Θα εγκαταλείψουν τον Maduro οι υποστηρικτές του; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Θα εγκαταλείψουν τον Maduro οι υποστηρικτές του;

Πώς οι αξιωματούχοι «Τσαβιστές» βλέπουν την κρίση στην Βενεζουέλα

Καθώς ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο σφίγγει την ήδη έντονη λαβή του στην εξουσία, οι υποστηρικτές του ισχυρίζονται ότι από τουλάχιστον μια άποψη, ήταν σωστοί εξ αρχής. Η πρώτη αρχή του Τσαβισμού, του κινήματος που δημιούργησε ο προκάτοχος του Maduro, ο Hugo Chávez, είναι ότι οι Τσαβιστές είναι κλειδωμένοι σε μια μόνιμη μάχη με τις ιμπεριαλιστικές Ηνωμένες Πολιτείες [1] και τους λακέδες τους στην ολιγαρχία της Βενεζουέλας. Επί 20 χρόνια το κράτος φύτεψε αυτό το μήνυμα στο κεφάλι του κοινού, μερικές φορές χρησιμοποιώντας το για να δικαιολογήσει μυστικές επιδρομές της αστυνομίας, άδεια ράφια καταστημάτων και άνοδο τιμών.

25022019-4.jpg

Ο Maduro σε μια συγκέντρωση στο Caracas, τον Φεβρουάριο του 2019. CARLOS BARRIA / REUTERS
--------------------------------------------------------------------------

Ο αμερικανικός μπαμπούλας προφανώς έγινε πραγματικός στις 23 Ιανουαρίου: Ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Juan Guaidó ανακήρυξε τον εαυτό του ως προσωρινό πρόεδρο [2], ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς και πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής [3] έσπευσαν να υποστηρίξουν τον ισχυρισμό του. «Το θεμελιώδες ζήτημα στην επανάστασή μας είναι η ανεξαρτησία», μου είπε ένας πιστός στον Maduro. «Κανείς δεν αποδέχεται την συνθηκολόγηση της κυβέρνησης ή τελεσίγραφα από τις Ηνωμένες Πολιτείες».

Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ταξίδεψα με συναδέλφους από το International Crisis Group στο Καράκας, όπου μιλήσαμε με νυν και πρώην υψηλόβαθμους αξιωματούχους του εκτελεστικού κλάδου, την φιλο-Μαδούρο Εθνική Συντακτική Συνέλευση, το κυβερνών Ενωμένο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας, και επαρχιακές κυβερνήσεις. Οι συνομιλητές μας επέμειναν ότι ο ισχυρισμός του Guaidó για την θέση του προσωρινού προέδρου, η αναγνώρισή του από άλλες κυβερνήσεις, και η εφαρμογή τρομακτικών νέων κυρώσεων κατά της κυβέρνησης Maduro δεν έσπασαν τον κυβερνών συνασπισμό˙ αντιθέτως, ισχυρίζονται ότι τα μέτρα αυτά έχουν ενοποιήσει διαφορετικά και κατά καιρούς ανταγωνιστικά τμήματα του κινήματος Chavista σε ένα ενιαίο μπλοκ αντίστασης. «Πριν από τις 23, εσωτερικά είμαστε στις φλόγες», είπε ένας πρώην υπουργός. «Έκτοτε, έχουμε ενωθεί».

Αυτές οι δηλώσεις θα μπορούσαν να είναι bravuconadas (κομπασμοί) χαρακτηριστικοί ενός κινήματος που χτίστηκε από τον πιο πομπώδη ηγέτη του 21ου αιώνα στην Λατινική Αμερική. Αλλά προέρχονται από ανώτερους αξιωματούχους που δεν κρύβουν την κριτική τους για την κυβέρνησή τους. Κατά την διάρκεια των μακρών συζητήσεών μας, αυτοί οι αξιωματούχοι εκφράζονταν βιτριολικά προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Γκουαϊδό, αλλά επίσης εκτιμούσαν οδυνηρά (και περιστασιακά ανέντιμα) τα λάθη των δύο δεκαετιών τους στην εξουσία, και πάλευαν με το ερώτημα εάν και πώς να συμβιβαστούν με την αντιπολίτευση. Κάποιοι μέχρι που πρότειναν ότι η ηγεσία των Τσαβιστών θα μπορούσε και ίσως θα έπρεπε να αλλάξει, αν και κανείς δεν ήταν σίγουρος για το πώς ακριβώς [να γίνει αυτό]. Υπάρχουν ανοίγματα για διαπραγματεύσεις, αν και είναι εύθραυστα και θα μπορούσαν εύκολα να εξαφανιστούν απέναντι στην τρέχουσα σκληρή στάση της Ουάσιγκτον προς τον Maduro και τον σοσιαλισμό στην Αμερική.

