Αυξάνει ο κίνδυνος εθνοτικών συγκρούσεων στην Ουκρανία; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Αυξάνει ο κίνδυνος εθνοτικών συγκρούσεων στην Ουκρανία;

Νέοι νόμοι θα μπορούσαν να δημιουργήσουν επικίνδυνους διχασμούς
Περίληψη: 

Ο πληθυσμός της Ουκρανίας είναι πολιτιστικά διαφοροποιημένος. Ένας σημαντικός αριθμός πολιτών αυτοπροσδιορίζονται ως εθνοτικοί Ρώσοι, και ένας ακόμη μεγαλύτερος αριθμός (σχεδόν το ήμισυ του πληθυσμού) είναι ρωσόφωνοι. Δεδομένης της επιμονής της κρίσης στα ανατολικά, μήπως υπάρχει κίνδυνος οι πολιτισμικές ταυτότητες και πρακτικές να πολιτικοποιηθούν και να οδηγήσουν σε εθνοτικές συγκρούσεις;

Η ELISE GIULIANO είναι λέκτορας Πολιτικών Επιστημών στο Ινστιτούτο Harriman για Ρωσικές, Ευρασιατικές και Ανατολικοευρωπαϊκές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.

Οι ουκρανικές προεδρικές εκλογές απέχουν μόνο λίγες εβδομάδες, και το αποτέλεσμά τους είναι εξαιρετικά αβέβαιο. Ο πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο υστερεί στις δημοσκοπήσεις [1] πίσω από τον Volodymyr Zelensky, έναν τηλεοπτικό ηθοποιό, του οποίου η μόνη πολιτική εμπειρία συνίσταται στο να υποδύεται τον πρόεδρο της Ουκρανίας σε μια κωμική σειρά. Η χώρα θα κατευθυνθεί στις κάλπες ενώ βρίσκεται ακόμη σε πόλεμο στην ανατολική περιοχή της Ντόνμπας, όπου το 2014 οι τοπικοί αυτονομιστές κατέλαβαν δια της βίας κυβερνητικά κτίρια και ανακήρυξαν λαϊκές δημοκρατίες στις πόλεις Ντόνετσκ και Λουάνσκ. Έκτοτε, η σύγκρουση έλαβε στοιχεία τόσο εμφύλιου πολέμου όσο και διακρατικής σύγκρουσης, με την Ρωσία να οπλίζει τους αυτονομιστές και να χρηματοδοτεί τις αποσχισθείσες περιοχές. Η βία δεν ακούγεται, αλλά είναι σταθερή: Ο αριθμός των νεκρών έφθασε πρόσφατα στις 13.000 [2],με το ένα τέταρτο από αυτούς να είναι πολίτες.

19032019-1.jpg

Άνθρωποι σε προεκλογική συγκέντρωση του προέδρου της Ουκρανίας και προεδρικού υποψηφίου Πέτρο Ποροσένκο, στο Κίεβο, τον Μάρτιο του 2019. GLEB GARANICH / REUTERS
------------------------------------------------------------

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι πρωταγωνιστικοί προεδρικοί υποψήφιοι της Ουκρανίας κατεβαίνουν όλοι με πλατφόρμες που αντιστέκονται στην Ρωσία. Η επιλογή είναι λογική δεδομένης της λαϊκής οργής για την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 από τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και την συνεχιζόμενη παρέμβαση στην Ντόνμπας. Ο Ποροσένκο, όμως, διαφέρει από τους άλλους υποψηφίους στο ότι τοποθετεί το αντιρωσικό του μήνυμα σε μια εθνική ταυτότητα που ενσωματώνει στοιχεία ουκρανικής εθνοτικότητας. Ενώ το σύνθημα της εκστρατείας του το 2014 ήταν «Ένας νέος τρόπος ζωής», το σημερινό σύνθημά του είναι «Στρατός! Γλώσσα! Πίστη!».

Ο πληθυσμός της Ουκρανίας είναι πολιτιστικά διαφοροποιημένος. Ένας σημαντικός αριθμός πολιτών αυτοπροσδιορίζονται ως εθνοτικοί Ρώσοι, και ένας ακόμη μεγαλύτερος αριθμός -σχεδόν το ήμισυ του πληθυσμού- είναι ρωσόφωνοι. Δεδομένης της επιμονής της κρίσης στα ανατολικά, μήπως υπάρχει κίνδυνος οι πολιτισμικές ταυτότητες και πρακτικές να πολιτικοποιηθούν και να οδηγήσουν σε εθνοτικές συγκρούσεις;

Παρόλο που ένα τέτοιο αποτέλεσμα είναι ακόμη απίθανο, αρκετές νέες κυβερνητικές πολιτικές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επαναπροσδιορισμό των πολιτιστικών ταυτοτήτων με τρόπο που να διχάζει τους πολίτες εκεί όπου δεν υπήρχε προηγουμένως διχασμός. Η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να επιδεινώσει την πολιτική πόλωση και να ενισχύσει τους ισχυρισμούς του Πούτιν ότι οι ρωσόφωνοι και οι εθνοτικοί Ρώσοι αντιμετωπίζουν διακρίσεις στην Ουκρανία. Αυτοί είναι ακριβώς οι ισχυρισμοί που οι Ουκρανοί σε όλο το πολιτικό φάσμα γνώριζαν ότι είναι αναληθείς -μέχρι πρόσφατα.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ

Οι αναλυτές συχνά αναφέρουν τους Ρώσους στην Ουκρανία ως εθνοτική μειονότητα. Αλλά αυτός ο όρος είναι παραπλανητικός. Η ρωσική μειονότητα στην Ουκρανία δεν υπάρχει ως μια οριοθετημένη, πολιτισμικά ξεχωριστή ομάδα μέσα σε έναν μεγαλύτερο πληθυσμό, με τον τρόπο που κάποιος τυπικά αντιλαμβάνεται μια εθνοτική μειονότητα. Αντίθετα, η κατηγοριοποίηση της προσωπικής εθνικότητας στην Ουκρανία είναι μια κληρονομιά των σοβιετικών κρατικών πολιτικών. Εκείνες οι πολιτικές απέδιδαν εθνική ταυτότητα στους πολίτες κατά την γέννησή τους και τους έκαναν να αναφέρουν αυτή την ταυτότητά τους όταν υπέβαλλαν αίτηση για θέσεις εργασίας ή θέσεις στην ανώτατη εκπαίδευση. Η Σοβιετική Ένωση καθιέρωσε επίσης τις 15 δημοκρατίες της ως εσωτερικές εθνικές πατρίδες, καθεμιά ονοματισμένη από την κυρίαρχη εθνικότητα -δηλαδή Ουκρανία από τους Ουκρανούς. Έτσι, το σοβιετικό κράτος προήγαγε [3] ένα σύστημα εθνικής κατηγοριοποίησης σε δύο επίπεδα: Ένα εθνο-πολιτισμικό/προσωπικό επίπεδο και ένα εδαφικό επίπεδο.

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, οι εθνικές ταυτότητες δεν έχουν πολιτικοποιηθεί στην Ουκρανία. Προς μεγάλη τιμή της χώρας, μετά τη νίκη της ανεξαρτησίας η κυβέρνηση δεν εξάρτησε την υπηκοότητα από πολιτιστικές πρακτικές ή από την εθνική καταγωγή. Επέτρεψε στους ανθρώπους την ελευθερία να επιλέγουν την προσωπική ταυτότητά τους, την θρησκεία και την γλώσσα τους. Σε αντίθεση με τις χώρες της Βαλτικής, οι πολίτες μετά το 1991 δεν αναγκάστηκαν να μάθουν τη νέα κρατική γλώσσα (δηλαδή, την ουκρανική) προκειμένου να κερδίσουν το δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτική. Αντίθετα, οι περισσότεροι Ουκρανοί που ζούσαν στα ανατολικά και νότια της χώρας συνέχισαν να μιλούν ρωσικά, ενώ εκείνοι που ζούσαν στα δυτικά συνέχισαν να μιλούν ουκρανικά. Ταυτόχρονα, η ουκρανική γλώσσα, η οποία είχε γίνει υποδεέστερη της ρωσικής κατά την διάρκεια της σοβιετικής εποχής, εισήχθη σταδιακά στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, έτσι ώστε σήμερα οι περισσότεροι Ουκρανοί είναι δίγλωσσοι [4] μιλώντας ουκρανικά και ρωσικά.

Ούτε οι εθνοτικοί Ουκρανοί και οι εθνοτικοί Ρώσοι σχηματίζουν εσωστρεφείς ομάδες. Τα πολιτισμικά όρια είναι αχνά και διαπερατά λόγω μιας κοινής ορθόδοξης θρησκείας και του σλαβικού πολιτισμού, των παρόμοιων γλωσσών και των κοινών πρακτικών που προέρχονται από μια πρόσφατη ιστορία ως Σοβιετικοί και μετα-Σοβιετικοί πολίτες. Οι ουκρανο-ρωσικοί γάμοι είναι συνηθισμένοι. Επιπλέον, από την δεκαετία του 1990, οι ειδικοί έχουν παρατηρήσει [5] μια στροφή σε αυτό που οι Ουκρανοί θεωρούν την προεξάρχουσα ταυτότητά τους. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν τους εαυτούς τους Ουκρανούς με βάση την υπηκοότητά τους και ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους. Η τάση αυτή επιταχύνθηκε τα πέντε χρόνια αφότου ξεκίνησε η κρίση στην Ουκρανία.