Το όνομα είναι Μακεδονία. Βόρεια Μακεδονία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το όνομα είναι Μακεδονία. Βόρεια Μακεδονία

Μπορεί η χώρα να ξεπεράσει την κρίση της ταυτότητάς της;

Τι υπάρχει σε ένα όνομα; Αρκετά για να διεξαχθεί δημοψήφισμα για αυτό. Έτσι, περίπου 1,8 εκατομμύρια ψηφοφόροι στην Δημοκρατία της Μακεδονίας ρωτήθηκαν την Κυριακή 30 Σεπτεμβρίου για να ψηφίσουν για το όνομα της χώρας τους. Το ερώτημα της ψηφοφορίας: «Είστε υπέρ της ένταξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ με την αποδοχή της συμφωνίας μεταξύ της Δημοκρατίας της Μακεδονίας και της Δημοκρατίας της Ελλάδας;». Η εν λόγω συμφωνία είναι γνωστή ως συμφωνία των Πρεσπών [1], προσωρινά υπογεγραμμένης από τους πρωθυπουργούς της Ελλάδας και της Μακεδονίας νωρίτερα φέτος. Σε αυτήν, η Μακεδονία συμφωνεί να αλλάξει το όνομά της σε «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας». Η αλλαγή έχει την δυναμική να τερματίσει ένα αδιέξοδο δεκαετιών μεταξύ των δύο χωρών για το όνομα, την γλώσσα και την εθνική ταυτότητα της Μακεδονίας -και επίσης για τις ανταγωνιστικές ερμηνείες της ιστορίας. Ειδικά για την Μακεδονία, τα στοιχήματα είναι υψηλά: Η επίλυση της διαφοράς θα της επιτρέψει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και, αργότερα, θα διευκολύνει την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

01102018-3.jpg

Ένας άνδρας ψηφίζει στο δημοψήφισμα για την αλλαγή του ονόματος της χώρας, στα Σκόπια, στη Μακεδονία, τον Σεπτέμβριο του 2018. MARKO DJURICA/REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

Ωστόσο, με περισσότερο από το 97% των ψήφων καταμετρημένων, φαίνεται ότι το δημοψήφισμα δεν έκανε τίποτα για να διευθετήσει το θέμα. Περίπου το 94% των ψήφων έκρινε υπέρ της Συμφωνίας των Πρεσπών (και ως εκ τούτου για την υποστήριξη της αλλαγής ονόματος), αλλά το ποσοστό συμμετοχής ήταν 37%. Ως εκ τούτου, το δημοψήφισμα είναι μόνο συμβουλευτικό, όχι δεσμευτικό, και η διαμάχη για το μέλλον της χώρας συνεχίζεται.

Από την στιγμή που η Μακεδονία αποσπάστηκε ειρηνικά από την Γιουγκοσλαβία στα τέλη του 1991, η πλειοψηφία των μελών του ΟΗΕ την αναγνώρισαν με το συνταγματικό της όνομα, Δημοκρατία της Μακεδονίας, μια ονομασία που παραμένει σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητη από το 1944. Ωστόσο, η Ελλάδα διαμαρτύρεται για το όνομα, υποστηρίζοντας ότι υπονοεί εδαφικές διεκδικήσεις στην δική της βόρεια επαρχία της Μακεδονίας. Οι δύο χώρες συμφώνησαν να επιτρέψουν στη Μακεδονία να συμμετάσχει σε διεθνείς οργανισμούς χρησιμοποιώντας τον επίσημο ορισμό του ΟΗΕ, Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Ωστόσο, όταν η Μακεδονία προσπάθησε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ με το όνομα αυτό το 2008, η Ελλάδα μπλοκάρισε την ένταξή της, ούτως ή άλλως. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης αποφάνθηκε ότι η θέση της Ελλάδας παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, αλλά η Αθήνα δεν εκάμφθη.

Στη Μακεδονία, η πανωλεθρία της ένταξης στο ΝΑΤΟ οδήγησε σε μια απότομη στροφή προς τα δεξιά, τροφοδοτώντας την άνοδο του VMRO-DPMNE, ενός δεξιού εθνικιστικού κόμματος. Το VMRO-DPMNE κακοδιοίκησε την χώρα μέχρι το 2015, όταν οι πολιτικοί της αντιπολίτευσης αποκάλυψαν την παγίδευση από την κυβέρνηση των τηλεφώνων 20.000 ατόμων, συμπεριλαμβανομένων και δικών της αξιωματούχων. Κατά την διάρκεια πολλών μηνών, ο Zoran Zaev, τότε επικεφαλής του κόμματος της αντιπολίτευσης SDSM, δημοσίευε αποσπάσματα από τις ηχογραφήσεις σε συνολικά 38 συνεντεύξεις Τύπου με τίτλο «Η αλήθεια για τη Μακεδονία», αλλά ευρέως γνωστές ως Bombi (βόμβες). Οι ηχογραφήσεις βρίσκονται στο διαδίκτυο και κάνουν τις ηχογραφήσεις του Watergate να μοιάζουν με ευγενική συνομιλία: Καταγράφουν ένα εκπληκτικό επίπεδο διαφθοράς περιλαμβανομένης της εκλογικής νοθείας, της δωροδοκίας, των παραβιάσεων των νόμων περί ιδιοκτησίας και πολεοδομικού σχεδιασμού, της κατάχρησης δημόσιων πόρων, της εκδικητικής καταστροφής ιδιοκτησίας, της δικαστικής διαφθοράς, της συγκάλυψης μιας εξωδικαστικής δολοφονίας και της συνωμοσίας για την διάπραξη βιασμού. Οι αποκαλύψεις των Bombi οδήγησαν σε δεκάδες ατομικές δικαστικές υποθέσεις, αλλά οι δίκες έχουν καθυστερήσει ή έχουν σταματήσει.

Οι Bombi έριξαν επίσης την χώρα σε μια πολιτική κρίση [2]. Η λαϊκή οργή ώθησε το VMRO-DPMNE εκτός κυβέρνησης και έφερε το SDSM, του οποίου η προθυμία να ξεκινήσει συνομιλίες με την Ελλάδα οδήγησε στην συμφωνία των Πρεσπών. Το VMRO-DPMNE, τώρα το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, σκοπεύει να παρεμποδίσει τον αντίπαλό του, και, μάλιστα, έκανε έκκληση για μποϋκοτάζ στο δημοψήφισμα για την αλλαγή του ονόματος. Η χαμηλή προσέλευση μπορεί να αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι πολλοί Μακεδόνες εξακολουθούν να εξαρτώνται από τα δίκτυα υποστήριξης του VMRO-DPMNE για την εργασία τους, επιτρέποντας στο κόμμα να τους εκφοβίσει ώστε να μείνουν μακριά από τις κάλπες. Επειδή το δημοψήφισμα δεν ήταν δεσμευτικό, οι πραγματικές αποφάσεις θα ληφθούν στο κοινοβούλιο, όπου ο κυβερνών συνασπισμός του SDSM διατηρεί μόνο μια ισχνή πλειοψηφία και δεν μπορεί να προωθήσει την αλλαγή μόνος του. Προκειμένου να επιτευχθεί η απαιτούμενη πλειοψηφία των δύο τρίτων για να κατοχυρωθεί η αλλαγή του ονόματος στο σύνταγμα, η κυβέρνηση θα χρειαστεί δέκα ψήφους από τους βουλευτές της αντιπολίτευσης. Κάποιοι παρατηρητές εικάζουν ότι το SDSM θα δώσει χάρη σε έναν από τους κύριους υπόπτους που εμπλέκονται στο σκάνδαλο Bombi για [να εξασφαλίσει] τις απαραίτητες ψήφους της αντιπολίτευσης. Άλλοι πρότειναν πρόωρες κοινοβουλευτικές εκλογές τον Νοέμβριο ως έναν τρόπο για να σπάσουν το αδιέξοδο.

01102018-4.jpg

Διαδηλωτές μποϊκοτάρουν το δημοψήφισμα στα Σκόπια, στη Μακεδονία, τον Σεπτέμβριο του 2018. MARKO DJURICA/REUTERS
---------------------------------------------------

Για να καταλάβουμε γιατί τα στοιχήματα είναι τόσο υψηλά, υπάρχει κάποια γλωσσική ιστορία εδώ. Η σχέση Αρχαίων Μακεδονικών και Αρχαίων Ελληνικών είναι αβέβαιη, λόγω της έλλειψης κειμενικών στοιχείων. Αυτό που αναφερόμαστε σήμερα ως Σύγχρονη Μακεδονική, όμως, δεν είναι μια σύγχρονη εκδοχή της Αρχαίας Μακεδονικής, αλλά μια ξεχωριστή νότια σλαβική γλώσσα, της οποίας οι προγονικοί ομιλητές έφτασαν στα Βαλκάνια από την βορειοανατολική Ευρώπη πριν από περίπου 1.500 χρόνια -περίπου δέκα αιώνες αφότου η Αρχαία Μακεδονική μιλήθηκε για τελευταία φορά στην περιοχή. (Με παρόμοιο τρόπο, οι Γάλλοι μιλούν μια Ρομανική γλώσσα [Romance language] με ρίζες στα Λατινικά, αλλά αποκαλούν την γλώσσα τους français, η οποία προέρχεται από το Frank, ένα γερμανικό φυλετικό όνομα).

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, η Ελλάδα, η Σερβία και η Βουλγαρία προσπαθούσαν να επεκταθούν βόρεια, νότια και δυτικά, αντίστοιχα, εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και οι τρεις διεκδίκησαν την γεωγραφική περιοχή που ονομάζεται Μακεδονία και το 1913 η Ελλάδα πέτυχε να προσαρτήσει το νότιο μισό της περιοχής αυτής. Ωστόσο, οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που βρίσκονται στο προσαρτημένο έδαφος μιλούσαν Μακεδονικά, όχι Ελληνικά. Για να εδραιώσει την διεκδίκησή της σε ό, τι ήταν πλέον η επαρχία της, η Ελλάδα συμμετείχε σε μια συστηματική εκστρατεία για να επιβάλει την δική της γλώσσα σε βάρος των Μακεδονικών και όλων των άλλων γλωσσών που μιλούσαν εκεί, συμπεριλαμβανομένης των Βλάχικων (Aromanian) και των Αλβανικών.

Αυτή η ιστορία επιθετικότητας είναι μέρος εκείνων που καθοδήγησαν τον ελληνικό ανταγωνισμό στους ισχυρισμούς περί εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας της Μακεδονίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες: Οι Έλληνες ηγέτες τείνουν να βλέπουν οποιαδήποτε αξίωση για ένα ξεχωριστό μακεδονικό έθνος με μια ξεχωριστή γλώσσα ως απειλή για το έδαφος που κέρδισαν το 1913 -μια πρόκληση για την εθνική και εδαφική ακεραιότητα της χώρας τους. Ως εκ τούτου, υποστήριξαν ότι ο όρος Μακεδονικός μπορεί να αναφέρεται μόνο στο νότιο, ελεγχόμενο από την Ελλάδα, τμήμα της περιοχής. Οι σκληροπυρηνικοί στην Δημοκρατία της Μακεδονίας ανταποκρίθηκαν αντικατοπτρίζοντας αυτή την λαϊκιστική και υπέρ των αποκλεισμών αφήγηση.

Η συμφωνία των Πρεσπών προσφέρει μια διέξοδο από αυτόν τον κύκλο καταγγελιών μέσω πραγματικού συμβιβασμού. Πρώτον, η Δημοκρατία της Μακεδονίας συμπεριλαμβάνει πράγματι μόνο το βόρειο τμήμα της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας, όπως έχει οριστεί στους περίπου δύο τελευταίους αιώνες. Έτσι, η αλλαγή του ονόματος σε Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας είναι γεωγραφικά κατάλληλη, χωρίς να θέτει υπό αμφισβήτηση τα σύγχρονα σύνορα της Ελλάδας.

Δεύτερον, και οι δύο πλευρές συμφωνούν ότι η επίσημη γλώσσα της Μακεδονίας είναι «η Μακεδονική γλώσσα, όπως αναγνωρίστηκε από την Τρίτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Τυποποίηση Γεωγραφικών Ονομάτων, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 1977». Το κείμενο της εν λόγω διάσκεψης αναφέρει τα Μακεδονικά συνολικά επτά φορές, πάντοτε ως γλώσσα με το δικό της κυριλλικό αλφάβητο. Η Συμφωνία των Πρεσπών επιβεβαιώνει έτσι ότι η Ελλάδα αναγνωρίζει τη Μακεδονική ως μια αφ’ εαυτής γλώσσα.

