Η Ευρώπη κάνει το μεταναστευτικό πρόβλημά της χειρότερο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Ευρώπη κάνει το μεταναστευτικό πρόβλημά της χειρότερο

Οι κίνδυνοι του να βοηθούνται οι αυταρχικοί
Περίληψη: 

Η απάντηση της Ευρώπης στη μετανάστευση από την Αφρική παίρνει δύο μορφές. Κατ’ αρχάς, η Ευρώπη επανακαθορίζει την αναπτυξιακή της βοήθεια για να εξαλειφθούν ορισμένες από τις «βασικές αιτίες» της μετανάστευσης, με επίκεντρο στην εκπαίδευση, στην ανεργία και στη μεγάλη γονιμότητα. Δεύτερον, η ΕΕ συμπιέζει την αφρικανική μετανάστευση μέσω της αυξανόμενης ασφάλειας των συνόρων, της συλλογής δεδομένων και της τεχνικής βοήθειας προς τους Αφρικανούς ισχυρούς άνδρες. Ωστόσο, καμία από αυτές τις δύο στρατηγικές δεν θα λειτουργήσει, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που προτίθενται οι Βρυξέλλες ή το Βερολίνο.

Ο LOREN B. LANDAU είναι ερευνητικός καθηγητής στο African Center for Migration and Society στο Πανεπιστήμιο Wits στο Γιοχάνεσμπουργκ, και πρώην επισκέπτης συνεργάτης στο Ινστιτούτο Διεθνών και Περιφερειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Princeton.
Η CAROLINE WANJIKU KIHATO είναι επισκέπτρια αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ και Global Scholar στο Woodrow Wilson International Center for Scholars.
Η HANNAH POSTEL είναι υποψήφια διδάκτωρ Δημογραφίας και Κοινωνικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Princeton.

Τρία χρόνια μετά την κορύφωση της ευρωπαϊκής προσφυγικής κρίσης [1], η μεταναστευτική και προσφυγική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξακολουθεί να είναι σε πλήρη αταξία. Τον Ιούλιο, Έλληνες αξιωματούχοι προειδοποίησαν [2] ότι δεν μπορούσαν να αντεπεξέλθουν στις δεκάδες χιλιάδες μετανάστες που βρίσκονταν σε νησιά του Αιγαίου. Η νέα δεξιά κυβέρνηση της Ιταλίας έχει βαλθεί να στρέφει μακριά από τα λιμάνια της τα πλοία διάσωσης με εκατοντάδες πρόσφυγες, αφήνοντάς τα έρμαια στη Μεσόγειο να αναζητούν ένα φιλικό λιμάνι. Η Ισπανία προσφέρθηκε να δεχθεί ένα από τα πλοία που είχαν ξεμείνει στο πουθενά, αλλά σύντομα μετά από αυτό απέπεμψε ένα δεύτερο.

06092018-1.jpg

Μετανάστες στο δρόμο τους προς την Λιβύη, έξω από το Agadez, στον Νίγηρα, στις 9 Μαΐου 2016. REUTERS/JOE PENNEY
-----------------------------------------------------------------------

Πίσω από το προσκήνιο, όμως, οι Ευρωπαίοι ηγέτες συνεργάζονται για να αποτρέψουν μια νέα έξαρση αφίξεων, ειδικά από την υποσαχάρια Αφρική. Η στρατηγική τους: Να βοηθήσουν δυνητικούς μετανάστες πριν ξεκινήσουν για την Ευρώπη, με το να δίνουν χρήματα και τεχνική βοήθεια στα κράτη κατά μήκος των κύριων διαδρόμων μετανάστευσης της Αφρικής. Η ιδέα, όπως το έθεσε μια συμφωνία που συνήφθη σε σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες τον Ιούνιο, είναι να δημιουργήσει «ουσιαστικό κοινωνικοοικονομικό μετασχηματισμό» [3], ώστε οι άνθρωποι να μην θέλουν πλέον να φύγουν για μια καλύτερη ζωή. Ωστόσο, τα σχέδια της ΕΕ αγνοούν το γεγονός ότι η οικονομική ανάπτυξη στις χώρες χαμηλού εισοδήματος δεν μειώνει τη μετανάστευση˙ την ενθαρρύνει. Αντιμέτωπη με αυτήν την πραγματικότητα, η ΕΕ θα πρέπει ολοένα και περισσότερο να βασίζεται σε πληρωμές στους λαθροδιακινητές, στα αυταρχικά καθεστώτα και στις πολιτοφυλακές για να περιορίσει την ροή των μεταναστών -επιδεινώνοντας την αστάθεια που ώθησε εξ αρχής πολλούς να φύγουν.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΥΜΑ

Πώς φτάσαμε ως εδώ; Με πολλούς τρόπους, οι Ευρωπαίοι ηγέτες εξακολουθούν να παλεύουν για τον αντίκτυπο της προσφυγικής κρίσης που έχει κλονίσει την περιοχή από το 2015, όταν ρεκόρ αριθμού ανθρώπων αποβιβάστηκαν στην Ελλάδα, την Ιταλία ή την Ισπανία αφού διέσχισαν τη Μεσόγειο Θάλασσα σε ετοιμόρροπα, κατάφορτα σκάφη. Οι αφίξεις έκαναν άλμα από 60.000 το 2010 σε 280.000 το 2014 και σε πάνω από ένα εκατομμύριο το 2015. Μόνο το 2014 και το 2015, περισσότεροι από 7.000 άνθρωποι πέθαναν κάνοντας το επικίνδυνο ταξίδι μέσω θαλάσσης, οδηγώντας τον Πάπα Φραγκίσκο να χαρακτηρίσει τη Μεσόγειο ως ένα «τεράστιο νεκροταφείο». Σχεδόν το 80% των νεοφερμένων ζήτησε προστασία από συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Ένα μικρότερο ποσό προέρχεται από την κεντρική Αφρική, το Κέρας της Αφρικής και χώρες όπως η Γκάμπια, η Νιγηρία και η Σενεγάλη, οι περισσότεροι χωρίς βίζες εισόδου.

Ακόμα αναρρώνοντας από την παγκόσμια ύφεση του 2008-2009 [4], παλεύοντας να συγκρατήσει μια κρίση χρέους στην Ελλάδα και αντιμετωπίζοντας τους ανανεωμένους φόβους για τρομοκρατία, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ήταν καλά προετοιμασμένη [5] για να χειριστεί τις νέες αφίξεις. Οι μεταναστευτικοί κανόνες της Ευρώπης σήμαιναν ότι οι χώρες εισόδου -όπως η Ισπανία, η Ελλάδα και η Ιταλία- ήταν δυσανάλογα υπεύθυνες για την επεξεργασία αιτημάτων ασύλου και σύντομα κατακλύστηκαν. Οι προσπάθειες διανομής των αιτούντων άσυλο πιο ομοιόμορφα σε όλα τα κράτη-μέλη του μπλοκ απέτυχαν θεαματικά. Εν τω μεταξύ, τα λαϊκίστικα ακροδεξιά κόμματα γρήγορα κέρδισαν έδαφος σε ολόκληρη την Ευρώπη, υποδαυλίζοντας φόβους για μια εισβολή από μη αφομοιούμενους πρόσφυγες. Φοβούμενα πολιτικές απώλειες, τα κεντρώα κόμματα σκλήρυναν τις θέσεις τους για τη μετανάστευση, υποσχόμενα να τερματίσουν την κρίση.

Παρόλο που ορισμένοι ηγέτες, όπως η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, υποδέχθηκαν αρχικά πολλούς αιτούντες άσυλο, έλαβαν γρήγορα μέτρα για να περιορίσουν τον αριθμό των νέων αφίξεων. Το 2016, η ΕΕ συνήψε συμφωνία με την Τουρκία, η οποία καθιέρωσε αυστηρότερους ελέγχους κατά μήκος των ακτών της και αναχαίτισε την παλίρροια των ανθρώπων που περνούσαν στην Ελλάδα, με αντάλλαγμα μια υπόσχεση για οικονομική βοήθεια από την ΕΕ ύψους έξι δισεκατομμυρίων ευρώ. Πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ουγγαρίας, επίσης έστησαν φράχτες σε τμήματα των συνόρων τους. Ως αποτέλεσμα, ο αριθμός των θαλάσσιων αφίξεων μειώθηκε απότομα σε κάτω από 70.000 [6] κατά τους πρώτους οκτώ μήνες του 2018. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι ηγέτες εξακολουθούν να παραμένουν ανήσυχοι για να αποθαρρύνουν περαιτέρω αφίξεις και κοιτάζουν προς νότο, πέρα από τη Μεσόγειο, για λύσεις.

ΜΗΝ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΤΕ

Μέχρι στιγμής, η απάντηση της Ευρώπης στη μετανάστευση από την Αφρική παίρνει δύο μορφές. Κατ’ αρχάς, σε ορισμένες κυβερνήσεις που το έχουν αξιολογήσει ως «Σχέδιο Μάρσαλ για την Αφρική», η Ευρώπη επανακαθορίζει την αναπτυξιακή της βοήθεια για να εξαλειφθούν ορισμένες από τις «βασικές αιτίες» της μετανάστευσης, με επίκεντρο στην εκπαίδευση, στην ανεργία και στη μεγάλη γονιμότητα. Δεύτερον, και πιο άμεσα, η ΕΕ συμπιέζει την αφρικανική μετανάστευση μέσω της αυξανόμενης ασφάλειας των συνόρων, της συλλογής δεδομένων και της τεχνικής βοήθειας προς τους Αφρικανούς ισχυρούς άνδρες, όπως ο Σουδανός πρόεδρος Omar al-Bashir και διάφορες λιβυκές πολιτοφυλακές. Ωστόσο, καμία από αυτές τις δύο στρατηγικές δεν θα λειτουργήσει -τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που προτίθενται οι ηγέτες στις Βρυξέλλες ή το Βερολίνο.