Αδελφοί στα όπλα;

Ρωτήστε τους περισσότερους σχολιαστές και θα ακούσετε ότι η σύνοδος κορυφής της επόμενης εβδομάδας μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, και του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, στο Ελσίνκι, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία [1]. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία μοιράζονται λίγα περιφερειακά ή παγκόσμια συμφέροντα και έχουν συγκρουστεί σχετικά με την εικαζόμενη εμπλοκή της Ρωσίας στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2016. Οποιεσδήποτε μακροπρόθεσμες μεγάλες διαπραγματεύσεις είναι απίθανες και πιθανώς άστοχες, καθώς κάποιοι φοβούνται ότι οι ακονισμένες από την KGB διαπραγματευτικές ικανότητες του Πούτιν -και η συχνά δηλωμένη από τον Τραμπ επιθυμία του να συναντηθεί με τον Ρώσο ομόλογό του- θα οδηγήσει τον πρόεδρο των ΗΠΑ στο να δώσει [2] πάρα πολύ με αντάλλαγμα πολύ λίγα.

Παρά τις αμφιβολίες αυτές, η σύνοδος κορυφής αποτελεί μια πραγματική ευκαιρία για τους δύο ηγέτες να αντιμετωπίσουν το ζήτημα του ελέγχου των εξοπλισμών, ένας τομέας όπου οι ρήτρες των οποίων λήγει η ισχύς και η αμοιβαία δυσπιστία απειλούν να ξεπεράσουν τα επιτεύγματα του παρελθόντος. Συμφωνώντας να ξαναρχίσουν τον διάλογο ειδικών για το πυρηνικό οπλοστάσιο και την δια-στρατιωτική συνεργασία, ο Trump και ο Πούτιν θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ασφάλεια αμφοτέρων των χωρών, χωρίς κόστος για τα αντίστοιχα συμφέροντά τους, ενώ παράλληλα θα έθεταν το έδαφος για πιο σημαντικές διαπραγματεύσεις για ευρύτερα θέματα αντίθεσης στο μέλλον.

Ο Πούτιν και ο Τραμπ ως ρωσικές κούκλες Matryoshka, στο Ελσίνκι, τον Ιούλιο του 2018. LEHTIKUVA LEHTIKUVA/REUTERS
-----------------------------------------------------------------

Για να φέρει πίσω στην πατρίδα μια νίκη από το Ελσίνκι, ο Trump θα πρέπει να πιέσει για να διορθωθούν οι φθαρμένες συμφωνίες που έχουν διασφαλίσει τον αμερικανο-ρωσικό έλεγχο των όπλων μέχρι σήμερα. Αυτό σημαίνει την επέκταση της Συνθήκης για τη Νέα Στρατηγική Μείωση των Όπλων ( New Strategic Arms Reduction Treaty) [3], κοινώς γνωστή η New START, και την συζήτηση για το μέλλον της Συνθήκης για τις Πυρηνικές Δυνάμεις Μέσου Βεληνεκούς (Intermediate-Range Nuclear Forces [INF] Treaty) [4]. Και οι δύο πλευρές θα πρέπει να επανεκκινήσουν ένα ισχυρό πρόγραμμα άμεσων συνομιλιών και δραστηριοτήτων μεταξύ των ενόπλων δυνάμεών τους.