Τρίτον, το άρθρο 7 παράγραφος 4 της συμφωνίας των Πρεσπών αναφέρει: «Η [Μακεδονία] σημειώνει ότι η επίσημη γλώσσα της, η Μακεδονική γλώσσα, ανήκει στην ομάδα των Νότιων Σλαβικών γλωσσών. Τα συμβαλλόμενα μέρη σημειώνουν ότι η επίσημη γλώσσα και άλλα στοιχεία της [Μακεδονίας] δεν σχετίζονται με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, την ιστορία, τον πολιτισμό και την κληρονομιά της βόρειας περιοχής της [Ελλάδας]». Αυτή η διατύπωση προσπαθεί να κατευνάσει την Ελλάδα στο επιχείρημά της ότι η χρήση το ονόματος Μακεδονικός για έναν σύγχρονο λαό και γλώσσα υπονοεί την καταγωγή από τον ελληνικό πολιτισμό, και γλώσσα που σχετίζεται με τους Αρχαίους Μακεδόνες. Στο παρελθόν, μερικοί Μακεδόνες εθνικιστές το αντιμετώπισαν υποστηρίζοντας ότι τα Σύγχρονα Μακεδονικά πραγματικά προέρχονταν από τα Αρχαία Μακεδονικά και επομένως δεν ήταν Σλαβική γλώσσα. Αυτό είναι σαν να λέμε ότι τα Γαλλικά προέρχονται από τα Φράγκικα, όχι από τα Λατινικά. Η Συμφωνία των Πρεσπών θέτει τέρμα σε αυτή την γλωσσική τρέλα και θέτει σωστά την καταγραφή σχετικά με τις ιστορικές ρίζες των Σύγχρονων Μακεδονικών. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζει ότι ο ίδιος όρος -Μακεδονικός- μπορεί να έχει διαφορετικές έννοιες ανάλογα με τον χρόνο και τον τόπο. Υποστηρίζει, κατ' ουσίαν, ότι υπάρχουν περισσότερες από μια ερμηνείες της ιστορίας.

Οι εθνικιστικές φωνές στη Μακεδονία εξακολουθούν να καταγγέλλουν την αλλαγή ονόματος ως απαράδεκτη παραχώρηση προς την Ελλάδα και επίθεση στην Μακεδονική εθνική ταυτότητα. Ωστόσο, έχω γράψει για τον διακριτικό χαρακτήρα της Μακεδονικής γλώσσας και ταυτότητας για περισσότερα από 40 χρόνια και μερικές φορές έχω υποστεί φυσική επίθεση για τις απόψεις μου. Δεν θα ήθελα, εν ολίγοις, να υποστηρίξω τίποτα που να αρνείται την αναγνώριση στη Μακεδονία.

Εκτός από την χορήγηση στη Μακεδονία της νομιμοποίησης που έχουν από καιρό απολαύσει οι περισσότεροι γείτονές της, υπάρχει μια ισχυρή ρεαλιστική υπόθεση για την εγκατάλειψη της διαμάχης: Ανοίγει το δρόμο για την ένταξη της Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Όπως το θέτει ο Jess Baily, πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Μακεδονία, αυτό το βήμα θα μετατρέψει την Αλβανία, την Βουλγαρία και την Ελλάδα από «γείτονες» σε «συμμάχους» που δεσμεύονται από την συνθήκη. Ειδικότερα, η ιδιότητα μέλους του ΝΑΤΟ θα μπορούσε να προστατεύσει τη Μακεδονία από τις μελλοντικές απειλές για την εδαφική ακεραιότητά της σε μια περιοχή που εξακολουθεί να είναι γεμάτη εθνικές εντάσεις κατά μήκος πολλών συνόρων Το γεγονός ότι τόσο το δεξιό εθνικιστικό VMRO-DPMNE όσο και η Ρωσία αντιτάχθηκαν στο δημοψήφισμα υποδεικνύει ότι ήταν προς το συμφέρον της Μακεδονίας να το εγκρίνει.

Πριν από λίγες εβδομάδες βρισκόμουν στην αγορά της Στρούγκα, μιας παραλίμνιας πόλης στη νοτιοδυτική Μακεδονία. Ένα ζευγάρι που πωλεί κεραμικά εξέφρασε αμφιβολίες για το αν θα τους ωφελήσει η ένταξη στην ΕΕ. Άλλωστε, επεσήμαναν ότι η ένταξη στην ΕΕ είχε συχνά προκαλέσει αύξηση των τιμών, ενώ οι μισθοί παρέμεναν στάσιμοι. Απάντησα ότι η συμμετοχή στην ΕΕ ίσως να μην τους ωφελήσει τώρα, αλλά θα ανοίξει τεράστιες ευκαιρίες για τις μελλοντικές γενιές, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών τους. Κατάλαβαν το νόημα -όπως κάνουν πολλοί Μακεδόνες.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2018-06-15/name-dropping-...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/southeastern-europe/2015-05-10/b...

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2018-10-01/names-macedoni...

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition