Από έναν «πολιτισμό συνόρων» στα «σύνορα των πολιτισμών» | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Από έναν «πολιτισμό συνόρων» στα «σύνορα των πολιτισμών»

Τα σύνορα της τουρκικής καρδιάς και το κατασκεύασμα της Βόρειας Μακεδονίας*

Ο θρίαμβος της λεγόμενης Δυτικού τύπου κοινοβουλευτικής δημοκρατίας ενθάρρυνε μια φιλελεύθερη οικονομική τάξη υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (ΗΠΑ), η οποία χαρακτηρίζεται από την παγκοσμιοποίηση στην ροή των διεθνών κεφαλαίων. Στο επίκεντρο αυτής της τάξης βρέθηκε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η Παγκόσμια Τράπεζα, καθώς και η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT), η οποία το 1995 μετονομάσθηκε σε Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ). Το κίνητρο για την ίδρυση τέτοιων θεσμών ήταν η φιλοδοξία ότι οι «ανοικτές» αγορές θα οδηγούσαν σε «ανοικτές» κοινωνίες, ενώ η μείωση της κυβερνητικής παρέμβασης θα ενίσχυε την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Ιδιαίτερα κατά την δεκαετία του ΄90, έντονα κυριάρχησε η πεποίθηση ότι μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ένας μαζικός εκδημοκρατισμός του κόσμου δεν θα μπορούσε να είναι τίποτε άλλο παρά εύλογος και κατά κάποιον τρόπο αναπόφευκτος.

Αργότερα, οι φιλελεύθερες ιδέες αναπτύχθηκαν περαιτέρω, συμπεριλαμβανομένης της ιδέας ότι οι κυβερνήσεις που καταπιέζουν τους λαούς τους ή/και προκαλούν με επιθετικότητα τους γείτονές τους δεν πρέπει να απολαμβάνουν ανεξέλεγκτη κυριαρχία και κυβερνητική αυτοδιάθεση. Μια αντανάκλαση αυτής της νεογέννητης έννοιας, γνωστής διεθνώς ως «Washington Consensus», ήταν το ίδιο το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ, International Criminal Court – ICC), του οποίου ο ρόλος από το 1998 είναι να εκτιμήσει σε ποιο βαθμό επικρατούν οι λεγόμενες ανθρωπιστικές αρχές και αξίες, αλλά και να εξετάσει την ανάγκη για δικαιοσύνη σε βάρος μέρους της κρατικής αυτοδιάθεσης και κυριαρχίας. Είναι αξιοσημείωτο, εντούτοις, ότι δύο δεκαετίες αργότερα, η σημερινή κυβέρνηση των ΗΠΑ επικρίνει σοβαρά τον ρόλο του ΔΠΔ, ιδιαίτερα αφότου το τελευταίο εκκίνησε πρόσφατα έρευνες εναντίον Αμερικανών πολιτών.

Ιδιαίτερα κατά την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας, το δόγμα του «φιλελεύθερου παρεμβατισμού» εδραιώθηκε ευρύτερα. Δεδομένου πια του «φαινομένου της πεταλούδας» κατά πλάτος ενός κόσμου κατακερματισμένου σε αλληλεξαρτώμενα κομμάτια, «όπου ένα φτάρνισμα στην Κίνα μπορεί να προκαλέσει σεισμό στη Νότια Αμερική…», η «αρχή της μη παρεμβατικότητας» περιορίστηκε, ενάντια στο πάλαι ποτέ Δόγμα Μονρόε, και δη στο όνομα του ανθρωπισμού. Το 2005, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών δήλωσε πως έχει «ευθύνη να προστατεύσει» την αντίληψη ότι, όταν συμβαίνουν φρικαλεότητες, δεν δύναται αυτές να αγνοηθούν από πολίτες, οργανώσεις ή κυβερνήσεις ανά τον κόσμο. Σε αντίθετη περίπτωση, όλοι οι αποστασιοποιημένοι και μη παρεμβαίνοντες διεθνείς παράγοντες και γείτονες μοιράζονται την ευθύνη για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και για τα θύματα που αντίστοιχα υποφέρουν.

Η φιλελεύθερη διεθνής τάξη περιορίζει τις ελευθερίες που απολαμβάνουν οι θεμελιώδεις αρχές της κυριαρχίας εθνών-κρατών, κατά την Συνθήκη της Βεστφαλίας, οι εθνικές υποθέσεις διέρχονται μια περίοδο εξωτερίκευσης και διεξοδικής εξέτασης, το διεθνές δίκαιο προηγείται του εθνικού, ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Δύση διαθέτει την «τεχνογνωσία» για την εφαρμογή των ανθρώπινων δικαιωμάτων και, ως εκ τούτου, πρέπει να εξαπλώσει με ιεραποστολικό τρόπο τον λόγο της ειρήνης και της σταθερότητας σε σχέση με τις οικουμενικές αξίες που τηρούν τα Δυτικά πρότυπα σκέψης και πράξης.

Οι μεταψυχροπολεμικές εξελίξεις στην θεώρηση των διεθνών σχέσεων εκφράστηκαν και περαιτέρω καλλιεργήθηκαν από την ευρεία αποδοχή που έλαβε η κονστρουκτιβιστική ανάλυση, προβάλλοντας μια εναλλακτική, κριτική όσο και ολιστική ανάγνωση των διεθνών δρώμενων, στον αντίποδα του ρεαλισμού και των εκδοχών του. Ο κονστρουκτιβισμός, για παράδειγμα, προσέφερε απαντήσεις, συμβάλλοντας σημαντικά στην ερμηνεία περί τις πολυεπίπεδες συνέπειες της διεθνούς τρομοκρατίας σε βάρος της Δύσης, καθώς σαρώνει βαθιά τις υποκείμενες ιδεολογίες, τις ταυτότητες, τα μέσα με τα οποία που οι άνθρωποι πείθονται και παρακινούνται να αναλάβουν δράση με τον τρόπο που υποκειμενικά θεωρούν νομιμοποιημένο.

Η δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ένα άλλο δημοφιλές θέμα στις μελέτες του κονστρουκτιβισμού, υποδεικνύοντας πώς οι πολιτισμικές κοινότητες διευκολύνουν την διέλευση των συνόρων, τις αμοιβαίες δεσμεύσεις και ανταλλαγές μεταξύ των κυρίαρχων κρατών, τα οποία είναι πρόθυμα να παραιτηθούν από ένα ποσοστό αυτονομίας, προκειμένου να ακολουθήσουν ένα πολιτικό όραμα βασισμένο στην πολλαπλασιαστική ισχύ μιας προοπτικής ενοποίησης. Με έναν τόνο δραματοποίησης, η κεντρική ιδέα είναι ότι ο πόλεμος ανάμεσα στην αρετή και τις δυνάμεις του κακού, μαζί με την αφοσίωση των σοφών λογίων αλλά και των δημιουργικών επιχειρηματιών, μπορεί να αλλάξει τον κόσμο προς μια κατεύθυνση ειρήνης, σταθερότητας και ευημερίας [5]. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο κονστρουκτιβισμός θεωρήθηκε ως «επικαιροποίηση» του ιδεαλισμού, όντας συμβατός με θεσμούς, ακτιβιστές και κοινωνικά κινήματα, όπως η Διεθνής Αμνηστία, το Human Rights Watch, η Διεθνής Εκστρατεία για την απαγόρευση των ναρκοπεδίων και πολλές άλλες συναφείς μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), μη εξαιρούμενης της συμβολής της ΕΕ σε συνεργασίες με τα Ηνωμένα Έθνη για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

«ΚΛΕΙΣΤΕ ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ»: Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ, ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΕΡΒΟΛΕΣ ΤΗΣ