Η απλή πράξη των συνομιλιών έχει ίση σημασία με το αποτέλεσμα. Στην παρούσα κατάσταση, η αδυναμία της Μόσχας και της Ουάσινγκτον να ερμηνεύσουν ορθά τα σήματα η μια της άλλης, θα μπορούσε να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις και ακούσια κλιμάκωση σε περίπτωση κρίσης. Και οι δύο χώρες πρέπει να ανοικοδομήσουν αυτή την ικανότητα, ειδικά εάν πρόκειται να παραμείνουν υπεύθυνοι θεματοφύλακες του τεράστιου πυρηνικού οπλοστασίου τους. Οι συζητήσεις για τον έλεγχο των εξοπλισμών προσφέρουν ένα σημείο εκκίνησης, επιτρέποντας σε κάθε πλευρά να μετρήσει τα υποκείμενα συμφέροντα της άλλης σε ένα ταχύτατα εξελισσόμενο στρατηγικό περιβάλλον, αντί να υποθέτει απλώς κάποια κακή πρόθεση. Λόγω του τεχνικού τους χαρακτήρα, οι συνομιλίες για τον έλεγχο των όπλων μπορούν επίσης να προστατευθούν από αυτό που ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, John Bolton, αποκάλεσε ως συντριπτικό "πολιτικό θόρυβο” [5] της στιγμής. Πράγματι, τέτοιες συνομιλίες λάμβαναν χώρα ακόμη και στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου.

Η επέκταση της Νέας START είναι ένα κρίσιμο αλλά εφικτό βήμα. Η συνθήκη του 2010 είναι το τελευταίο παράδειγμα διμερών ελέγχων των πυρηνικών όπλων για περισσότερα από 40 χρόνια, σχεδιασμένη να αποτρέψει μια αποσταθεροποιητική και δαπανηρή κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών. Δεσμεύει τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ρωσία με μέγιστο αριθμό 1.550 κεφαλών σε 700 αναπτυσσόμενους εκτοξευτήρες. (Μπορούν να διατηρήσουν έως και 100 επιπλέον μη αναπτυσσόμενους εκτοξευτήρες). Ακόμη πιο σημαντικό, ορίζει αποτελεσματικούς μηχανισμούς επαλήθευσης [6] για την διασφάλιση της συμμόρφωσης, συμπεριλαμβανομένων επιτόπιων επιθεωρήσεων σε σχετικές εγκαταστάσεις και στρατιωτικές βάσεις μετά από μια σύντομη ειδοποίηση.

Μέχρι σήμερα και οι δύο πλευρές συμμορφώνονται [7]. Αλλά εάν δεν ανανεωθεί η Νέα START για άλλη μια πενταετία, θα λήξει αυτόματα το 2021, αφήνοντας για πρώτη φορά να μην υπάρχουν καθόλου όρια στην ανάπτυξη των διηπειρωτικών πυρηνικών οπλοστασίων μετά τις συμφωνίες SALT το 1972. Επιπλέον, η σημερινή ατμόσφαιρα εχθρότητας θα καθιστούσε δύσκολη την επιστροφή στα ισχυρά πρωτόκολλα επαλήθευσης της συμφωνίας.

Ένα ευρύ φάσμα ειδικών και από τις δύο πλευρές υποστηρίζει την επέκταση της συνθήκης, η οποία δεν θα αποτρέψει τον πυρηνικό εκσυγχρονισμό που οι δύο χώρες θεωρούν απαραίτητο. Επιπλέον, απαιτούνται μόνο οι υπογραφές των δύο προέδρων -όχι η επικύρωση της Γερουσίας των ΗΠΑ, κάτι που πιθανόν να σήμαινε περαιτέρω πολιτικοποίηση. Μια πενταετής γραμμή ζωής θα μπορούσε επίσης να “αγοράσει χρόνο” για την διαπραγμάτευση νέων συμφωνιών, οι οποίες ιστορικά χρειάστηκαν χρόνια για να συζητηθούν. Ίσως πιο κρίσιμο είναι ότι η επέκταση θα αποδείκνυε ότι και οι δύο πλευρές παραμένουν αφοσιωμένες στον έλεγχο των εξοπλισμών σε μια εποχή που άλλες συμφωνίες λυγίζουν κάτω από το βάρος της αμοιβαίας δυσπιστίας.