ΟΥΤΕ ΚΑΛΟ ΟΥΤΕ ΚΑΚΟ

Παρά την αγανάκτησή τους εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών, κανένας από τους ανώτερους «Τσαβίστας» με τους οποίους μιλήσαμε δεν υποβάθμισε την σοβαρότητα της οικονομικής κρίσης της Βενεζουέλας [4]. Ο Maduro επέρριψε την ευθύνη για τα προβλήματα της χώρας στις οικονομικές κυρώσεις των ΗΠΑ, που επιβλήθηκαν τον Αύγουστο του 2017, όταν οι ελλείψεις, ο υπερπληθωρισμός και η μαζική μετανάστευση ήταν ήδη σε άνοδο. Αυτοί οι αξιωματούχοι διαφώνησαν. Ο Maduro, υποστήριξε ένας από αυτούς, «δεν καταλαβαίνει τα οικονομικά»˙ ένας άλλος παραπονέθηκε ότι ο πρόεδρος «χρειάζεται μια αιωνιότητα για να πάρει μια απόφαση». Οι παρατηρήσεις τους ήταν ουσιαστικές. Ο μεγάλος Αργεντινός συγγραφέας Jorge Luis Borges είπε κάποτε ότι οι Περονιστές, μέλη ενός άλλου λαϊκιστικού κινήματος της Λατινικής Αμερικής με αυταρχικές αποχρώσεις, δεν ήταν «ούτε καλοί ούτε κακοί, αλλά ήταν αδιόρθωτοι». Οι Chavistas βλέπουν τον Maduro με τον ίδιο τρόπο.

Ωστόσο, αυτή η ανοχή απέναντι στον Maduro είναι δύσκολο να ταιριάξει με την αγωνία ενός άδειου στομαχιού, οικεία σε όλους εκτός από τους πιο ισχυρούς ή διεφθαρμένους αξιωματούχους. Ένας εύλογα έμπειρος ανώτερος υπάλληλος του κράτους κερδίζει περίπου 20.000 μπολιβάρ τον μήνα, που ισοδυναμεί με 6,05 δολάρια. Κάλεσα έναν υπάλληλο να φάμε σε ένα κατάστημα με σάντουιτς. Το γεύμα του -λιωμένο τυρί, μερικές φέτες ζαμπόν γαλοπούλας, μια μικρή μπαγκέτα και ένα ανθρακούχο ποτό- κόστισε περίπου 16.000 μπολιβάρ. Ήταν ευτυχής που δεν πλήρωσε: Το ελαφρύ γεύμα θα είχε καταναλώσει σχεδόν το σύνολο του μηνιαίου μισθού του. Το κράτος παρέχει τώρα στους πολίτες μηνιαία κιβώτια επιδοτούμενων μερίδων τροφίμων με υψηλούς υδατάνθρακες -ζυμαρικά, ρύζι και αλεύρι- μαζί με μερικά κονσέρβες τόνου. Σύμφωνα με μια πρόσφατη ανεξάρτητη κοινωνική έρευνα [5], τα κουτιά αυτά παρέχονται τώρα σε περισσότερα από επτά εκατομμύρια νοικοκυριά ή περίπου το 90% του πληθυσμού˙ μια υψηλού επιπέδου κυβερνητική πηγή εκτιμά το κόστος σε περισσότερα από 400 εκατομμύρια δολάρια το μήνα.

Αλλά η τροφοδοσία από το κράτος είναι τώρα σε κίνδυνο. Στα τέλη Ιανουαρίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν κυρώσεις στην κρατική επιχείρηση πετρελαίου της Βενεζουέλας, την PDVSA, η οποία μέχρι τότε ήταν η μόνη μεγάλη πηγή σκληρού συναλλάγματος για την κυβέρνηση Maduro. Με το να παγώσουν τα έσοδα από τις αγορές βενεζουελάνικου πετρελαίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες ελπίζουν να λιμοκτονήσουν το καθεστώς και να πείσουν τις φράξιες εντός της κυβέρνησης να εγκαταλείψουν τον Maduro, ανοίγοντας τον δρόμο για τον Γκουαϊδό και τις ελεύθερες εκλογές. Αντ’ αυτού, αξιωματούχοι της Βενεζουέλας έσπευσαν να βρουν εναλλακτικές πηγές εισοδήματος: Για παράδειγμα, μεταφέροντας χρυσό στην Τουρκία ή πουλώντας πετρέλαιο σε τρίτους μέσω Ρώσων διαμεσολαβητών. «Ψάχνουμε πώς μπορούμε να ανταπεξέλθουμε», δήλωσε ένας κορυφαίος αξιωματούχος.

Οι πρακτικές λεπτομέρειες της επιβίωσης κυριαρχούν τώρα στις κυβερνητικές συζητήσεις. Πώς μπορεί η Βενεζουέλα να διυλίσει το βαρύ αργό της; Τι θα ζητήσουν η Κίνα και η Ρωσία -αμφότερες οι οποίες υποστηρίζουν δημοσίως τον Maduro, αλλά διστάζουν να τον διασώσουν- ως αντάλλαγμα για βοήθεια; Πώς θα ανταποκριθούν οι ανώτατοι αξιωματικοί του στρατού στην επιδεινούμενη πενία της χώρας, η οποία κινδυνεύει να προκαλέσει πολιτικές αναταραχές; Κατά την διάρκεια του Σαββατοκύριακου, ξέσπασαν μάχες κατά μήκος των συνόρων της Βενεζουέλας με την Κολομβία και την Βραζιλία, καθώς οι πιστές στον Maduro δυνάμεις εμπόδισαν την είσοδο ανθρωπιστικών αυτοκινητοπομπών στην χώρα τους. Πάνω από 100 μέλη των δυνάμεων ασφαλείας της Βενεζουέλας φέρονται να έχουν διασχίσει τα σύνορα με την Κολομβία για να αποσκιρτήσουν. Πόσος καιρός θα περάσει μέχρι να μετατραπεί αυτή η στάλα σε πλημμύρα ή μέχρι οι στρατηγοί της Βενεζουέλας να καλέσουν τα στρατεύματά τους να ανοίξουν πυρ;

25022019-5.jpg

Ένα μέλος της εθνικής φρουράς της Βενεζουέλας που αποσκίρτησε στην Βραζιλία παρουσιάζει την στρατιωτική ταυτότητά του, τον Φεβρουάριο του 2019. RICARDO MORAES / REUTERS
----------------------------------------------------------------

ΧΩΡΟΣ ΓΙΑ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟ;

Η προοπτική μιας παρατεταμένης μάχης για να επιβιώσει από το διεθνές μποϊκοτάζ εγείρει ένα δυσάρεστο ερώτημα για τον Τσαβισμό ως πολιτικό σχέδιο. Η πρώτη αρχή του κινήματος είναι η αντίσταση στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και στην ανώτερη αστική τάξη της Βενεζουέλας, αλλά δεν είναι λιγότερο προσηλωμένο στην καταπολέμηση της κακουχίας, της ανισότητας και του πολιτικού αποκλεισμού. Η [προεκλογική] εκστρατεία για αυτά τα ζητήματα βοήθησε τον Τσαβισμό να κερδίσει εκλογές δίκαια και εμφατικά για τα πρώτα 15 χρόνια του στην εξουσία, και του επέτρεψε ακόμη και τώρα να διατηρήσει την υποστήριξη τουλάχιστον του 20% του εκλογικού σώματος. Εάν η διατήρηση της εξουσίας υπονομεύει αυτούς τους στόχους, θα έπρεπε οι Τσαβιστές να αναστείλουν προσωρινά την αιτία τους –«για την ώρα», όπως περιβόητα δήλωσε ο Τσάβεζ μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 1992- και να συμφωνήσουν σε μια πολιτική μετάβαση; Ή μήπως η εξουσία πάντα αξίζει να κατέχεται, ανεξάρτητα από το κόστος και τα δεινά;

