Γιατί το καθεστώς της Βενεζουέλας δεν έχει καταρρεύσει

Για να αλλάξει ο υπολογισμός των στρατηγών, η αντιπολίτευση προσπάθησε να μειώσει τα οφέλη που αντλεί ο στρατός από την υποστήριξη του καθεστώτος. Οι στοχευμένες διεθνείς κυρώσεις αποτελούν σημαντικό μέρος αυτής της διαδικασίας. Με το να προσελκύει την προσοχή στην κατάσταση στην Βενεζουέλα και να ασκεί πιέσεις στις ξένες κυβερνήσεις, η αντιπολίτευση έχει βάλει και άλλες χώρες να αυξήσουν την πίεση στον Maduro. Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, για παράδειγμα, έχει παγώσει τα χρήματα 88 Βενεζουελάνων από τις 10 Μαΐου, συμπεριλαμβανομένων των μελών του εσωτερικού κύκλου του Maduro, όπως ο στρατηγός Vladimir Padrino, ο υπουργός Άμυνας της Βενεζουέλας. Τα μέτρα δεν επηρεάζουν μόνο τα υλικά οφέλη εκείνων που περιβάλλουν τον Maduro˙ τους υπενθυμίζουν επίσης την ευαλωτότητά τους στην δίωξη.

Η αντιπολίτευση, με το να διοργανώνει ειρηνικές διαδηλώσεις έχει επίσης επιφέρει μεγαλύτερο κόστος στον στρατό στο να συνεχίζει να υποστηρίζει το καθεστώς. Ο αριθμός των εν λόγω διαδηλώσεων αυξήθηκε δραματικά τους τελευταίους μήνες, από περίπου 700 από τον Οκτώβριο έως τον Δεκέμβριο του 2018 [3] σε περισσότερες από 6.000 κατά τους τρεις πρώτους μήνες του 2019 [4]. Η κυβέρνηση, μη θέλοντας να ανταποκριθεί στις ανησυχίες των διαδηλωτών, κατέφυγε στην καταπίεση, φυλακίζοντας ακτιβιστές και ηγέτες της αντιπολίτευσης και κατά καιρούς πυροβολώντας κατά διαδηλωτών. Η στρατηγική αυτή μπορεί εύκολα να αποτύχει, καθώς θα μπορούσε να ενθαρρύνει τις αποσκιρτήσεις των αξιωματικών που είναι απρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν βία κατά συμπολιτών τους ή που ανησυχούν για το ότι στο μέλλον θα αντιμετωπίσουν δίκες για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Διαδηλωτές και δυνάμεις ασφαλείας συγκρούονται στο Καράκας, τον Μάιο του 2019. MANAURE QUINTERO / REUTERS
------------------------------------------------------

Ωστόσο, η απογύμνωση του Maduro από την υποστήριξη του στρατού είναι μόνο η μισή εξίσωση. Η αντιπολίτευση πρέπει επίσης να προσφέρει στους υποστηρικτές του Maduro μια διέξοδο. Οι στρατηγοί της Βενεζουέλας θα προτιμούσαν να είναι απένταροι αλλά να παραμείνουν στην εξουσία, παρά να αποχωρήσουν και να καταλήξουν στην φυλακή. Εδώ έρχονται οι μηχανισμοί αμνηστίας και μεταβατικής δικαιοσύνης: Η αντιπολίτευση πρέπει να εκπονήσει νόμους περί αμνηστίας αρκετά ελκυστικούς ώστε όσοι κατέχουν αξίωμα να εγκαταλείψουν την εξουσία, και να είναι αρκετά ολοκληρωμένοι ώστε να μην ανατραπούν από εγχώρια ή διεθνή δικαστήρια στο μέλλον.

Μέχρι τώρα, οι προσπάθειες για να γίνει κάτι τέτοιο απέτυχαν. Νωρίτερα φέτος, η Εθνοσυνέλευση της Βενεζουέλας εισήγαγε ένα νόμο που υπόσχεται αμνηστία σε όλους τους γραφειοκράτες και στα μέλη των ενόπλων δυνάμεων που, σύμφωνα με το συνταγματικό καθήκον τους, βοήθησαν στην αποκατάσταση της δημοκρατίας στην χώρα. Ωστόσο, το νομοσχέδιο έχει αντιμετωπίσει κριτική από τις οργανώσεις υποστήριξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων [5] και τα θύματα [6] της πολιτικής καταστολής και δεν έχει δημιουργήσει αρκετές αποσκιρτήσεις για να είναι αποτελεσματικό.

Μέρος του προβλήματος είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης και από τις δύο πλευρές. Υπάρχουν πολλά αποδεικτικά στοιχεία που υποδηλώνουν ότι οι χαμηλού και υψηλού επιπέδου αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων είναι έτοιμοι να αποσύρουν την υποστήριξή τους από τον Maduro. Η εικαζόμενη παρασκηνιακή συμφωνία [7] μεταξύ αντιπολιτευόμενων και κυβερνητικών αξιωματούχων πριν από την εξέγερση της 30ης Απριλίου δείχνει ότι οι ηγέτες της αντιπολίτευσης και άτομα κοντά στον πρόεδρο θα μπορούσαν πράγματι να καταλήξουν σε συμφωνία. Ωστόσο, το πώς θα υπάρξει η εγγύηση και η επιβολή των όρων της συμφωνίας είναι μια πιο περίπλοκη ιστορία. Η αντιπολίτευση δυσκολεύεται να εμπιστευτεί τους ισχυρούς στενά εμπλεκόμενους με το καθεστώς, δεδομένου ότι οι τελευταίοι χρησιμοποίησαν συχνά τις διαπραγματεύσεις με την αντιπολίτευση για να κερδίσουν χρόνο. Ο Γκουαϊδό έχει επίσης να εξισορροπήσει διαφορετικές φράξιες μέσα στην αντιπολίτευση, μερικές από τις οποίες είναι πιο πρόθυμες να συμβιβαστούν με το καθεστώς από όσο άλλες.

Οι αξιωματούχοι της κυβέρνησης και του στρατού, από την πλευρά τους, ανησυχούν για το τι θα συμβεί όταν δεν θα έχουν μόχλευση. Θα αντιδράσει η αντιπολίτευση στις υποσχέσεις της και θα επιδιώξει αντίποινα, όπως έκανε κατά την διάρκεια ενός σύντομου πραξικοπήματος το 2002, όταν η αντιπολίτευση απομάκρυνε για λίγο τον πρόεδρο Ούγκο Τσάβες με την βοήθεια των ενόπλων δυνάμεων; Εκείνη την εποχή, η προσδοκία ήταν ότι, μόλις αναλάμβαναν την εξουσία, οι ηγέτες της αντιπολίτευσης θα συμμορφώνονταν με το σύνταγμα για τον ορισμό του διαδόχου του Τσάβες. Αντ’ αυτού, ο Pedro Carmona, ένας επιχειρηματικός ηγέτης και κεντρικό πρόσωπο της αντιπολίτευσης, ορκίστηκε ο ίδιος ως πρόεδρος, αγνοώντας την σειρά διαδοχής που ορίζει το σύνταγμα. Κατά την διάρκεια της διήμερης διακυβέρνησής του, ο Καρμόνα ανέστειλε το σύνταγμα, έκλεισε το Κοινοβούλιο και τα δικαστήρια, παρέπεμψε στην Δικαιοσύνη πρόσφατα εκλεγμένους έπαρχους και δημάρχους, και άρχισε να διώκει πρώην οπαδούς του Τσάβες. Σήμερα, οι πιστοί του Maduro φοβούνται την επανάληψη αυτού του σεναρίου εάν εγκαταλείψουν τον νυν πρόεδρο. Τα μέλη των ενόπλων δυνάμεων και άλλων κυβερνητικών οργάνων είναι επίσης αβέβαιοι εάν μπορούν να εμπιστευτούν ο ένας τον άλλον όταν αποσκιρτήσουν: Αν όλα πάνε καλά, η κυβέρνηση θα πρέπει να παραιτηθεί. Εάν όλα πάνε στραβά και οι σύμμαχοι της κυβέρνησης ανακαλύψουν ότι διαπραγματεύονται με την αντιπολίτευση, είναι πιθανό να καταλήξουν νεκροί ή στην φυλακή.

Ο υπουργός Άμυνας της Βενεζουέλας, Vladimir Padrino Lopez, σε συνέντευξη Τύπου στο Καράκας, τον Φεβρουάριο του 2018. MARCO BELLO / 2018
----------------------------------------------------------------