του Κοινοβουλίου που απαιτούνται για συνταγματικές αλλαγές, προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για ένα δημοψήφισμα για την αλλαγή του ονόματος το φθινόπωρο. Εάν οι ψηφοφόροι συμφωνήσουν στο νέο όνομα, η συνταγματική αλλαγή που θα ακολουθήσει θα είναι πολύ πιο εύκολο να περάσει. Μόνο μετά την λήψη αυτών των μέτρων από την πΓΔΜ, η Ελλάδα θα επικυρώσει την συμφωνία. Αν τα Σκόπια δεν κατορθώσουν να περάσουν την νομοθεσία εγχωρίως, η Ελλάδα μπορεί να αρνηθεί να επικυρώσει την ένταξη στο ΝΑΤΟ ή να αποκλείσει την πΓΔΜ από την ένταξη στην ΕΕ.

Συνεπώς, υπάρχουν τεράστια εμπόδια στην αποδοχή της συμφωνίας εγχωρίως. Στην Ελλάδα, το δευτερεύον κόμμα [του κυβερνητικού] συνασπισμού, το ακροδεξιό [κόμμα] Ανεξάρτητοι Έλληνες, απέρριψε στο παρελθόν οποιαδήποτε συμφωνία που έστω θα ανέφερε [τον όρο] Μακεδονία. Αυτό σημαίνει ότι το κυβερνών κόμμα ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να συγκεντρώσει υποστήριξη από κόμματα της αντιπολίτευσης ή να πείσει τον εταίρο του στον συνασπισμό να υποστηρίξει μια συμφωνία. Το μεγαλύτερο αντιπολιτευόμενο κόμμα, η συντηρητική Νέα Δημοκρατία, που αναμένεται να κερδίσει τις επόμενες εκλογές, είναι διχασμένη σε αυτό το θέμα, αλλά θα χρησιμοποιήσει την συμφωνία για να εκμεταλλευτεί την διαφορά μεταξύ των κομμάτων του [κυβερνητικού] συνασπισμού και θα πιέσει για πρόωρες εκλογές. Οι μαζικές διαδηλώσεις εναντίον ενός συμβιβασμού στην διαμάχη για το όνομα που πρόσφατα έπληξαν την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη δείχνουν ότι το καλοκαίρι θα είναι πολιτικά θερμό.

Στην πΓΔΜ, τα εμπόδια είναι δυνητικά πιο τρομερά. Ενώ η κυβέρνηση έχει μια σταθερότερη πλειοψηφία, ο πρόεδρος Gjorge Ivanov απείλησε να τορπιλίσει μια συμφωνία. Είχε ήδη επιδιώξει να παρεμποδίσει την συγκρότηση της σημερινής κυβέρνησης και υποστήριξε το προηγούμενο κυβερνών κόμμα, το οποίο είχε εμπλακεί σε σοβαρά εγκλήματα, συμπεριλαμβανομένων της εκλογικής απάτης και της διαφθοράς. Το εθνικιστικό κόμμα της αντιπολίτευσης προσπαθεί να κερδίσει ελκυστικότητα λόγω της αντίστασής του στην συμφωνία. Για να περάσει, η συμφωνία θα απαιτήσει τελικά ευρεία κοινοβουλευτική πλειοψηφία, συμπεριλαμβανομένων των ψήφων της αντιπολίτευσης. Ενδεχομένως η μεγαλύτερη πρόκληση για την επιβίωση της συμφωνίας είναι ένα υπεσχημένο δημοψήφισμα για το νέο όνομα που σχεδιάζεται για το φθινόπωρο όταν -όπως ελπίζεται- η πΓΔΜ θα δεχθεί την πρόσκληση για ένταξη στο ΝΑΤΟ και θα ξεκινήσει συνομιλίες ένταξης στην ΕΕ. Συνεπώς, η ψηφοφορία δεν θα αφορά απλώς στην επικύρωση της συμφωνίας αλλά και στην ευρω-ατλαντική ενσωμάτωση. Ένα δημοψήφισμα θα μπορούσε να αποτύχει, δεδομένου του ότι υπάρχει απαίτηση συμμετοχής του 50% των ψηφοφόρων, και του ότι η κυβέρνηση πρέπει να ενεργοποιήσει τους υποστηρικτές της για να ψηφίσουν, συμπεριλαμβανομένης της μεγάλης αλβανικής μειονότητας η οποία αποτελεί περίπου το 20-25% του πληθυσμού.

Εάν η συμφωνία αποτύχει, θα υπάρξουν περιορισμένες ζημίες στην Ελλάδα, αλλά η κυβέρνηση της πΓΔΜ θα αποδυναμωθεί σοβαρά, και μαζί της η ευνοϊκή δυναμική που οικοδομήθηκε για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στα Δυτικά Βαλκάνια [3].

ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

Ταυτόχρονα, υπάρχουν περιφερειακές δυνάμεις –ακριβώς όπως υπάρχουν εθνικές, εντός της Ελλάδας και της πΓΔΜ- που θα προτιμούσαν να αποτύχει η συμφωνία. Λίγες μέρες πριν η Αθήνα και τα Σκόπια καταλήξουν σε μια συμφωνία, ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν [4] ενθάρρυνε ανοιχτά την κωλυσιεργούσα σκοπιανή αντιπολίτευση να απορρίψει μια συμφωνία και εξήρε την ομάδα για το ότι αντιστέκεται στις πιέσεις από το εξωτερικό. Αυτή η ανοικτή παρέμβαση από μια κυβέρνηση της ΕΕ όχι μόνο υπογραμμίζει τον εύθραυστο χαρακτήρα της ΕΕ, αλλά καταδεικνύει επίσης το πώς η συμφωνία έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των ακροδεξιών λαϊκιστών στην Ευρώπη, πολλοί από τους οποίους ευνοούν την πλήρη απόρριψη της ΕΕ και σίγουρα θα ήταν αντίθετοι με την επέκταση των συμμετοχών [σε αυτήν].

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Ρωσία υιοθέτησε παρόμοια γραμμή. Ιστορικά, η Ρωσία έχει δείξει ελάχιστο ενδιαφέρον για την πΓΔΜ και αντίστροφα, σε αντίθεση με την γειτονική Σερβία. Αλλά πριν από δύο χρόνια, όταν η διαμάχη για το όνομα κορυφώθηκε, η Ρωσία άρχισε να υποστηρίζει το κυβερνών εθνικιστικό VMRO-DPMNE. Τα ρωσικά ΜΜΕ άρχισαν να μιλούν για απειλή «χρωματιστών επαναστάσεων», αντηχώντας την αφήγηση των δεξιών λαϊκιστών και προειδοποιώντας για την επιβλαβή ξένη επιρροή του φιλάνθρωπου δισεκατομμυριούχου George Soros. Πρόσφατα, ο Ρώσος ιδεολόγος Alexander Dugin, του οποίου η αντι-Δυτική σκέψη στηρίζει τις επίσημες ρωσικές θέσεις και ο οποίος είχε στενούς δεσμούς με το Κρεμλίνο, επισκέφθηκε την πΓΔΜ για να δώσει την υποστήριξή του σε ένα μικρό φιλορωσικό κόμμα. Ωστόσο, οι περισσότεροι Σκοπιανοί θέλουν να ενταχθούν στην ΕΕ. Όμως, είναι διχασμένοι στις δημοσκοπήσεις για το αν είναι πρόθυμοι να αλλάξουν το όνομα ως αντίτιμο. Έτσι, η κυβέρνηση θα πρέπει να κάνει ασκήσει πολλή πειθώ για να τους πείσει ότι η συμφωνία είναι ένα τίμημα που αξίζει να πληρωθεί.

Για την Ρωσία, το ενδιαφέρον της για την διαφωνία περί την ονομασία είναι να αποφευχθεί η διεύρυνση της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και να παραμείνει ανεπίλυτη η αντιπαράθεση στα δυτικά Βαλκάνια, κάτι που θα επιτρέψει να τροφοδοτούνται οι εντάσεις και να δημιουργείται εχθρότητα στα μέλη της ΕΕ. Η ελληνική κυβέρνηση, για παράδειγμα, θεωρείται γενικά φιλορωσική, ενώ η κυβέρνηση της πΓΔΜ όχι, αλλά είναι πρόθυμη να μειώσει την ρωσική επιρροή με το να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Αυτό δεν επηρέασε την συμφωνία ή τις σχέσεις Ελλάδας και πΓΔΜ, αλλά τραβά την Ρωσία προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο προχωρώντας η Μόσχα μπορεί να συνεχίσει να τροφοδοτεί την οργή των αντιπάλων της συμφωνίας, ακόμα και αν πιθανότατα θα αποφύγει να σαμποτάρει ανοιχτά την συμφωνία. Για παράδειγμα, η Ρωσία ξεκίνησε μια φαρμακερή εκστρατεία εναντίον της ένταξης του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ, επιτιθέμενη στην κυβέρνηση και ενδεχομένως παρέχοντας στήριξη σε μια σκοτεινή ένοπλη αντικυβερνητική συνωμοσία κατά τις εκλογές του 2016. Στην συνέχεια, τον Μάρτιο του 2018, η Ρωσία απείλησε για αρνητικές συνέπειες στις διμερείς σχέσεις, εάν η πΓΔΜ ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Πράγματι, εάν η πΓΔΜ επρόκειτο γίνει μέλος, το κενό ασφαλείας στα Βαλκάνια θα συρρικνωνόταν, αφήνοντας μόνο την Βοσνία, το Κοσσυφοπέδιο και την Σερβία εκτός της συμμαχίας.

Τούτων όλων λεχθέντων, τα θετικά αποτελέσματα αυτής της συμφωνίας είναι σημαντικά. Πρώτον, η ΕΕ συνέδεσε σιωπηρά την Αλβανία και την πΓΔΜ, με το να προτείνει πριν από έξι εβδομάδες το καθεστώς υποψηφιότητας και για τις δύο χώρες. Αυτό σημαίνει ότι η ΕΕ βρίσκεται στην διαδικασία για διαπραγμάτευση με τέσσερα κράτη για ένταξη στην Ένωση, με τα άλλα δύο να είναι η Σερβία και το Μαυροβούνιο. Πρόκειται για μια θετική πορεία προς τα εμπρός, δεδομένου ότι πιθανότατα θα ξεκλειδωθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ των χωρών σχετικά με το ποια από αυτές θα «εισέλθει» πρώτη, πράγμα που σημαίνει ότι θα αποκτήσουν κίνητρα για να εφαρμόσουν ταχύτερα τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Αυτό συνέβη κατά την διάρκεια της διεύρυνσης του 2004, όταν καμία από τις κεντροευρωπαϊκές χώρες [5] που έγιναν δεκτές, δεν ήθελε να μείνει πίσω ή να νικηθεί από τις άλλες. Τότε, η Τσεχική Δημοκρατία, η Ουγγαρία και η Πολωνία ήταν πρωταγωνιστές και ενθάρρυναν τους πολίτες της Σλοβακίας να απορρίψουν τον τοπικό ισχυρό άνδρα Vladimir Meciar. Κάθε μια από αυτές ενίσχυσε τις προσπάθειές της για να νικήσει τις άλλες στην εκπλήρωση των απαιτήσεων της ΕΕ. Εάν η πΓΔΜ ενταχθεί στην ομάδα, θα ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στις άλλες υποψήφιες χώρες για να πραγματοποιήσουν μεταρρυθμίσεις. Όσον αφορά το κράτος δικαίου, η πΓΔΜ και η Αλβανία έχουν αμφότερες δεσμευθεί για ουσιαστικότερες μεταρρυθμίσεις από όσο η Σερβία και το Μαυροβούνιο. Η πΓΔΜ επίσης κινείται προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και της μείωσης των πελατειακών πρακτικών που έχουν από μακρού χρόνου διαμορφώσει την επιρροή των κυβερνώντων κομμάτων επί του κράτους. Το Μαυροβούνιο [6] στην καλύτερη περίπτωση αδρανεί και η Σερβία κινείται προς τα πίσω.

Από την άποψη αυτή, η συμφωνία δεν αφορά μόνο μια καθυστερημένη επίλυση της διαφωνίας περί του ονόματος. Αποτελεί επίσης ένα οριακό σημείο για την περιοχή. Εάν επιτύχει, μπορεί να αναζωογονήσει την ενσωμάτωση στην ΕΕ και την συνολική δυναμική των μεταρρυθμίσεων στις άλλες χώρες που περιμένουν την ένταξη, καθώς και να αυξήσει την πίεση στην Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο για να επιλύσουν τις διαφορές τους, ώστε να μην μείνουν πίσω. Εάν η συμφωνία αποτύχει, ίσως χρειαστούν χρόνια για να εμφανιστεί μια άλλη ευκαιρία όπως αυτή -με δύο ρεαλιστικές κυβερνήσεις στην πΓΔΜ και την Ελλάδα που θα είναι σε θέση να διαπραγματευτούν μεταξύ τους και [θα είναι] πρόθυμες να αναλάβουν ρίσκα. Μια αποτυχία θα «παγώσει» επίσης τις προσπάθειες μεταρρύθμισης στα δυτικά Βαλκάνια στο μεταξύ. Ενώ οι ξένες χώρες κράτησαν κατά κύριο λόγο δευτερεύουσα θέση κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων, θα βοηθούσε οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι Βρυξέλλες και οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις να υποστηρίξουν την συμφωνία και να εξασφαλίσουν ότι θα είναι επιτυχής.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2018-06-15/name-dropping-...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2016-12-20/dy...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/macedonia/2017-05-23/will-macedo...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/southeastern-europe/2015-05-10/b...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-07-27/investing-illi...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/southeastern-europe/2017-07-07/h...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2015-12-15/mo...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition