Φυσικό αέριο στην ΕΕ μέσω Κύπρου και Ελλάδας, Τουρκίας ή Αιγύπτου; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Φυσικό αέριο στην ΕΕ μέσω Κύπρου και Ελλάδας, Τουρκίας ή Αιγύπτου;

Οι τρεις εναλλακτικές πορείες που εξετάζουν οι Ισραηλινοί για τους ενεργειακούς πόρους της Ανατολικής Μεσογείου

Ο χρόνος και το περιεχόμενο της διαρροής της διαβαθμισμένης έκθεσης του ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών δεν πρέπει να θεωρούνται γεγονότα τυχαία. Στις 16 Αυγούστου 2018, ημέρα της δημοσιοποίησής της, οι διαμεσολαβητικές προσπάθειες της Αιγύπτου για την επίτευξη συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός ανάμεσα στο Ισραήλ και την Χαμάς βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη. Δεν αποκλείεται λοιπόν, η ισραηλινή πλευρά να ήθελε να στείλει κάποια «έμμεση υπόσχεση» στο Κάιρο, ότι σε περίπτωση επιτυχούς έκβασης της διαμεσολαβητικής προσπάθειας ανάμεσα στο Ισραήλ και την Χαμάς, η Αίγυπτος θα λάβει ενεργειακά και πολιτικά ανταλλάγματα για τις καλές της υπηρεσίες. Από την άλλη, όμως, είναι γεγονός ότι η λεγόμενη «ελληνική οδός» του EastMed, εάν πράγματι δεν αντιμετώπιζε δυσκολίες χρηματοδότησης, θα είχε ήδη αρχίσει να τίθεται σε πρακτική εφαρμογή –κάτι που δεν συμβαίνει. Επομένως, τα μειονεκτήματα που επισημαίνονται για τον αγωγό EastMed, σίγουρα δεν είναι μια απλή «επιχειρηματολογία τακτικής».

Ωστόσο, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η ισραηλινή θεώρηση –όπως τουλάχιστον αυτή αποτυπώνεται στη συγκεκριμένη έκθεση– παραβλέπει έναν πολύ σημαντικό κριτήριο: Τον παράγοντα της πολιτικής σταθερότητας.

ΠΟΣΟ ΙΣΧΥΡΗ ΘΑ ΓΙΝΕΙ Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ;

Από την κατάρρευση του ισλαμιστή Μοχάμαντ Μόρσι στην Αίγυπτο και μέχρι τώρα, το Ισραήλ δείχνει μεγάλη εμπιστοσύνη στο παρών καθεστώς του προέδρου Αμπντέλ Φατάχ Αλ-Σίσι -και όχι άδικα. Ο ρόλος της Αιγύπτου αποδεικνύεται σημαντικός τόσο κατά την διαχείριση των εκάστοτε εντάσεων στην Γάζα, όσο και στον τρόπο με τον οποίον αποτρέπεται η Χαμάς να ενισχύσει τους δεσμούς της με τις ισλαμιστικές οργανώσεις που δρουν στο γειτονικό Σινά. Η διακυβέρνηση Αλ-Σίσι διαδέχθηκε το χάος που άφησε πίσω της η σύντομη θητεία του Μοχάμαντ Μόρσι, κατά την διάρκεια της οποίας η Αίγυπτος έτεινε να ξεχάσει όσα είχαν υπογραφεί στην συνθήκη ειρήνης του Καμπ Ντέηβιντ. Από την ανάληψη της εξουσίας από τον Αλ-Σίσι και έως σήμερα, οι Ισραηλινοί δείχνουν εφησυχασμένοι, έως του σημείου να εμπιστεύονται σχεδόν τυφλά την Αίγυπτο για τις επόμενες δεκαετίες, σε ό,τι αφορά την εξαγωγή του φυσικού τους αερίου.

Από την άλλη, όμως, η Αίγυπτος δεν μπορεί να θεωρείται πως είναι μια χώρα με σταθερό πολιτικό περιβάλλον. Αν και συνταγματικά, η Αίγυπτος είναι μια προεδρική δημοκρατία, ο στρατός έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο στα κέντρα λήψεως αποφάσεων. Αυτό δεν είναι παράλογο, καθότι στην χερσόνησο του Σινά και στις επαρχίες που συνορεύουν με την Λιβύη, ο αιγυπτιακός στρατός δεν έχει σταματήσει να αναμετράται με τις τοπικές ένοπλες ισλαμιστικές ομάδες. Τρομοκρατικές επιθέσεις με στόχο χριστιανικές εκκλησίες αποτελούν σύνηθες φαινόμενο, την στιγμή που η αιγυπτιακή κοινωνία συνεχίζει να είναι συντηρητική, προσκολλημένη στην θρησκεία και τρέφει βαθιά αντιδυτικά και αντι-ισραηλινά αισθήματα. Για ένα καθεστώς που τελεί σε συνεχή στρατιωτική εγρήγορση τα τελευταία χρόνια, αρκεί ένα μόνο μοιραίο λάθος για να καταρρεύσει εν μια νυκτί και η πρόσφατη ιστορία είναι γεμάτη από τέτοια παραδείγματα. Εντύπωση προκαλεί, λοιπόν, το γεγονός ότι οι ισραηλινοί πραγματογνώμονες δεν δείχνουν να προβληματίζονται για το εάν τελικά η «αιγυπτιακή οδός» θα συνεχίσει να θεωρείται ως η πλέον ασφαλής για το ισραηλινό φυσικό αέριο, και μάλιστα για ορίζοντα δεκαετιών. Με άλλα λόγια, προτού η ισραηλινή πλευρά επιλέξει την «αιγυπτιακή οδό», θα έπρεπε πρωτίστως να προβληματισθεί όχι τόσο για το κόστος του εγχειρήματος ή σε πόσα χρόνια θα έχουν βελτιωθεί οι παρούσες υποδομές. Θα έπρεπε να προβληματισθεί πολύ σοβαρά εάν μια Αίγυπτος ισχυρή μπορεί μελλοντικά να καταστεί ακόμα πιο ισχυρή –και ως εκ τούτου, επικίνδυνη.

ΘΑ ΑΛΛΑΞΕΙ Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΕΡΝΤΟΓΑΝ;

Το μοναδικό μειονέκτημα που προβάλλει η ισραηλινή έκθεση για την «τουρκική οδό», είναι η πολιτική που εφαρμόζει τα τελευταία χρόνια ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Πρόκειται ουσιαστικά για μια ακόμα επανάληψη των εκτιμήσεων πολλών σημαντικών αναλυτών της χώρας, οι οποίοι από το επεισόδιο του Mavi Marmara και εντεύθεν, υποστηρίζουν σε διάφορους τόνους ότι εάν ο Ερντογάν φύγει από την εξουσία, το ρολόι θα αρχίσει σιγά-σιγά να γυρίζει πίσω και οι διμερείς σχέσεις με την Τουρκία, αργά ή γρήγορα θα αποκατασταθούν.

29082018-3.jpg

Ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν σε τελετή στην πόλη Mus, στην ανατολική Τουρκία, στις 26 Αυγούστου 2018. Murat Cetinmuhurdar/Presidential Palace/Handout via REUTERS 
-------------------------------------------------------------------------

Αυτό, όμως, που τείνουν να προσπερνούν οι ισραηλινοί εμπειρογνώμονες είναι ότι οι αλλαγές που επέφερε στην πολιτική ζωή της Τουρκίας ο Ερντογάν και το ΑΚΡ είναι πολύ πιο ριζικές από όσες ίσως θέλουν να πιστεύουν. Κατά τις δεκαετίες που προηγήθηκαν της διακυβέρνησης του ΑΚΡ , η τουρκική εξωτερική πολιτική πολύ λίγο λάμβανε υπ’όψιν της την κοινή γνώμη και το θυμικό της. Το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών εφάρμοζε τις κινήσεις του ακολουθώντας μια συγκεκριμένη Realpolitik, με αποτέλεσμα η Τουρκία να χαράσσει χωρίς πολλές επεξηγήσεις στο λαό μια πορεία καθαρά πραγματιστική, συντασσόμενη ξεκάθαρα με τα συμφέροντα της Δύσης στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο. Αντιθέτως, ο πρόεδρος Ερντογάν ακολουθεί το δικό του νεο-οθωμανικό όραμα, το οποίο εμπλουτίζει επικοινωνιακά, αξιοποιώντας ανάλογα μια συντηρητική, στην πλειοψηφία της, κοινή γνώμη, προσκολλημένη στο Ισλάμ, και εχθρικά διακείμενη στα Δυτικά πρότυπα.