Ο έλεγχος της δυτικής Ευρασίας και το ενεργειακό παιχνίδι

Χάρτης 2. Αναχωματικός Δακτύλιος (Rimland) κατά N. Spykman.
-----------------------------------------------------------

Χωρίς την ικανότητα παραγωγής και αποστολής ενέργειας, η Ρωσία δεν θα απολάμβανε το καθεστώς που την περιβάλει, δεν θα είχε την ίδια ειδική σχέση με τα κράτη της ΕΕ, όπως η Γερμανία, ούτε θα ήλκυε την προσοχή των ΗΠΑ. Ακριβώς η αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων της ως γεωπολιτικό εργαλείο και ο ρόλος του κράτους για την διαχείρησή τους, είναι η παρακαταθήκη του Ρώσου προέδρου Putin καθ' όλο το διάστημα που ελέγχει είτε ως πρόεδρος είτε ως πρωθυπουργός την εξωτερική πολιτική της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Εν τοις πράγμασι, ο Putin επιδίωξε εξασφάλιση πλήρους ελέγχου του ενεργειακού τομέα μέσω εθνικοποίησης αρκετών ιδιωτικών εταιρειών και χρήσης των απομεινάντων ιδιωτικών ως πρωτοστατών υλοποίησης της εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου. Στην Ρωσία, η ενεργειακή και η εξωτερική πολιτική αλληλεπικαλύπτονται [3].

Την διάρρηξη του Αναχωματικού Δακτυλίου (Rimland), επιδίωξε ο πρόεδρος Putin, καθ' όλο το μήκος και το πλάτος της ζώνης από την Κεντρική/Ανατολική Ευρώπη, Μέση Ανατολή, μέχρι της Κεντρική Ασία. Από την ανάρρησή του στην εξουσία (2000), η Ρωσία αξιοποίησε εργαλεία διπλωματικής, στρατιωτικής, πολιτικής και οικονομικής ισχύος, ώστε να μετατρέψει την στρατηγική υπεροχή της σε μοχλό ενίσχυσης της παρουσίας της. Η τακτική προσαρμογή στις εξελίξεις βάσει ρεαλισμού και η ευελιξία που επέδειξε, στοιχειοθετούν αποδείξεις εφαρμογής ευρύτερης στρατηγικής στόχευσης από το Κρεμλίνο. Επιπροσθέτως, δημιούργησε μηχανισμούς διατήρησης της στρατηγικής της υπεροχής κατά το ορατό μέλλον.

Ειδικότερα στην Μέση Ανατολή, η Ρωσία κέρδισε μια άνευ προηγουμένου υπεροχή, κυρίως μετά την υποστηρικτική προς το καθεστώς Assad επέμβαση στην Συρία βάσει μιας επιτυχούς στρατιωτικο-πολιτικής στρατηγικής η οποία δημιούργησε momentum, και την προώθηση της ρωσικής θέσης ως κύριου δρώντα στην περιοχή. Εφόσον επιτύχει να μετατρέψει την στρατιωτική νίκη σε νομιμοποίηση μιας λειτουργικής κυβέρνησης στην Συρία, θα είναι εξόχως απίθανη η έξωση της Ρωσίας από την Μέση Ανατολή λόγω των ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων που διατηρεί εκεί.

Υπ' αυτήν την έννοια, είναι εντυπωσιακό ότι ο περιφερειακός συνεργάτης του Κρεμλίνου, η φιλο-ισλαμική Τουρκία του προέδρου Erdogan, εξαρτάται σήμερα από την Μόσχα προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της ευχερούς αντιμετώπισης των Κούρδων της Συρίας, αλλά και διαχείρισης της πολυπληθούς εγχώριας κουρδικής μειονότητας. Συνεπώς, παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς της Άγκυρας ότι δεν είναι υπερβολικά εξαρτώμενη από την Ρωσία, η Μόσχα, ιδίως μετά την υποχώρηση της Τουρκίας έναντι της ισχυρής οικονομικής πίεσης κατά την επαύριον της κατάρριψης ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους περί την τουρκο-συριακή μεθόριο (Νοέμβριος 2015), πέραν της παροχής 60%-70% του εισαγόμενου στην Τουρκία φυσικού αερίου, διαθέτει ήδη από το 2016 ισχυρότατα ερείσματα στην Τουρκία [4].

Υπό το βάρος, μάλιστα, της κρίσης την οποία διήλθαν οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας λόγω της φυλάκισης του Αμερικανού πάστορα Andrew Brunson και του φλέγοντος ζητήματος της αγοράς του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400, αλλά και της περιπλοκότητας της μακρόχρονης στρατηγικής αντιπαράθεσης ΗΠΑ-Ρωσίας σε όλο το μήκος του τόξου Μαύρη θάλασσα (Κεντρική/Ανατολική Ευρώπη), Καύκασος, Κεντρική Ασία, οι ολοένα στενότερες σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας δεν προβλέπεται να ανατραπούν [5].

Xάρτης 3. Γεωπολιτικές σχέσεις Τουρκίας, Geopolitical Inteligence Service, 2018.
--------------------------------------------------------------------------

H Μόσχα, εν τοις πράγμασι, αποκαθιστά την πάλαι ποτέ ηγετική παρουσία της στην Μέση Ανατολή. Εκτός του ότι συζητά με το Ιράν την ένταξή του στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EEU) ενόσω περιορίζει την ιρανική πολιτική έναντι του Ισραήλ -διευρύνοντας ταυτόχρονα τους οικονομικούς δεσμούς της με το καθεστώς της Τεχεράνης-, η στενή συνεργασία της Ρωσίας με την Τουρκία και το Ιράν στον συριακό εμφύλιο, οι διάφορες ενεργειακές και επενδυτικές συμφωνίες με τα Κράτη του Κόλπου, οι δεσμοί της με το Ισραήλ, η παρουσία της στην περιοχή του Σαχέλ και της Υποσαχάριας Αφρικής (χάριν στα επιτεύγματά της στην Μέση Ανατολή), και οι επικερδείς σχέσεις της με την Βόρειο Αφρική (ικανές να της προσφέρουν εκεί ναυτικές και αεροπορικές βάσεις), επιτρέπουν στο Κρεμλίνο να υποχρεώσει την Ουάσιγκτον σε συμβιβασμό στην Συρία εγγύτερου στα ρωσικά συμφέροντα. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας στην Συρία αποτελούν κλασική επαλήθευση του ρητού του Clausewitz ότι ο πόλεμος συνίσταται σε πράξη(-εις) ισχύος αποβλέπουσες στην υποχρέωση του εχθρού να κάνει ό,τι επιζητούμε.

Χάρη στις πολεμικές επιχειρήσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία και την Συρία, η Μόσχα απέκτησε τον έλεγχο της Μαύρης θάλασσας, δύναται να αναπτύσσει σε μόνιμη βάση τον στόλο της στην Ανατολική Μεσόγειο, εργωδώς αποκτά δίκτυο βάσεων και την ναυτική και αεροπορική ικανότητα να αρνείται την πρόσβαση των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων εκεί. Ειδικώς, οι στρατιωτικές της δυνάμεις στην Συρία, της επιτρέπουν να ελέγχει την αεροπορική δραστηριότητα του Ισραήλ στην Συρία και την Λεβαντίνη [6]. Ιδιαιτέρως ορατή στην Ανατολική Μεσόγειο, την Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία, είναι η πρόθεση της Ρωσίας να περιορίζει την πρόσβαση των ναυτικών δυνάμεων της Δύσης σε κρίσιμες για την ευρωπαϊκή ασφάλεια θαλάσσιες οδούς, γεγονός που εάν συνεχισθεί, η Ρωσία του Putin θα δύναται -σε αντίθεση με την ΕΣΣΔ- να απειλεί τον ενεργειακό εφοδιασμό της ΕΕ.