Ενεργειακός καταλύτης στην Ανατολική Μεσόγειο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ενεργειακός καταλύτης στην Ανατολική Μεσόγειο

Οι ηγεμονικές προκλήσεις για την Άγκυρα και οι δυνατότητες Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου*
Περίληψη: 

Η Τουρκία προσπαθεί να ισορροπήσει στο γεωπολιτικό εκκρεμές της περιοχής εκφράζοντας σειρά αξιώσεων σε ρόλο δυνητικού ηγεμόνα. Ο κίνδυνος για την ίδια είναι η πρόκληση αντισυσπειρώσεων, κάτι το οποίο είναι πιθανό ελέω της ύπαρξης των ευμεγεθών κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ο ΜΑΡΚΟΣ ΤΡΟΥΛΗΣ είναι διδάσκων στο Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Τα τελευταία περίπου δεκαπέντε έτη έχουν βρει την Ελλάδα και την Κύπρο, καθώς και το Ισραήλ και την Αίγυπτο ενώπιον μιας νέας πραγματικότητας μετατροπής τους σε μείζονες παραγωγούς υδρογονανθράκων. Οι πλέον επίκαιρες εκτιμήσεις για το ενεργειακό δυναμικό της Ανατολικής Μεσογείου έχουν επιβεβαιώσει ακόμη και τις πιο αισιόδοξες αρχικές προβλέψεις, ενώ και οι ίδιοι οι περιφερειακοί συσχετισμοί έχουν παρωθήσει τα τέσσερα κράτη προς ένα επίπεδο έστω εμβρυακής συνεννόησης και ενεργειακής συνεργασίας.

Η Ελλάδα, αν και έχει καθυστερήσει εν σχέσει με τους υπόλοιπους τρεις δρώντες, καλείται επίσης να διαχειριστεί τα δυνητικά κέρδη της από την αναβάθμισή της σε χώρα διαμετακόμισης των ενεργειακών προϊόντων της περιοχής, με βάση την γεωγραφική θέση της επί του διαδρόμου Ανατολής-Δύσης, ήτοι μεταξύ των χωρών-παραγωγών και των χωρών-καταναλωτών. Τα σταθερά βήματα προς την κατεύθυνση της δημιουργίας του εν λόγω διαδρόμου συνθέτουν μια εικόνα εξοβελισμού της Τουρκίας από το νέο ενεργειακό «Ελ Ντοράντο».

25012019-1.jpg

Μια ισραηλινή πλατφόρμα φυσικού αερίου, που ελέγχεται από μια αμερικανο-ισραηλινή ενεργειακή κοινοπραξία, στη Μεσόγειο Θάλασσα, περίπου 24 μίλια δυτικά της ισραηλινής πόλης-λιμάνι Ashdod, στις 25 Φεβρουαρίου 2013. REUTERS/Amir Cohen/Files
------------------------------------------------------------------------------

Δεδομένης της ηγεμονικής ιδιοσυστασίας της τουρκικής στρατηγικής συμπεριφοράς και των διακηρυγμένων επιθετικών προθέσεων εις βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας και του αιγαιακού χώρου, κρίνεται σκόπιμο να ελεγχθούν τα όρια και οι προκλήσεις για την Τουρκία με διακύβευμα τους πόρους της Ανατολικής Μεσογείου. Τα τιθέμενα ερωτήματα εστιάζουν στην στρατηγική συμπεριφορά του τουρκικού παράγοντα με διακύβευμα τα κοιτάσματα της περιοχής και τις εξελίξεις, οι οποίες αφορούν την εξόρυξη και την εν γένει εκμετάλλευσή τους. Ποια είναι η σημασία του ενεργειακού συμπλόκου της εν λόγω θαλάσσιας περιοχής για την Άγκυρα; Ποιες είναι οι προκείμενες προκλήσεις για τη νεο-οθωμανική πρόταση αναβάθμισης του ρόλου της Τουρκίας;

ΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Αρχικά, αξίζει να πραγματοποιηθεί μια συνοπτική ανασκόπηση των δεδομένων αναφορικά με το «ενεργειακό σύμπλοκο» της Ανατολικής Μεσογείου. Η Αίγυπτος, σύμφωνα με ανακοινώσεις του Υπουργείου Πετρελαίου και Ορυκτού Πλούτου της χώρας, διαθέτει 72 τρισ. κυβικά πόδια αποδεδειγμένων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, ενώ τα ανεπιβεβαίωτα κοιτάσματα δύνανται να προσεγγίσουν τα 120 τρισ. κυβικά πόδια [1], στοιχεία τα οποία την κατατάσσουν στη 16η θέση παγκοσμίως. Επί πολλά χρόνια, η τεράστια εσωτερική ζήτηση –δεδομένου του πληθυσμού των 90 εκατομμυρίων ανθρώπων– δεν επέτρεπε σχεδιασμούς για εξαγωγή υδρογονανθράκων. Αντιθέτως, τον περασμένο Φεβρουάριο, υπεγράφη συμφωνία ύψους 15 δισ. δολαρίων για την εξαγωγή ισραηλινού φυσικού αερίου προς την Αίγυπτο [2], εξέλιξη με ευδιάκριτες στρατηγικές προεκτάσεις. Η εν λόγω συμφωνία ήρθε να προστεθεί σε μια ακόμα, μεταξύ Ισραήλ και Ιορδανίας το 2016, γεγονός το οποίο καταδεικνύει την αυξανόμενη σύγκλιση των οικονομικών συμφερόντων μεταξύ σημαντικών δρώντων της περιοχής.

Το Ισραήλ άρχισε τις υποθαλάσσιες έρευνες ήδη από το 2000 και σύμφωνα με εκτιμήσεις, τα συνολικά αποδεδειγμένα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην χώρα ανέρχονται στα 176 δισ. κυβικά μέτρα, με ένα εξαιρετικά υψηλό δυναμικό εντός της διακηρυγμένης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης [3]. Επισημαίνεται ότι, σύμφωνα με την Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ, τα επιπλέον αποθέματα φυσικού αερίου στην λεκάνη της Λεβαντίνης –όσον αφορά τις ΑΟΖ του Ισραήλ και του Λιβάνου– ανέρχονται στα 3,45 τρισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, 1,8 δισ. βαρέλια αργού πετρελαίου και 4 δισ. βαρέλια υγρών αερίων υδρογονανθράκων [4].

Η έτερη γωνία του τετραγώνου, η Κύπρος, συνιστά μια ακόμη ενδιαφέρουσα περίπτωση. Η Κύπρος ξεκίνησε τις έρευνες το 2007 με τα αποδεδειγμένα κοιτάσματα φυσικού αερίου να ανέρχονται στα 141 δισ. κυβικά μέτρα [5]. Πέραν της θέσης του παραγωγού, η Λευκωσία δύναται να αναβαθμιστεί και ως διαμετακομιστικός κόμβος, αποτελώντας σημαντικότατη γέφυρα επί του «Ενεργειακού Διαδρόμου Ανατολής-Δύσης», ρόλος ο οποίος είναι διακηρυγμένος στόχος και της Ελλάδας ως συνέχεια της κυπριακής ενεργειακής στρατηγικής. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι τα ενεργειακά προϊόντα συστήνουν ισχύ όταν είναι εμπορεύσιμα, και για να είναι βιώσιμη η εμπορευσιμότητά τους απαιτούνται εύρωστες αγορές. Τέτοιες αγορές είναι οι ευρωπαϊκές και συνεπώς, το διακύβευμα για την Κυπριακή Δημοκρατία είναι το πώς θα εδραιώσει την θέση της στην περιοχή και ως αναπόσπαστο μέρος ενός συστήματος παροχής φυσικού αερίου προς τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝ. ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΣΥΜΜΑΧΙΩΝ

Η γεωπολιτική σημασία της περιοχής καθίσταται ευδιάκριτη και αυξάνεται όσο συγκλίνουν οι στρατηγικές συμπεριφορές των δρώντων και η Ανατολική Μεσόγειος αντιμετωπίζεται ως ενιαίο πεδίο εκμετάλλευσης, αλλά με διακριτούς ρόλους και συμφέροντα. Αρκεί να παρατεθεί η δήλωση του άλλοτε προέδρου και διευθύνοντα συμβούλου της Noble Energy, Charles Davidson, το 2013, επ’ αφορμή της ανακοίνωσης για τα ευρήματα στο «οικόπεδο 12»: «Είναι η πέμπτη κατά σειρά ανακάλυψη πηγής φυσικού αερίου της Noble Energy και των εταίρων της στην ευρύτερη λεκάνη της Λεβαντίνης, ενώ οι συνολικές υπολογιζόμενες ποσότητες και για τα πέντε κοιτάσματα, που ανακαλύφθηκαν, υπολογίζονται σε περισσότερα από 33 τρισ. κυβικά πόδια [6]». Η ανάγνωση της Ανατολικής Μεσογείου ως ενιαίου ενεργειακού συμπλόκου αποτελεί το μέγιστο διακύβευμα για τα ελλαδικά και τα ελληνοκυπριακά συμφέροντα. Ο λόγος σχετίζεται με το ότι Ελλάδα και Κύπρος χρειάζονται συμμαχίες για να εξισορροπήσουν τη δυσμενή για τις ίδιες κατανομή ισχύος και μια τέτοια προοπτική χαλυβδώνεται μέσω τριών συνθηκών [7].