Ραγισμένη Ευρώπη

Οι διαρθρωτικές ανισορροπίες της ΕΕ έχουν επιδεινωθεί από τον τρόπο με τον οποίο η κρίση της ευρωζώνης μετατόπισε την πολιτική ισχύ μέσα στην ΕΕ. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ που δεν ήταν μέλη της ευρωζώνης δεν μπόρεσαν να διαμορφώσουν την απάντηση στη μεγαλύτερη υπαρξιακή κρίση που αντιμετώπισε ποτέ η ΕΕ. Επιπλέον, η θέση της Γερμανίας ως κύριου δανειστή για την διάσωση άλλων κρατών-μελών της ευρωζώνης -και το γεγονός ότι η ΕΚΤ εδώ και καιρό απέχει από το να προβεί σε μεγάλες αγορές ομολόγων λόγω του φόβου μιας αντίδρασης της γερμανικής κυβέρνησης και του ομοσπονδιακού συνταγματικού δικαστηρίου της Γερμανίας- αύξησε δραματικά την γερμανική επιρροή εντός της ΕΕ. Για αρκετά χρόνια στα μέσα αυτής της δεκαετίας, η ευρωπαϊκή πολιτική φαινόταν να είναι θέμα αναμονής μέχρι η Μέρκελ να αποφασίσει τι πρέπει να κάνει. Θα αποβάλει την Ελλάδα από το ευρώ; Θα καλωσορίζει τους μετανάστες και τους πρόσφυγες ή θα διαπραγματευθεί με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για να τους κρατήσει στην Τουρκία; Θα κάνει παραχωρήσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο για να αποτρέψει ένα πιθανό Brexit;

Μαζί, αυτά τα δύο γεγονότα -η συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια της Μέρκελ και οι διαρθρωτικές αντιφάσεις της πολυεθνικής ένωσης της ΕΕ- παρείχαν την τελική ώθηση που ήταν απαραίτητη για να επιτύχει η εκστρατεία υπέρ της «εξόδου» [από την ΕΕ] στο βρετανικό δημοψήφισμα για την ΕΕ. Οι δύσμοιρες προσπάθειες του Cameron για την επαναδιαπραγμάτευση της θέσης του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ πριν από την εκστρατεία του δημοψηφίσματος επεδίωκαν την ανάκτηση ορισμένων πτυχών της βρετανικής κυριαρχίας ενώ [η χώρα] θα παρέμενε στο εσωτερικό της ένωσης. Ο Κάμερον επένδυσε τις ελπίδες του στην επιρροή της Μέρκελ. Όμως, η ΕΕ ήταν ανίκανη να αντιμετωπίσει τα εσωτερικά προβλήματα του Ηνωμένου Βασιλείου και αυτό που ο Cameron μπόρεσε να προσφέρει στο βρετανικό κοινό ήταν μια τέλεια επίδειξη των ορίων της βρετανικής πολιτικής ισχύος στο εσωτερικό της ένωσης. Ο Κάμερον ζήτησε από τη Μέρκελ να αποφασίσει πώς θα ήθελε η ΕΕ να είναι η σχέση της με το Ηνωμένο Βασίλειο. Ωστόσο, η ΕΕ δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στο ρίσκο μιας βρετανικής απόσχισης, δεδομένου ότι, στην πράξη, δεν ήταν σε θέση να μειώσει την ανεργία στη νότια Ευρώπη και, από συνταγματική άποψη, δεν μπορούσε να επιτρέψει στο Ηνωμένο Βασίλειο να θέσει οποιαδήποτε όρια στους βάσει συνθηκών κανόνες που διασφαλίζουν την ελεύθερη κυκλοφορία για όλους τους πολίτες της ΕΕ.

Τώρα, το Brexit έχει διχάσει εκ νέου την ΕΕ. Παρότι η ΕΕ παρέμεινε ενωμένη απέναντι στο ίδιο το Brexit, η προοπτική της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου συνέβαλε στην δημιουργία της Νέας Χανσεατικής Συμμαχίας με το να ωθήσει τις χώρες που προηγουμένως συμμάχησαν με το Λονδίνο για την ρύθμιση της ενιαίας αγοράς, σε συμμαχία με τα δύο υπόλοιπα εκτός ευρώ κράτη της Βόρειας Ευρώπης, την Δανία και την Σουηδία. Αυτή η νέα ομάδα μόνο πρόσθεσε στις πολιτικές δυσκολίες της ευρωζώνης. Όταν ο Macron ανέλαβε καθήκοντα το 2017, αυτό που φαινόταν να έχει σημασία στην πολιτική της ευρωζώνης ήταν τι παραχωρήσεις θα μπορούσε να κάνει η γερμανική κυβέρνηση προκειμένου να αποκατασταθεί μια γαλλο-γερμανική εταιρική σχέση. Τώρα, όμως, η ευρωζώνη έχει άλλον έναν καλά οργανωμένο παίκτη [με δικαίωμα] βέτο στη Νέα Χανσεατική Ένωση. Η Γαλλία αντέδρασε στην εμφάνιση της ομάδας κάνοντας ξεκάθαρο [5] αυτό που συνήθως υπήρχε χωρίς να ειπωθεί: Την μακρόχρονη γαλλική υπόθεση ότι η ΕΕ στηρίζεται σε μια ιεραρχία στην οποία η Γαλλία και η Γερμανία αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο και οι άλλες χώρες αποφεύγουν να κάνουν συμμαχίες που μπορεί να μπουν στο δρόμο τους. Ωστόσο, η ΕΕ έχει επενδύσει ρητορικά στην ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας, οπότε οι κυβερνήσεις θα το βρουν δύσκολο να εξηγήσουν στα εκλογικά τους σώματα το γιατί πρέπει να υποταχθούν στην Γαλλία.

Ένας τρόπος με τον οποίο η ευρωζώνη θα μπορούσε να θέσει τέρμα στις αέναες κρίσεις της θα ήταν να διαμορφώσει μια φορολογική ένωση που θα ήταν σε θέση να ανταποκριθεί στις δημοκρατικές πολιτικές. Ωστόσο, δεν υπάρχει επαρκής δημόσια υποστήριξη εντός της ΕΕ για την περαιτέρω απώλεια κυριαρχίας επί των εθνικών προϋπολογισμών και την κατανομή του χρέους που θα απαιτούσε μια τέτοια ένωση. Επιπλέον, η κρίση της ευρωζώνης έδειξε ότι η ΕΕ είναι τώρα πολιτικά ανίκανη να προβεί σε αλλαγές που απαιτούν την αναθεώρηση των συνθηκών της. Ως απάντηση σε κρίσεις, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ χρειάστηκε να λάβουν ad hoc [κατά περίπτωση] μέτρα έκτακτης ανάγκης. Το κυριότερο παράδειγμα είναι το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, το οποίο αποδείχθηκε ζωτικής σημασίας για την υποστήριξη των χρεωμένων χωρών της νότιας Ευρώπης. Το πρόγραμμα άφησε την ΕΚΤ σε μια δυσάρεστη κατάσταση, καθώς οι νέες εξουσίες της δεν έχουν νομιμοποιηθεί από τις εθνικές κυβερνήσεις. Όταν η συνήθης προμελετημένη πολιτική δεν μπορεί να προσαρμοστεί στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, οι αυτοσχέδιες αντιδράσεις αντικατοπτρίζουν αδιακρίτως την τρέχουσα κατανομή της εξουσίας και αποφεύγουν την δημοκρατική λογοδοσία, πυροδοτώντας περαιτέρω δυσαρέσκεια μεταξύ των εκλογέων των ασθενέστερων κρατών.

Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ και ο Ιταλός πρωθυπουργός Giuseppe Conte σε συνέντευξη Τύπου στο Βερολίνο, τον Ιούνιο του 2018. HANNIBAL HANSCHKE / REUTERS
--------------------------------------------------------------