Αυξάνει ο κίνδυνος εθνοτικών συγκρούσεων στην Ουκρανία; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Αυξάνει ο κίνδυνος εθνοτικών συγκρούσεων στην Ουκρανία;

Νέοι νόμοι θα μπορούσαν να δημιουργήσουν επικίνδυνους διχασμούς

Εν ολίγοις, οι πολιτιστικές πολιτικές της χώρας ήταν ευέλικτες και σταδιακές, και οι ταυτότητες και οι πολιτιστικές πρακτικές που συνδέονται με αυτές είναι πολύ ρευστές. Με τα λόγια ενός πολίτη από τον οποίο είχα πάρει συνέντευξη το 2017: «Ταυτότητα; Δεν γνωρίζω. Πιθανώς ουκρανική, αλλά όλα είναι μπερδεμένα. Τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν ζήσει εδώ ιστορικά πού όλα είναι ανακατεμένα μαζί. Καθαρό έθνος δεν υπάρχει σε κανένα σημείο του κόσμου».

ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΗΣ ΠΟΛΩΣΗΣ

Όλοι αυτοί οι παράγοντες καθιστούν την εθνική πόλωση ή τις συγκρούσεις απίθανες στην Ουκρανία. Ωστόσο, η συνέχιση της αρμονίας μεταξύ των εθνοτήτων της χώρας δεν είναι σε καμία περίπτωση εγγυημένη. Οι άνθρωποι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται εθνοτικά όρια όταν οι πολιτικοί και οι ηγέτες της κοινής γνώμης στιγματίζουν ορισμένες πολιτιστικές πρακτικές και ιδιότητες ως ανήθικες ή ξένες. Δυστυχώς, πρόσφατες πολιτικές της κυβέρνησης της Ουκρανίας ίσως να έχουν αρχίσει να κάνουν ακριβώς αυτό.

Το 2017, το κοινοβούλιο και ο πρόεδρος της Ουκρανίας ψήφισαν έναν εκπαιδευτικό νόμο που απαγορεύει την χρήση των μειονοτικών γλωσσών [6] για εκπαίδευση στα σχολεία μετά την πέμπτη τάξη από το 2020. Στόχος του νόμου είναι να επεκταθεί η χρήση της ουκρανικής γλώσσας σε όλη την χώρα -ένας αξιόλογος στόχος. Σημαίνει όμως ότι περίπου 621 σχολεία ρωσικής γλώσσας, 78 σχολεία ρουμανικής γλώσσας και 68 σχολεία ουγγρικής γλώσσας στην Ουκρανία θα πρέπει να προσαρμοστούν γρήγορα ή να αντιμετωπίσουν κυρώσεις. Επιπλέον, μια διάταξη του νόμου επιτρέπει ορισμένα μαθήματα σε σχολεία της Ουκρανίας να διδάσκονται σε ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως η ουγγρική και η ρουμανική, αλλά όχι στα ρωσικά –προκαλώντας κατηγορίες για διακρίσεις από την Επιτροπή της Βενετίας, του Συμβουλίου της Ευρώπης [7].

Επιπλέον, ο Οικουμενικός Πατριάρχης στην Κωνσταντινούπολη πρόσφατα χορήγησε στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία αυτοκεφαλία, ή αλλιώς ανεξαρτησία, από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας-Πατριαρχείο Μόσχας (UOC-MP), η οποία είναι συνδεδεμένη με την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Με αυτό, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας πήγε από το να είναι η μια από τις τέσσερις ορθόδοξες εκκλησίες στην χώρα στο να γίνει η εθνική εκκλησία της Ουκρανίας, οδηγώντας τις σχέσεις εκκλησίας-κράτους στην Ουκρανία να μοιάζουν με εκείνες στην Ρωσία, όπου οι θεσμοί συνδέονται και η εκκλησία λειτουργεί συχνά ως σαν πολιτικό σκέλος του κράτους.

Παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Ουκρανίας δεν παρακολουθεί την εκκλησία, ο πολιτικός συμβολισμός αυτού του χωρισμού με την Ρωσία είναι τόσο βαθύς όσο είναι και δημοφιλής. Ο Ποροσένκο, ο οποίος ηγήθηκε της πίεσης για την αυτοκεφαλία, περιγράφει το επίτευγμα με αμιγώς πολιτικούς όρους [8], ως «ζήτημα της ανεξαρτησίας μας, της εθνικής ασφάλειας, της κρατικής υπόστασης, ένα ζήτημα της παγκόσμιας γεωπολιτικής». Αλλά καθώς ο διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους στην Ουκρανία φθάνει σε ένα τέλος, πολλοί αναμφίβολα θα αναρωτιούνται τι σημαίνει για τον σημαντικό αριθμό των ανθρώπων που εξακολουθούν να είναι μέλη και κληρικοί της UOC–MP. Υπάρχει ο κίνδυνος ότι τόσο το κράτος όσο και η κοινωνία γενικά θα αντιληφθούν την συμμετοχή τους σε μια εκκλησία που ελέγχεται από τη Μόσχα ως πολιτική στήριξη της Ρωσίας και έλλειψη πίστης ως προς την Ουκρανία.

Η DONBAS ΚΑΙ Η ΟΔΟΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΜΠΡΟΣ

Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος ο πόλεμος στην Ντόνμπας -τώρα στο πέμπτο έτος του- να συμβάλει στην πολιτικοποίηση της εθνοτικότητας στην Ουκρανία. Πριν ξεκινήσει η κρίση, οι πολιτικές απόψεις μεταξύ των κατοίκων της Ντόνμπας αντανακλούσαν έναν γεωπολιτικό προσανατολισμό προς την Ρωσία: Οι περισσότεροι ευνοούσαν την συμμετοχή της Ουκρανίας στην υποστηριζόμενη από την Ρωσία τελωνειακή ένωση και όχι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην συνέχεια, οι τοπικοί ακτιβιστές [9] οργάνωσαν την αυτονομιστική εξέγερση που οδήγησε στην εγκαθίδρυση των αποσχισθεισών δημοκρατιών και, μετά, στον πόλεμο. Η Ντόνμπας είναι μια από τις ρωσόφωνες περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας και επίσης εκείνη με το υψηλότερο ποσοστό ανθρώπων [10] (περίπου 41%) που ταυτοποιούνται ως εθνοτικοί Ρώσοι ή Ουκρανο-ρώσοι. Ως αποτέλεσμα, πολλοί παρατηρητές χαρακτηρίζουν ολόκληρη την περιοχή «φιλο-ρωσική» και την απορρίπτουν ως πολιτικά άπιστη.

Αυτό, ωστόσο, παραβλέπει την ποικιλομορφία των πολιτικών στάσεων εκεί. Λάβετε υπόψιν σας ότι η στήριξη της απόσχισης δεν ήταν η κυρίαρχη πολιτική γνώμη μεταξύ των κατοίκων της Ντόνετσκ και της Λουάνσκ πριν από τον πόλεμο που ξεκίνησε την άνοιξη του 2014˙ λίγο λιγότερο από το ένα τρίτο των κατοίκων υποστήριζε την αυτονόμηση από την Ουκρανία. Επιπλέον, η έρευνά μου [11] διαπίστωσε ότι η πολιτική στάση των εθνοτικών Ρώσων ήταν διχασμένη στα περισσότερα ζητήματα που σχετίζονταν με την αυτονόμηση, όπως οι αντιλήψεις περί γλωσσικών διακρίσεων. Με την σειρά τους, πολλοί εθνοτικοί Ουκρανοί ερωτηθέντες υποστήριζαν επίσης αυτονομιστικά θέματα, αν και όχι σε αριθμούς τόσο μεγάλους όσο οι Ρώσοι. Όλα αυτά σημαίνουν ότι οι πολιτικές απόψεις στην Ντόνμπας δεν ήταν πολωμένες κατά μήκος των εθνοτικών γραμμών. Οι άνθρωποι που αυτοπροσδιορίζονται σε διαφορετικές εθνότητες δεν είχαν διαμετρικά αντίθετες κοσμοθεωρίες.

Δυστυχώς, δεν είναι σαφές εάν αυτό συμβαίνει ακόμα στην Ντόνμπας μετά από πέντε χρόνια πολέμου. Δεδομένων των εκστρατειών παραπληροφόρησης της Ρωσίας και της συνεχιζόμενης βίας, οι τοπικές Αρχές στη Ντόνετσκ και στην Λουάνσκ έχουν πολιτικοποιήσει τόσο την ρωσική όσο και την ουκρανική κουλτούρα και ταυτότητα. Πάντως, ο Alexander Hug [12], πρώην αναπληρωτής επικεφαλής της Ειδικής Αποστολής Παρακολούθησης του ΟΑΣΕ στην Ουκρανία, δεν έχει παρατηρήσει μια εθνοτική ή θρησκευτική «υποβόσκουσα ομαδική δυναμική» όπως σε άλλες συγκρούσεις και σημειώνει ότι «πάνω από 40.000 Ουκρανοί διασχίζουν την γραμμή επαφής [που χωρίζει τις δυο αντιμαχόμενες πλευρές] κάθε μέρα». Πιστεύει επίσης, ωστόσο, ότι η διαμάχη μεταξύ των ομάδων είναι πιθανό να αναπτυχθεί όσο περισσότερο συνεχίζεται η βία.