Το τέλος του δημοκρατικού αιώνα

Στην κορύφωση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Henry Luce, ο ιδρυτής του περιοδικού Time, υποστήριξε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν συγκεντρώσει τόσο πλούτο και ισχύ ώστε ο εικοστός αιώνας θα γινόταν γνωστός απλώς ως «ο αμερικανικός αιώνας». Η πρόβλεψή του αποδείχθηκε προφητική: Παρά το ότι προκλήθηκαν για την υπεροχή από τη ναζιστική Γερμανία και αργότερα από την Σοβιετική Ένωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες επικράτησαν εναντίον των αντιπάλων τους. Μέχρι την στροφή της χιλιετίας, η θέση τους ως η πιο ισχυρή και με επιρροή χώρα στον κόσμο έδειχνε αδιαμφισβήτητη. Ως αποτέλεσμα, ο εικοστός αιώνας χαρακτηρίστηκε από την κυριαρχία όχι μόνο μιας συγκεκριμένης χώρας αλλά και του πολιτικού συστήματος που εκείνη βοήθησε να εξαπλωθεί: Η φιλελεύθερη δημοκρατία.

Το μέρισμα του δικτάτορα: Ένα μνημείο στην Αστάνα του Καζακστάν, τον Σεπτέμβριο του 2016. HAMIL ZHUMATOV / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

Καθώς η δημοκρατία άνθισε σε ολόκληρο τον κόσμο, ήταν δελεαστικό το να αποδώσει την κυριαρχία της στην έμφυτη έφεσή της [2]. Εάν οι πολίτες στην Ινδία, την Ιταλία ή την Βενεζουέλα φαίνονταν πιστοί στο πολιτικό τους σύστημα, πρέπει να ήταν επειδή είχαν αναπτύξει μια βαθιά δέσμευση [3] τόσο στα ατομικά δικαιώματα όσο και στην συλλογική αυτοδιάθεση. Και αν οι Πολωνοί και οι Φιλιππινέζοι άρχισαν να κάνουν τη μετάβαση από την δικτατορία στην δημοκρατία, πρέπει να ήταν επειδή και αυτοί επίσης μοιράζονταν την καθολική ανθρώπινη επιθυμία για φιλελεύθερη δημοκρατία.

Αλλά τα γεγονότα του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα μπορούν επίσης να ερμηνευθούν με πολύ διαφορετικό τρόπο. Οι πολίτες σε όλο τον κόσμο προσελκύονταν από την φιλελεύθερη δημοκρατία όχι μόνο λόγω των κανόνων και των αξιών της αλλά και διότι προσέφερε το πιο σημαντικό μοντέλο οικονομικής και γεωπολιτικής επιτυχίας. Τα πολιτικά ιδανικά μπορεί να έχουν παίξει ρόλο στη μετατροπή των πολιτών των πρώην αυταρχικών καθεστώτων σε πεπεισμένους δημοκράτες, αλλά η εκπληκτική οικονομική ανάπτυξη της Δυτικής Ευρώπης στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, η νίκη των δημοκρατικών χωρών στον Ψυχρό Πόλεμο και η ήττα ή η κατάρρευση των πιο ισχυρών αυταρχικών αντιπάλων της δημοκρατίας ήταν εξίσου σημαντικοί [λόγοι].

Το να εκληφθούν στα σοβαρά τα υλικά θεμέλια της δημοκρατικής ηγεμονίας [4] ρίχνει ένα διαφορετικό φως στην ιστορία των μεγαλύτερων επιτυχιών της δημοκρατίας, και επίσης αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο κάποιος σκέφτεται για την τρέχουσα κρίση. Καθώς οι φιλελεύθερες δημοκρατίες έγιναν χειρότερες στο να βελτιώνουν το βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους, λαϊκιστικά κινήματα που αποκηρύσσουν τον φιλελευθερισμό αναδύονται από τις Βρυξέλλες μέχρι την Μπραζίλια και από την Βαρσοβία μέχρι την Ουάσινγκτον. Ένας εντυπωσιακός αριθμός πολιτών έχει αρχίσει να αποδίδει λιγότερη σημασία στην ζωή σε μια δημοκρατία: Για παράδειγμα, ενώ τα δύο τρίτα των Αμερικανών ηλικίας άνω των 65 ετών θεωρούν ότι είναι απολύτως σημαντικό να ζουν σε μια δημοκρατία, λιγότερο από το ένα τρίτο όσων είναι κάτω των 35 ετών λένε το ίδιο πράγμα. Μια αυξανόμενη μειονότητα μέχρι που είναι ανοικτή σε αυταρχικές εναλλακτικές λύσεις: Από το 1995 έως το 2017, το ποσοστό των Γάλλων, Γερμανών και Ιταλών που ευνοεί μια στρατιωτική διακυβέρνηση τριπλασιάστηκε.

Όπως καταδεικνύουν οι πρόσφατες εκλογές σε όλο τον κόσμο, αυτές οι απόψεις δεν είναι απλώς αφηρημένες προτιμήσεις˙ αντανακλούν ένα βαθύ φούσκωμα του αισθήματος κατά του κατεστημένου, που μπορεί εύκολα να κινητοποιηθεί από εξτρεμιστικά πολιτικά κόμματα και υποψηφίους. Ως αποτέλεσμα, οι αυταρχικοί λαϊκιστές που δεν σέβονται ορισμένους από τους βασικότερους κανόνες και πρότυπα του δημοκρατικού συστήματος έχουν σημειώσει ταχείες προόδους σε ολόκληρη την δυτική Ευρώπη και την βόρεια Αμερική τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Εν τω μεταξύ, οι αυταρχικοί ισχυροί άνδρες ακυρώνουν [σταδιακά] τις δημοκρατικές προόδους σε όλη την Ασία και την ανατολική Ευρώπη. Θα μπορούσε η μεταβαλλόμενη ισορροπία της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος στον κόσμο να βοηθήσει να εξηγηθούν αυτές οι απρόβλεπτες εξελίξεις;

Το ερώτημα αυτό είναι ακόμη πιο πιεστικό σήμερα, καθώς η μακροχρόνια κυριαρχία ενός συνόλου εδραιωμένων δημοκρατιών με ανεπτυγμένες οικονομίες και μια κοινή δομή συμμαχιών πλησιάζει στο τέλος της. Από την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, οι δημοκρατίες που συγκρότησαν την Δυτική συμμαχία του Ψυχρού Πολέμου κατά της Σοβιετικής Ένωσης -στην Βόρεια Αμερική, την Δυτική Ευρώπη, την Αυστραλασία και τη μεταπολεμική Ιαπωνία- διαχειρίστηκαν την πλειοψηφία του παγκόσμιου εισοδήματος. Στα τέλη του 19ου αιώνα, καθιερωμένες δημοκρατίες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου ΑΕΠ. Στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, καθώς η γεωγραφική έκταση τόσο της δημοκρατικής κυριαρχίας όσο και της δομής της συμμαχίας με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει την Ιαπωνία και την Γερμανία, η δύναμη αυτής της φιλελεύθερης δημοκρατικής συμμαχίας έγινε ακόμα πιο συντριπτική. Αλλά τώρα, για πρώτη φορά σε πάνω από εκατό χρόνια, το μερίδιό της στο παγκόσμιο ΑΕΠ μειώθηκε κάτω από το ήμισυ. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, θα μειωθεί στο ένα τρίτο κατά την επόμενη δεκαετία.