Ο φρέσκος πρίγκιπας

Δεν συμβαίνει συχνά ένα [ξενοδοχείο πολυτελείας όπως το] Ritz-Carlton να μετατρέπεται σε κέντρο κράτησης. Αλλά τον περασμένο Νοέμβριο, όταν ένα μεγάλο κομμάτι της σαουδαραβικής ελίτ συνελήφθη με κατηγορίες για διαφθορά [1], το πολυτελές ξενοδοχείο στο Ριάντ έγινε μια επιχρυσωμένη φυλακή για εκατοντάδες πρίγκιπες, δισεκατομμυριούχους και υψηλόβαθμους κυβερνητικούς αξιωματούχους. Πίσω από αυτή την καταστολή ήταν ο νεαρός πρίγκιπας-διάδοχος, Mohammed bin Salman, επίσης γνωστός ως MBS [2], ο οποίος επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει την οικονομία και την κοινωνική ζωή του βασιλείου και ακόμη και τον ίδιο τον Οίκο των Σαούντ.

Μόλις 32 ετών, ο MBS είναι ήδη το πιο ισχυρό πρόσωπο στην σύγχρονη ιστορία της Σαουδικής Αραβίας [3], έχοντας παραγκωνίσει άλλα μέλη της κυβερνώσας οικογένειας με την πλήρη υποστήριξη του πατέρα του, του βασιλιά Σαλμάν. Η συγκεντρωμένη εξουσία του και η προφανής βούλησή του να ταρακουνήσει το σύστημα, καθιστούν πιθανό να κάνει σπουδαία πράγματα. Αλλά έχει επίσης απομακρύνει τους περιορισμούς που έχουν κάνει την σαουδαραβική εξωτερική και εσωτερική πολιτική επιφυλακτική, συντηρητική και τελικά επιτυχημένη εν μέσω των κρίσεων της σύγχρονης Μέσης Ανατολής. Το αν ο πρίγκιπας-διάδοχος μπορεί να πάει μακριά το υψηλό του στοίχημα, το οποίο ο εμπειρογνώμονας της Μέσης Ανατολής Bernard Haykel χαρακτηρίζει μια «επανάσταση από ψηλά», χωρίς να αποσταθεροποιήσει την χώρα του και να προσθέσει στο χάος της περιοχής, παραμένει ένα αναπάντητο ερώτημα.

Ο MBS στη Μέκκα, τον Ιούνιο του 2017. HANDOUT / REUTERS
------------------------------------------------------------------------

Η συμβατική σοφία θεωρεί ότι το καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας βασίζεται σε ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ της κυρίαρχης οικογένειας, του θρησκευτικού κατεστημένου και της οικονομικής ελίτ. Το σύστημα λιπαίνεται με αρκετό πετρελαϊκό πλούτο για να χρηματοδοτήσει επίσης ένα σημαντικό κράτος πρόνοιας. Αλλά αυτή η άποψη είναι μόνο κατά το ήμισυ σωστή. Κατά το πέρασμα των δεκαετιών, ο πετρελαϊκός πλούτος ανέβασε την κυρίαρχη οικογένεια πάνω από τους συνεργάτες της, και τους κυβερνώντες πρίγκιπες πάνω από τα άλλα μέλη του ευρύτερου Οίκου των Σαούντ. Οι θρησκευτικές ελίτ είναι πλέον κρατικοί γραφειοκράτες, όχι ισότιμοι εταίροι στην διακυβέρνηση. Η επιχειρηματική κοινότητα είναι επίσης κατώτερος συνεργάτης, πιο πολύ σαν ένα λόμπι παρά ένας ανεξάρτητος δρων. Η εκστρατεία του πρίγκιπα-διαδόχου επαναπροσδιορίζει περαιτέρω τον ρόλο των παραδοσιακών πυλώνων στήριξης του καθεστώτος, ενώ ταυτόχρονα προσελκύει, κατά έναν πιο μη μοναρχικό τρόπο, μια εκκολαπτόμενη κοινή γνώμη της Σαουδικής Αραβίας. Μέχρι στιγμής, ο MBS φαίνεται να είναι δημοφιλής σε πολλούς Σαουδάραβες (αν και τα ακριβή μέτρα της κοινής γνώμης είναι διαβοήτως δύσκολο να βρεθούν σε αυταρχικά καθεστώτα). Το πρόβλημα είναι ότι η κοινή γνώμη είναι άστατη. Τα θεσμικά συμφέροντα των ελίτ, όσο συντηρητικά και ιδιοτελή κι αν είναι, είναι μια πολύ πιο αξιόπιστη βάση για την μοναρχική διακυβέρνηση.

Ο πιο φιλόδοξος στόχος του πρίγκιπα, τον οποίο περιέγραψε στο σχέδιό του Vision 2030 [4], είναι να διαφοροποιήσει την σαουδαραβική οικονομία και να μειώσει την εξάρτησή της από το πετρέλαιο. Η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου το 2014 τον έπεισε ότι το βασίλειο δεν θα μπορούσε πλέον να στηρίξει το κράτος πρόνοιας που υπάρχει από την δεκαετία του '70. Έχει ήδη μειώσει τις επιδοτήσεις για επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, όπως το νερό και η ηλεκτρική ενέργεια, που ήταν πρακτικά δωρεάν στο παρελθόν, και έχει επιβάλει 5% φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) σε πολλές εμπορικές συναλλαγές. Ο ιδιωτικός τομέας είναι το κλειδί για την επιτυχία του σχεδίου. Αυτή την στιγμή, η συντριπτική πλειοψηφία των Σαουδαράβων εργαζομένων απασχολούνται από το κράτος. Το όραμα του 2030 καλεί τον ιδιωτικό τομέα να επενδύσει περισσότερο στην οικονομία και να γίνει μια μεγαλύτερη πηγή απασχόλησης. Η ιδιωτικοποίηση του 5% της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας Saudi Aramco -το πιο διαφημισμένο στοιχείο του Vision 2030- αποσκοπεί στην δημιουργία εσόδων για το κυβερνητικό Ταμείο Δημόσιων Επενδύσεων, το οποίο θα επενδύσει τόσο εγχωρίως, στον τοπικό ιδιωτικό τομέα όσο και στο εξωτερικό, ως ένα κρατικό επενδυτικό ταμείο.

Όλα αυτά έκαναν το μάντρωμα στο Ritz-Carlton ακόμα πιο αινιγματικό. Γιατί ο πρίγκιπας-διάδοχος συλλαμβάνει τους πυλώνες του ιδιωτικού τομέα -τους ίδιους τους ανθρώπους που χρειάζεται για να κάνουν το Vision 2030 να λειτουργήσει; Οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι ένα δραματικό, δημόσιο χτύπημα ενάντια στην υψηλού επιπέδου διαφθορά θα συμβάλει στο να γίνει ισότιμο το πεδίο του παιχνιδιού και θα ενθαρρύνει να προχωρήσουν μεγαλύτερες επενδύσεις. Αλλά οι αδιαφανείς και αυθαίρετες μέθοδοι καταστολής -κρατήσεις χωρίς δημόσιες κατηγορίες, οικονομικές διευθετήσεις που διαπραγματεύτηκαν για απροσδιόριστα εγκλήματα και η φερόμενη χρήση βάναυσης καταναγκαστικής τακτικής [5]- θα μπορούσαν να οδηγήσουν την χώρα προς την αντίθετη κατεύθυνση.