Μεταξύ των προβληματικών μέσων είναι η ιστορική Συνθήκη INF. Έχοντας υπογραφεί από τις δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις το 1987, η συμφωνία ήταν η πρώτη που όριζε επιτόπιες επιθεωρήσεις και παραμένει η μόνη στην παγκόσμια ιστορία που εξαλείφει μια ολόκληρη κατηγορία όπλων που ανήκουν σε αυτούς που την υπογράφουν -όλα τα βαλλιστικά εκτοξευόμενα από εδάφους βλήματα και οι πύραυλοι κρουζ εμβέλειας από 500 έως 5.500 χιλιόμετρα και οι εκτοξευτήρες τους. Οι ειδικοί και στις δύο πλευρές πιστεύουν ότι η υπάρχουσα συνθήκη είναι ξεπερασμένη -αλλά η επαναδιαπραγμάτευσή της δεν θα είναι εύκολη. Κατ’ αρχήν, δεσμεύει τους υπογράφοντες ακόμη και όταν άλλα κράτη, όπως η Κίνα, το Ιράν και η Βόρεια Κορέα, μπορούν να κατασκευάσουν τους επίγειους πυραύλους μέσης εμβέλειας που [η συμφωνία] απαγορεύει. Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία αλληλοκατηγορούνται [8] τώρα ότι υπονομεύουν την συνθήκη: Η Μόσχα υποστηρίζει ότι οι περιφερειακές αμυντικές εγκαταστάσεις βαλλιστικών πυραύλων των ΗΠΑ στην Ρουμανία και την Πολωνία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη απαγορευμένων συστημάτων, ενώ η Ουάσινγκτον επικρίνει την ανάπτυξη ενός νέου ρωσικού οπλικού συστήματος που λέει ότι παραβιάζει τους όρους της συνθήκης.

Ωστόσο, η κατάρρευση της συνθήκης INF θα επιδεινώσει τις αυξανόμενες περιφερειακές εντάσεις στην Ευρώπη και θα καταστήσει πιο δύσκολη την επίτευξη οποιασδήποτε νέας συμφωνίας. Η συνθήκη μπορεί να μην μπορεί να διασωθεί στην σημερινή της μορφή, αλλά η Ουάσιγκτον και η Μόσχα μπορούν παρόλα αυτά να σηματοδοτήσουν καλή θέληση και να προωθήσουν την σταθερότητα με το να αρχίσουν συνομιλίες [9] για το τι μπορεί να γίνει για την διατήρηση, την τροποποίηση ή την αντικατάστασή της.

Τέλος, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία πρέπει να συμφωνήσουν να επαναλάβουν τα προγράμματα που έχουν πρόσφατα ανασταλεί, τα οποία ίσχυαν από την δεκαετία του 1990, για να φέρουν τους στρατιωτικούς τους σε τακτικές επαφές μεταξύ τους. Μετά την κατάληψη της Κριμαίας το 2014 από την Ρωσία και την επακόλουθη στρατιωτική επέμβαση στην Ουκρανία, το Κογκρέσο των ΗΠΑ απαγόρευσε τα περισσότερα προγράμματα στρατιωτικής συνεργασίας με τη Μόσχα μέσω μιας πρόβλεψης στον ετήσιο νόμο περί πιστώσεων του Υπουργείου Άμυνας, παρόλο που οι περισσότεροι ανώτεροι αξιωματικοί των ΗΠΑ ευνοούν την επανάληψή τους. Η Ρωσία δεν είχε συμμετάσχει ενεργά σε πολλά από αυτά τα προγράμματα -τα οποία περιλαμβάνουν κοινή άσκηση, εκπαίδευση και συνέδρια- για χρόνια. Ωστόσο, βασιζόμενοι στην επιτυχία της γραμμής αποφυγής συγκρούσεων [10] που χρησιμοποιούν οι δύο στρατοί για να αποφευχθεί η άμεση αντιπαράθεση στην Συρία, μια επαναδέσμευση σε αυτά τα προγράμματα θα επέτρεπε στους αξιωματικούς από κάθε πλευρά να κατανοήσουν βαθύτερα την σκέψη της άλλης πλευράς. Σε περίπτωση, παραδείγματος χάριν, παραβίασης συνόρων ή στενής επαφής αεροσκάφους στην Βαλτική ή τη Μαύρη Θάλασσα, αυτή η βελτιωμένη κατανόηση θα μπορούσε να βοηθήσει κάθε πλευρά να εντοπίσει τα σήματα πρόθεσης μέσα από την θορυβώδη ομίχλη της αντιπαράθεσης. Μπορεί μάλιστα να δημιουργήσει νέα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο στρατών, όπως η συμφωνία Incidents at Sea Agreement του Ψυχρού Πολέμου [11] το 1972 και η Συμφωνία για την Πρόληψη Επικίνδυνων Στρατιωτικών Δραστηριοτήτων (Prevention of Dangerous Military Activities Agreement) το 1989 [12], οι οποίες παραμένουν σε ισχύ παρά τις σημερινές εντάσεις. Ωστόσο, οποιαδήποτε ανανεωμένη στρατιωτική συνεργασία θα απαιτούσε ο Trump να πάρει το πράσινο φως από το Κογκρέσο, καθώς ο τελευταίος νόμος για τις αμυντικές πιστώσεις [13] εξακολουθεί να εμποδίζει τέτοια προγράμματα.

Ο έλεγχος των όπλων και οι στρατιωτικοί δεσμοί δεν χρειάζεται να είναι τα μόνα θέματα στην ημερήσια διάταξη του Ελσίνκι. Είναι όμως αμφίβολο αν μπορούν να γίνουν διμερείς συμφωνίες σε άλλα πικρά θέματα όπως η Ουκρανία ή η Συρία, ειδικά δεδομένου ότι οποιαδήποτε αμερικανο-ρωσική συμφωνία δεν μπορεί να δεσμεύσει όλα τα πολυάριθμα άλλα μέρη που εμπλέκονται σε αυτές τις συγκρούσεις. Αντίθετα, η Νέα START, η INF και οι στρατιωτικές επαφές είναι περιοχές όπου η διμερής πρόοδος δεν είναι μόνο εφικτή, αλλά θα αποτελούσε πραγματικά εντυπωσιακή εξέλιξη με την δυνατότητα να επιβραδύνει και ίσως ακόμη και να σταματήσει την καθοδική πορεία της σχέσης. Είναι σημαντικό ότι η συμφωνία σε αυτούς τους τομείς δεν ανταμείβει την κακή συμπεριφορά της Ρωσίας, καθώς δεν υπάρχουν μονομερή οφέλη για τη Μόσχα εδώ. Η εστίαση στον έλεγχο των εξοπλισμών και στις στρατιωτικές συζητήσεις μπορεί να διασφαλίσει ότι ακόμη και όταν η Ουάσινγκτον και η Μόσχα εξακολουθούν να διαφωνούν και να ανταγωνίζονται μέσα στα επόμενα χρόνια, θα είναι καλύτερα εφοδιασμένες για να υπολογίζουν τις πολιτικές τους και να αποφεύγουν την αστάθεια.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc. 
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2018-07-13/brothers-arms

Σύνδεσμοι:
[1] http://thehill.com/opinion/national-security/394641-why-theres-little-ho...
[2] http://www.understandingwar.org/backgrounder/putin-poised-easy-victory-a...
[3] https://www.state.gov/documents/organization/140035.pdf
[4] https://www.state.gov/t/avc/trty/102360.htm
[5] https://www.washingtonpost.com/news/post-politics/wp/2018/07/01/john-bol...
[6] https://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2018/02/277889.htm
[7] https://fas.org/blogs/security/2018/02/newstart-ineffect/
[8] https://www.cfr.org/content/publications/attachments/CSR_79_Marten_Russi...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2018-05-22/ca...
[10] https://www.defense.gov/News/Article/Article/1436435/pentagon-official-d...
[11] https://www.state.gov/t/isn/4791.htm
[12] https://www.jstor.org/stable/20693340
[13] https://www.congress.gov/115/bills/hr5515/BILLS-115hr5515pap.pdf

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition