Το τέλος της ισπανικής εξαίρεσης; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το τέλος της ισπανικής εξαίρεσης;

Ο ακροδεξιός λαϊκισμός κατέκτησε τελικά την Ισπανία, αλλά η πραγματική αλλαγή βρίσκεται αλλού

Την Τρίτη, ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, Pedro Sánchez, ανακοίνωσε ότι το κεντροαριστερό ισπανικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (PSOE) θα προσπαθήσει να διαμορφώσει μια μειοψηφική κυβέρνηση σε συνεργασία με το ακρο-αριστερό κόμμα Unidas Podemos. Έξι εβδομάδες μετά τις εκλογές στα τέλη Απριλίου που δεν άφησαν κανένα κόμμα να έχει σαφή πλειοψηφία, η χώρα έρχεται πιο κοντά σε μια νέα αριστερή κυβέρνηση.

Στον διεθνή Τύπο, οι εθνικές εκλογές έγιναν πρωτοσέλιδα για δύο λόγους, καθένας από τους οποίους προσφέρει μια διαφορετική εικόνα της κατάστασης της ισπανικής -και κατ’ επέκταση της ευρωπαϊκής- πολιτικής. Η συγκλονιστική είσοδος στην Βουλή του ακροδεξιού εθνικιστικού κόμματος Vox φάνηκε να υποδηλώνει μια πιθανή νέα απειλή για την φιλελεύθερη δημοκρατία σε μια χώρα που για πολύ καιρό θεωρείται άτρωτη από τον δεξιό λαϊκισμό μετά από 40 χρόνια υπό την κυριαρχία του φασίστα δικτάτορα Francisco Franco. Αντίθετα, η νίκη του PSOE, το οποίο ήρθε πρώτο με περίπου το 29% των ψήφων, φάνηκε να αποτελεί ένδειξη της ανθεκτικότητας της δημοκρατίας (και μια σπάνια νίκη για τους πολιορκούμενους σοσιαλδημοκράτες της Ευρώπης).

13062019-1.jpg

Ο ηγέτης του PP, Pablo Casado, σε συνέντευξη Τύπου στη Μαδρίτη, τον Απρίλιο του 2019. SUSANA VERA / REUTERS
----------------------------------------------------------------------------------------

Και οι δύο αυτές εξελίξεις ήταν στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα μιας πολύ πιο σημαντικής αλλαγής: Της εκπληκτικής κατάρρευσης του κεντροδεξιού Λαϊκού Κόμματος (PP), που ήταν ο οίκος της ισπανικής δεξιάς για τα τελευταία 30 χρόνια. Ιδρυθέν το 1989, το ΡΡ ένωσε τις παρατάξεις της δεξιάς που κυμαίνονταν από τους κεντρώους δημοσιονομικά συντηρητικούς μέχρι όλη την διαδρομή ως την ακρο-δεξιά μειοψηφία που νοσταλγεί την δικτατορία του Φράνκο. Το κόμμα δέχθηκε κάπως ένα χτύπημα το 2015, όταν καινοφανή αριστερά κόμματα όπως το Podemos άρχισαν να ξεφλουδίζουν το παραδοσιακό δικομματικό σύστημα της Ισπανίας. Ωστόσο, λίγοι ανέμεναν την σχεδόν ολοκληρωτική κατάρρευση του PP τον Απρίλιο. Το κόμμα κέρδισε μόνο το 17% των ψήφων, καταλαμβάνοντας μόλις 66 έδρες στο κοινοβούλιο των 350 εδρών -το χειρότερο αποτέλεσμά του και μια δραματική πτώση από τις 186 έδρες που κατείχε στην κορύφωσή του το 2011. Στις δημοτικές, περιφερειακές και ευρωπαϊκές εκλογές στις εκλογές τον Μάιο, η πτωτική τροχιά του ΡΡ συνεχίστηκε, με το κόμμα να αποφεύγει την πλήρη καταστροφή μόνο λόγω των πολύ θετικών αποτελεσμάτων του στη Μαδρίτη.

Πώς έπεσε αυτό το οχυρό της ισπανικής δεξιάς; Η αποτυχία του ΡΡ να αποκρούσει έναν νέο ακροδεξιό, αντι-μεταναστευτικό αντίπαλο, και η ευρύτερη κακουχία που έπληξε πολλά Δυτικά κατεστημένα κόμματα, έβλαψε σίγουρα τις τύχες του κόμματος. Αλλά τελικά, η κατάρρευση του PP είναι μια μοναδική ισπανική ιστορία –μια ιστορία που επικεντρώνεται γύρω από μια αποσχιστική κρίση και μια εξαπλωμένη υπόθεση διαφθοράς.

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΜΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Καθώς τα αποτελέσματα των εκλογών έβγαιναν το βράδυ της 28ης Απριλίου, δύο πολύ διαφορετικές σκηνές εκτυλίσσονταν σε μια πλούσια γωνιά της κεντρικής Μαδρίτης. Στα κεντρικά γραφεία του ΡΡ στην Calle de Génova, κάθε ανανέωση των ειδήσεων περιέγραφε ένα όλο και πιο ζοφερό αποτέλεσμα για το άλλοτε τρομερό κόμμα. Το PP κέρδισε 66 έδρες στο κοινοβούλιο των 350 εδρών, χάνοντας [1] περισσότερες από έξι εκατομμύρια ψήφους από το 2011. Ήταν, όπως έγραψε στο Twitter ένας δημοσιογράφος, σαν να παρακολουθεί την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Λίγα τετράγωνα μακριά, στο πολυτελές ξενοδοχείο Phoenix, ένα ριζοσπαστικό ακροδεξιό κίνημα, το οποίο ηγείτο σε μεγάλο βαθμό από πρώην μέλη του ΡΡ, ανέβαινε από τις στάχτες του προγόνου του. Δημιουργήθηκε το 2013 αλλά σε μεγάλο βαθμό αδιάφορο μέχρι την ξαφνική περιφερειακή επιτυχία στα τέλη του 2018, το Vox κατάφερε τώρα ένα αξιοπρεπές 10% της εθνικής ψήφου.

Η επιλογή του τόπου συνάντησης από το Vox ήταν εμποτισμένη με συμβολισμό. Λίγους μήνες νωρίτερα, η πλατεία έξω από το ξενοδοχείο Phoenix φιλοξένησε ένα τεράστιο συλλαλητήριο ενωτικών που διαμαρτύρονται για τον καταλανικό σεπαρατισμό -το καθοριστικό ζήτημα στην ισπανική πολιτική μετά από ένα αμφισβητούμενο δημοψήφισμα ανεξαρτησίας πριν από δύο χρόνια, το οποίο κρίθηκε παράνομο από τα δικαστήρια της Μαδρίτης. Το δημοψήφισμα στα τέλη του 2017 προκάλεσε μια διαμάχη διάρκειας ενός μηνός μεταξύ της Μαδρίτης και της περιφερειακής κυβέρνησης της Καταλονίας, η οποία έληξε μόνο αφού η Μαδρίτη ανέλαβε τον άμεσο έλεγχο της επαρχίας και φυλάκισε αρκετούς Καταλανούς πρώην πολιτικούς. Η κρίση προκάλεσε έντονη αντίδραση σε άλλα μέρη της χώρας και ο ισπανικός εθνικισμός, από παλιά στιγματισμένος λόγω της σύνδεσής του με τον Φράνκο, επέστρεψε με πλήρη ισχύ. Οι σκληροπυρηνικοί ενωτικοί κατηγορούσαν τον πρώην ηγέτη του PP και τον πρωθυπουργό Mariano Rajoy για την κακή διαχείριση της αποσχιστικής κρίσης επειδή επέτρεψαν να πραγματοποιηθεί το δημοψήφισμα. Το PP εργάστηκε απελπισμένα για να ενισχύσει τα ενωτικά διαπιστευτήριά του, μέχρι και μοιραζόμενο την σκηνή με το Vox στο συλλαλητήριο της Μαδρίτης. Αλλά στις τελευταίες εβδομάδες πριν από την ψηφοφορία, όπως έδειξαν οι δημοσκοπήσεις, το κόμμα έχασε σε υποστήριξη.

13062019-2.jpg

Διαδηλωτές υπέρ της ενότητας και αστυνομικοί στην Βαρκελώνη, τον Ιούλιο του 2017. ALBERT GEA / REUTERS
-----------------------------------------------

Το ξενοδοχείο Phoenix ήταν επίσης ο τόπος όπου, μια δεκαετία νωρίτερα, ένας πληροφοριοδότης είχε καταγράψει μυστικά έναν εξέχοντα επιχειρηματία που διατηρούσε στενούς δεσμούς με το κόμμα και ηγέτες του ΡΡ να παραδέχονται ένα τεράστιο σχήμα διαφθοράς που περιλαμβάνει υψηλόβαθμα μέλη του ΡΡ. Η ηχογράφηση, η οποία αποκαλύφθηκε το 2009 μετά από μια πρώτη σειρά συλλήψεων υψηλόβαθμων προσωπικοτήτων του PP, περιέγραφε ένα μυστικό μαύρο κομματικό ταμείο που συγκέντρωσε μεγάλες δωρεές από τις επιχειρήσεις και χρησιμοποίησε τα κεφάλαια για την χρηματοδότηση εκδηλώσεων [προεκλογικής] εκστρατείας. Η υπόθεση, γνωστή στην Ισπανία ως el caso Gürtel, ήταν η πιο εμφανής από μια σειρά σκάνδαλα δωροδοκιών που αποκάλυψαν συστηματική διαφθορά στο κόμμα. Έδειξε καθαρά την εικόνα ενός διεφθαρμένου, αλαζονικού και απαρχαιωμένου κύκλου καιροσκόπων, είτε στην εξουσία είτε δωροδοκώντας όσους ήταν. Η ικανοποίηση με το πολιτικό σύστημα, η οποία για πολλά χρόνια παρέμεινε υψηλή καθώς οι Ισπανοί χαίρονταν την σχετικά νεαρή δημοκρατία, έδωσε την θέση της στην δυσαρέσκεια μιας ελαττωματικής πολιτικής τάξης -ενός ιδιοτελούς συνόλου που ανήκε σε αυτό που το αριστερό λαϊκίστικο κόμμα Podemos χαρακτήριζε μνημειωδώς ως «η κάστα».

Για πολλά χρόνια, το PP φαινόταν να αντιμετωπίζει την θύελλα. Ο Μαριάνο Ραχόι, ο ηγέτης του PP, εξελέγη πρωθυπουργός μετά από μια σαρωτική νίκη το 2011, ονομάστηκε «Survivor» (επιζών) για την εκπληκτική του ικανότητα να ξεπερνά τα είδη των κρίσεων που ανέτρεπαν τους ομολόγους του σε άλλες χώρες. Αλλά το συνδυασμένο βάρος της υπόθεσης Gürtel και της κρίσης της απόσχισης της Καταλονίας αποδείχτηκε πάρα πολύ, ακόμη και για τον Rajoy. Τον Μάιο του 2018, μια από μακρού χρόνου αναμενόμενη απόφαση για την υπόθεση Gürtel ανακοινώθηκε, καταδικάζοντας μια πληθώρα πρώην μελών του κόμματος για διαφθορά και ονομάζοντας το ίδιο το ΡΡ ως άμεσο ωφελημένο ενός τεράστιου σχήματος δωροδοκιών αντί συμβολαίων που λειτουργούσε από την ίδρυση του κόμματος το 1989.

13062019-3.jpg

Ο Francisco Correa, ένα κεντρικό πρόσωπο στην υπόθεση διαφθοράς Gürtel, έξω από ένα δικαστήριο κοντά στη Μαδρίτη, τον Οκτώβριο του 2016. SUSANA VERA / REUTERS
-------------------------------------

Το PP είχε επιβιώσει παρόμοια σοκ και πριν, αλλά αυτή την φορά το κεντροαριστερό PSOE είδε την ευκαιρία του και συγκάλεσε μια ψηφοφορία μομφής εναντίον του Rajoy. Η κίνηση ήταν ένα παίγνιο: Το PSOE είχε μόνο 84 έδρες στο κοινοβούλιο των 350 εδρών, και καμία τέτοια κίνηση δεν πέτυχε ποτέ στο ισπανικό κοινοβούλιο. Αλλά οι Σοσιαλιστές κατάφεραν να μαζέψουν οριακά την στήριξη που χρειαζόταν -εν μέρει χάρη στις ψήφους των Καταλανών αυτονομιστών που σκόπευαν να ανατρέψουν τον πρωθυπουργό ο οποίος είχε εμποδίσει την προσπάθειά τους για ανεξαρτησία.

ΦΩΝΗ ΛΑΟΥ

Στον απόηχο της σοκαριστικής αποπομπής του Rajoy, το PP επέλεξε να μην αντιμετωπίσει άμεσα την συστηματική διαφθορά στις τάξεις του. Αξιωματούχοι αρνήθηκαν να ζητήσουν συγνώμη για το σκάνδαλο Gürtel, επιλέγοντας να κατηγορήσουν μόνο «λίγα ξεδιάντροπα άτομα που πρόδωσαν το κόμμα». Αντίθετα, το PP επιχείρησε να απαλλαγεί από την παλιά φρουρά, διορίζοντας ως ηγέτη του τον 37χρονο Pablo Casado. Αλλά το κόμμα, το οποίο σε όλη του την ιστορία προσήλκυε τους συντηρητικούς από ολόκληρο το φάσμα, βρήκε τον εαυτό του συμπιεσμένο και από τις δύο πλευρές. Στο ένα άκρο, το Vox έκανε έκκληση για έναν reconquista που θα σώσει τον υποτιθέμενο χριστιανικό χαρακτήρα της Ισπανίας από τους Μουσουλμάνους μετανάστες, τους αριστερούς, και τους Καταλανούς αυτονομιστές -και βρέθηκε να είναι ο καθοριστικός παράγων της εξουσίας στην επαρχία της Ανδαλουσίας μετά τις περιφερειακές εκλογές στα τέλη του 2018. Λίγο στα αριστερά του PP, το νέο κόμμα Ciudadanos -του οποίου ο ηγέτης, Albert Rivera, συγκρίθηκε με τον Emmanuel Macron της Γαλλίας- φλερτάριζε τους κεντρώους αλλά σταθερά ενωτικούς ψηφοφόρους.

Ο Casado προσπάθησε να ανυψώσει το προφίλ του με το να χρησιμοποιεί έναν πολεμικό τόνο. Χαρακτήρισε τον πρωθυπουργό Pedro Sánchez ως «προδότη» και «κακούργο» επειδή στηρίχθηκε σε καταλανικά εθνικιστικά κόμματα για να εκδιώξει τον Rajoy. Αλλά η στρατηγική της σύγκρουσης και της πόλωσης του Casado γύρισε σαν μπούμερανγκ. Ενώ το Ciudadanos διέσπασε την κεντροδεξιά, το PSOE παρουσιάστηκε ως το μόνο αξιόπιστο προπύργιο εναντίον ενός συνασπισμού που ήταν υποχρεωμένο στο πιο αντιδραστικό του στοιχείο, το αντι-μεταναστευτικό, αντι-φεμινιστικό Vox.

13062019-4.jpg

Ο ηγέτης του VOX, Santiago Abascal, σε μια συγκέντρωση στη Μαδρίτη, τον Απρίλιο του 2019. JUAN MEDINA / REUTERS
----------------------------------------------

Το Vox κυριάρχησε εξ ολοκλήρου στην προεκλογική εκστρατεία, αντλώντας δυσανάλογη κάλυψη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ωθώντας τον πολιτικό διάλογο σε πολωτικά ζητήματα όπως η βία με βάση το φύλο, οι αμβλώσεις, και η ιδιοκτησία όπλων. Αλλά η κατάρρευση του ΡΡ ρίχνει νέο φως στην άνοδο του Vox. Η είσοδος του δεξιού κόμματος στην Βουλή προκαλεί συγκρίσεις με την λαϊκιστική ορμή που σαρώνει μεγάλο μέρος της δυτικής Ευρώπης, αλλά το εάν η Ισπανία ταιριάζει όντως στην τάση αυτή είναι αμφισβητήσιμο. Το Vox προσπάθησε να ερεθίσει το αντι-μουσουλμανικό και αντι-μεταναστευτικό αίσθημα, αλλά η μετανάστευση εξακολουθεί να είναι ένα αρκετά οριακό [2] ζήτημα στην ισπανική κοινή γνώμη, όπως είναι η αντίθεση στην παγκοσμιοποίηση και ο σκεπτικισμός ως προς την ΕΕ.

«Αν δεν είχαμε δει τέτοια συστηματική διαφθορά και αν Rajoy … είχε υιοθετήσει μια πιο θετική θέση στην Καταλονία, δεν νομίζω ότι η άνοδος του Vox θα είχε συμβεί», μου είπε ο David del Val, αναλυτής της ισπανικής συμβουλευτικής AFI. Σε αντίθεση με τον Εθνικό Συναγερμό της Marine Le Pen στην Γαλλία, το Vox δεν κατάφερε να προσελκύσει παραδοσιακά αριστερόστροφους ψηφοφόρους της εργατικής τάξης. Αντίθετα, οι ψηφοφόροι του Vox [3] είναι κυρίως άνδρες, μορφωμένοι, και της μεσαίας τάξης. Πολλοί είναι πρώην ψηφοφόροι του PP. Η κατάρρευση του ΡΡ, με άλλα λόγια, επέτρεψε στο Vox να εκμεταλλευτεί τα υπερσυντηρητικά θρησκευτικά και εθνικιστικά αισθήματα που υπήρχαν πάντα αλλά προηγουμένως ενσωματώνονταν στο ΡΡ.

Η καταστροφική εκστρατεία του ΡΡ λέει πολλά για τους κινδύνους που επιτρέπουν σε σχετικά μικρά λαϊκίστικα κόμματα να κυριαρχήσουν στην πολιτική συζήτηση. Αλλά τα διδάγματα για τον έξω κόσμο τελειώνουν εκεί, επειδή η Ισπανία εξακολουθεί να ξεχωρίζει από την υπόλοιπη Ευρώπη με την ιδιότυπη εθνική πολιτική της. Ο παραδοσιακός πολιτικός και οικονομικός διαχωρισμός μεταξύ δεξιάς και αριστεράς παραμένει εν πολλοίς άθικτος, οι εθνικές πολιτικές καθορίζονται από ζητήματα χαρακτήρα συγκεντρωτισμού ή αποκεντρωτισμού, και η μαζική μετανάστευση εξακολουθεί να είναι ένα πολύ πιο πρόσφατο φαινόμενο από ό, τι σε πολλές γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες. Ως αποτέλεσμα, η ισπανική περίπτωση δεν ταιριάζει εύκολα στους αγχωμένους υπολογισμούς της αμείλικτης προέλασης του δεξιού λαϊκισμού: Στην Ισπανία, η άνοδος της ακροδεξιάς είναι το σύμπτωμα, και όχι η αιτία, μιας καταρρέουσας κεντροδεξιάς.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/spain/end-spanish-exception-pp

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.lavanguardia.com/politica/20190428/461920521197/el-bipartidi...
[2] https://www.eldiario.es/piedrasdepapel/ver-actitudes-inmigracion-auge-VO...
[3] https://www.elconfidencial.com/espana/2019-01-05/perfil-votante-vox-homb...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition