Κλιματικά σοκ και ανθρωπιστικές κρίσεις

Οι πυρκαγιές στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες και οι τυφώνες στην ανατολική ακτή συγκέντρωσαν την προσοχή των μέσων ενημέρωσης αυτό το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Ωστόσο, όλο το 2018, τα καιρικά φαινόμενα είχαν καταστροφικές ανθρωπιστικές συνέπειες στις αναπτυσσόμενες χώρες που επηρέασαν εκατομμύρια ανθρώπους, από τις τεράστιες πλημμύρες στο ινδικό κρατίδιο Κεράλα μέχρι την έντονη ξηρασία στο Αφγανιστάν.

Κατά την τελευταία δεκαετία, οι ακαδημαϊκοί και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής συζητούσαν ζωηρά το ζήτημα εάν η αλλαγή του κλίματος [1] αποτελεί απειλή για την ασφάλεια, με ιδιαίτερη έμφαση στο αν προκαλεί εσωτερικές συγκρούσεις. Οι συνδέσεις είναι σύνθετες, αφήνοντας τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να μιλούν αόριστα για την κλιματική αλλαγή ως «πολλαπλασιαστή απειλής» όταν συνδυάζεται με άλλες δυνάμεις. Αλλά λέγοντας ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί απειλή, ο πολλαπλασιαστής δεν είναι καθόλου χρήσιμος αν δεν γνωρίζουμε κάτι σχετικά με τα χαρακτηριστικά που καθιστούν τις χώρες πιο πιθανό να βιώσουν αστάθεια.

Μια γυναίκα και το παιδί της σε μια περιοχή που επλήγη από ξηρασία στην Σομαλιλάνδη, τον Απρίλιο του 2016. FEISAL OMAR / REUTERS
----------------------------------------------------------------------------

Στην πραγματικότητα, αρκετοί παράγοντες κινδύνου καθιστούν ορισμένες χώρες πιο ευάλωτες από άλλες στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Τρεις ξεχωρίζουν ειδικότερα: Ένα υψηλό επίπεδο εξάρτησης από την γεωργία, μια πρόσφατη ιστορία συγκρούσεων, και πολιτικοί θεσμοί που εφαρμόζουν διακρίσεις. Σύμφωνα με έρευνες, σε χώρες που εμφανίζουν ορισμένους ή όλους αυτούς τους παράγοντες κινδύνου, τα ακραία κλιματικά φαινόμενα είναι ιδιαίτερα πιθανό να οδηγήσουν σε καταστροφικά αποτελέσματα, συμπεριλαμβανομένης της βίας [2], των επισιτιστικών κρίσεων [3] και της μεγάλης κλίμακας μετατόπισης πληθυσμών.

Χρησιμοποιήσαμε αυτούς τους παράγοντες για να προσδιορίσουμε τις χώρες που κινδυνεύουν περισσότερο από την αστάθεια που συνδέεται με το κλίμα και τις ανθρωπιστικές κρίσεις τα επόμενα χρόνια. Με αυτόν τον τρόπο, ελπίζουμε να παρέχουμε έγκαιρη προειδοποίηση στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σχετικά με το πού είναι πιθανό οι κλιματικές επιπτώσεις να αποδειχθούν πιο αποσταθεροποιητικές βραχυπρόθεσμα, και πού χρειάζονται οι προσπάθειες ελαχιστοποίησης των επιπτώσεών τους.

ΠΟΙΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ;

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τις χώρες που θεωρούμε ότι αντιμετωπίζουν σοβαρό κίνδυνο αστάθειας που προκαλείται από το κλίμα. Ένας μεγάλος αριθμός χωρών -20 συνολικά- συνδυάζει τους δύο πρώτους παράγοντες κινδύνου, την εξάρτηση από την γεωργία και ένα πρόσφατο ιστορικό συγκρούσεων. Οι χώρες που αντιμετωπίζουν αυτούς τους δύο παράγοντες κινδύνου εμφανίζονται με πορτοκαλί χρώμα. Άλλες εννέα χώρες (Αγκόλα, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Μυανμάρ, Πακιστάν, Ρουάντα, Νότιο Σουδάν, Σουδάν, Ουγκάντα και Υεμένη) έχουν τους δύο πρώτους παράγοντες, καθώς και υψηλά επίπεδα εθνικού πολιτικού αποκλεισμού. Αυτές οι χώρες εμφανίζονται με κόκκινο χρώμα.

Γιατί είναι τόσο σημαντικοί αυτοί οι συγκεκριμένοι παράγοντες κινδύνου; Η υψηλή εξάρτηση από την γεωργία σημαίνει ότι ένα ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό των μέσων διαβίωσης των πολιτών συνδέεται αυτήν. Δεδομένου ότι οι κλιματικές κρίσεις όπως η ξηρασία ή οι πλημμύρες τείνουν να διαταράσσουν την γεωργία, συχνά μεταφράζουν, σε χώρες που εξαρτώνται από αυτήν, ευρείες μειώσεις εισοδήματος και υψηλά επίπεδα επισιτιστικής ανασφάλειας [3]. Το μειωμένο γεωργικό εισόδημα καθιστά πιο ελκυστικές εναλλακτικές πηγές εσόδων, όπως η ανταρτική δραστηριότητα. Και οι κυβερνήσεις στις χώρες αυτές τείνουν να αποσπούν ένα σημαντικό μέρος των εσόδων τους από την γεωργία, κυρίως από φόρους επί των εξαγωγών. Χρησιμοποιώντας δεδομένα από την Διεθνή Οργάνωση Εργασίας [4], ορίσαμε μια χώρα ως ότι έχει «υψηλό» επίπεδο γεωργικής εξάρτησης εάν τουλάχιστον το 40% του πληθυσμού της εργάζεται στην γεωργία -ένα όριο που καλύπτουν 66 χώρες. Σε ορισμένες χώρες όπως το Μαλάουι και η Σομαλία, το 80% του εργατικού δυναμικού απασχολείται στην γεωργία.

Ο δεύτερος παράγοντας κινδύνου, η πρόσφατη βία, μπορεί επίσης να συνδυαστεί με κλιματολογικές διαταραχές για την πρόκληση κρίσεων: Πάνω από το 40% [3] των χωρών που βίωσαν κρίση τροφίμων το 2017 επιβαρύνθηκαν από αυτό το διπλό βάρος. Πιο σημαντικό είναι ότι μια πρόσφατη σύγκρουση είναι ίσως ο καλύτερος παράγοντας πρόβλεψης ότι μια χώρα θα έχει περισσότερες συγκρούσεις στο μέλλον [5], καθώς αυτές οι χώρες είναι πιθανό να εξακολουθούν να έχουν ηγέτες και ομάδες που μπορούν να έχουν πρόσβαση σε όπλα και να κινητοποιούν ανθρώπους για να πολεμήσουν. Χρησιμοποιήσαμε δεδομένα από το Uppsala Conflict Data Program [6] για να εντοπίσουμε τις περισσότερες από 40 χώρες που είχαν καταγράψει συγκρούσεις (καθορισμένες ως συγκρούσεις στις οποίες το κράτος ήταν ένα από τα αντιμαχόμενα μέρη) κατά τα πέντε έτη πριν από το 2018.

Ο τρίτος παράγοντας, οι πολιτικοί θεσμοί που εισάγουν διακρίσεις -αυτοί που περιθωριοποιούν ορισμένες κοινωνικές ομάδες ή τις αποκλείουν από την εξουσία- αυξάνει τον κίνδυνο αστάθειας και ανθρωπιστικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης με το να καθιστά τις κυβερνήσεις λιγότερο ανταποκρινόμενες σε τμήματα του πληθυσμού τους. Για παράδειγμα, σε περίπτωση έλλειψης τροφίμων, οι περιθωριοποιημένες ομάδες στις χώρες αυτές είναι λιγότερο πιθανό από άλλες να λάβουν κυβερνητική βοήθεια, αυξάνοντας την πιθανότητα ανθρωπιστικής κρίσης και δημιουργώντας παράπονα εναντίον του κράτους.