Όταν ερωτήθηκαν, αρκετοί Τσαβίστας ήταν πρόθυμοι να ενθαρρύνουν παραχωρήσεις για να καθησυχάσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και την αντιπολίτευση. Ήταν έτοιμοι να εξετάσουν το ενδεχόμενο να φέρουν μεγαλύτερη πολιτική ισορροπία στο σώμα που διευθύνει το εκλογικό σύστημα, το Εθνικό Εκλογικό Συμβούλιο˙ να αποκαταστήσουν τις νομοθετικές εξουσίες της Εθνοσυνέλευσης, στην οποία ηγείται η αντιπολίτευση˙ και να αποδεχθούν αξιόπιστους διεθνείς παρατηρητές για τις επόμενες εκλογές. Μιλήσαμε με τον κύριο σύμβουλο ενός Chavista, γνωστού για τον ρεαλισμό του, ο οποίος συχνά αναφέρεται ως ηγέτης της επόμενης γενιάς του κινήματος. Ο σύμβουλος επεσήμανε μια πρόσφατη συνέντευξη στην οποία ο Μαδούρο αρνήθηκε να αποκλείσει την διεξαγωγή πρόωρων προεδρικών εκλογών -ένα βασικό αίτημα της αντιπολίτευσης- ως απόδειξη ότι το καθεστώς ήταν πρόθυμο να διαπραγματευτεί. Ένα μέλος της ομόφωνα φιλοκυβερνητικής Συντακτικής Συνέλευσης, ένας πιστός αλλά επικριτικός Τσαβιστής, μέχρι που συζήτησε υποθετικά για την προοπτική μιας προσωρινής στρατιωτικής διοίκησης για να ανοίξει τον δρόμο για ενδεχόμενες εκλογές χωρίς τον Maduro. Η ιδέα, την οποία ο αξιωματούχος έθεσε αλλά δεν ενέκρινε, ήταν ότι οι στρατηγοί θα μπορούσαν να πάρουν την εξουσία για ένα ή δύο χρόνια, να διαπραγματευτούν μια διευθέτηση με την αντιπολίτευση και την διεθνή κοινότητα και στην συνέχεια να διεξάγουν εκλογές πριν επιστρέψουν την εξουσία σε πολιτικούς ηγέτες. Πράγματι, τα μέλη της αντιπολίτευσης έκαναν παρόμοια σχέδια, αλλά θα έπρεπε να εγκριθούν από τον Maduro, πράγμα που σημαίνει ότι είναι απίθανο να καρποφορήσουν.

Ωστόσο, υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οποιαδήποτε διευθέτηση με την αντιπολίτευση θα είναι στην καλύτερη περίπτωση με «μισή καρδιά» και στην χειρότερη περίπτωση ένα τακτικό δόλωμα που πρέπει να παραμεριστεί με την πρώτη ευκαιρία. Ο ίδιος Τσαβιστής, που επισημαίνει τις πιθανές αυτές παραχωρήσεις, αρνείται να αναγνωρίσει τον ρόλο των [Τσαβιστών] ηγετών στην παρεμπόδιση προηγούμενων συζητήσεων με την αντιπολίτευση και, από το 2016, στην στρέβλωση του εκλογικού συστήματος για να εξασφαλίσουν κυβερνητικές νίκες. Μιλήσαμε με έναν αντιφρονούντα Chavista και έναν πρώην κυβερνητικό υπουργό ο οποίος παραμένει κοντά στους ηγέτες του κόμματος. Ήταν πεπεισμένος ότι ο Maduro είχε επιφέρει την τρέχουσα κρίση στον εαυτό του. «Η κυβέρνηση», είπε, «ανατίναξε την εκλογική οδό για οποιαδήποτε πρόκληση από την αντιπολίτευση, και το αποτέλεσμα είναι ο Guaidó».

Οι περισσότεροι άλλοι αξιωματούχοι διαφώνησαν με αυτήν την αξιολόγηση και κατηγόρησαν την αντιπολίτευση για τις δικές της αποτυχίες. Ούτε καν ο πιο ρεαλιστής Τσαβιστής δεν ήταν πρόθυμος να επιδοκιμάσει την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων της Βενεζουέλας, οι οποίοι εκτιμάται ότι είναι 966. Σε θέματα πολιτικής και δικαστικής μεταρρύθμισης, είναι αμυντικοί, προσεγγίζοντας τους επικριτές τους με αντεπιχειρήματα και επιφυλάξεις. Ένας Ισπανός δημοσιογράφος ρωτούσε πρόσφατα τον Μαδούρο το γιατί δημιούργησε την Συντακτική Συνέλευση το 2017, απομακρύνοντας μια Εθνοσυνέλευση που ελεγχόταν από την αντιπολίτευση. Ο δημοσιογράφος ρώτησε αστειευόμενος εάν ο Maduro θα δημιούργησε ένα «τρίτο κοινοβούλιο» για να αντιμετωπίσει την τρέχουσα κρίση. Ο Maduro αποκρίθηκε: «Δεν θα απαντήσω. Είναι ειρωνεία. Κάντε μια άλλη ερώτηση ... Η Βενεζουέλα είχε ισχυρούς λόγους να εκκινήσει μια δύναμη λήψης συνταγματικών αποφάσεων. Δεν καταλαβαίνετε; Σεβαστείτε μας. Το μόνο που ζητάμε από εσάς είναι ο σεβασμός».

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΕΝΟΨΕΙ

Η αμυντική αλαζονεία του Τσαβιστή θα μπορούσε να είναι κομπασμός. Αν και τώρα κάνουν έκκληση για εθνική ενότητα και υπερηφάνεια εν όψει αφού που θεωρούν ως αμερικανική επιθετικότητα, οι Τσαβιστές αξιωματούχοι, καθώς και μέλη του στρατού, λειτουργούν κάτω από τεράστιες εγχώριες και ξένες πιέσεις. Θα μπορούσαν ενδεχομένως να λυγίσουν και να αλλάξουν νομιμοφροσύνη τις προσεχείς εβδομάδες ή μήνες. Ο τρόπος με τον οποίο η βάση του κινήματος θα ανταποκριθεί σε ένα μεταβαλλόμενο πολιτικό περιβάλλον μένει να φανεί. Και η ηγεσία των Τσαβιστών έχει λόγο να ανησυχεί για τον βαθμό στον οποίο μπορεί να ωθήσει τον στρατό της χώρας να αντισταθεί σε μια απόπειρα ανατροπής, αν οι προσπάθειες της αντιπολίτευσης κλιμακωθούν.

Ακούγοντας όμως τους Τσαβιστές, ακούσαμε κάποιον ρεαλισμό και μια ανοικτότητα στην διαπραγμάτευση. Το άνοιγμα είναι στενό και γεμάτο δυσπιστία. Πριν προχωρήσουν στην επικίνδυνη πορεία προς την αλλαγή καθεστώτος, οι εξωτερικές δυνάμεις -και ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες- θα πρέπει να επωφεληθούν από αυτήν την δεκτικότητα, κάνοντας ό, τι είναι δυνατόν για να συμπεριλάβουν τους Τσαβιστές στις προσπάθειές τους να δημιουργήσουν ένα σταθερό μέλλον για την Βενεζουέλα.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2019-02-25/will-maduro...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2017-11-08/what-would-...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2019-01-25/venezuelan-...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2019-01-31/how-sou...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2018-10-15/venezue...
[5] http://versionfinal.com.ve/ciudad/encovi-73-millones-de-hogares-se-benef...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition