Οι προοπτικές που διαγράφονται για την παγκόσμια οικονομία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Οι προοπτικές που διαγράφονται για την παγκόσμια οικονομία

Πού βρισκόμαστε δέκα χρόνια μετά τη Μεγάλη Οικονομική Κρίση

Το σενάριο που αναπτύχθηκε παραπάνω εξηγεί και το γιατί η μεταβλητότητα των τιμών των μετοχών ήταν ασυνήθιστα χαμηλή. Οι νομισματικές Αρχές, βλέποντας ότι το βασικό κανάλι που συντηρεί την ιδιωτική κατανάλωση είναι το χρηματοοικονομικό, απέκτησαν μια ιδιαίτερη αποστροφή σε οτιδήποτε δυνητικά το απειλούσε. Ως εκ τούτου, ανέπτυξαν την συνήθεια να παρεμβαίνουν (είτε λεκτικά είτε με συγκεκριμένες ενέργειες) στις αγορές μετοχών και ομολόγων προκειμένου να τις στηρίξουν κάθε φορά που οι τελευταίες ξεκινούσαν μια φάση διόρθωσης. Αυτό με την σειρά του έγινε αντιληπτό από τους επενδυτές, οι οποίοι κατάλαβαν ότι έχουν αποκτήσει ένα απρόσμενο μεν, πανίσχυρο δε, σύμμαχο στις επενδύσεις τους. Με άλλα λόγια, οι Κεντρικές Τράπεζες βρέθηκαν να παίζουν έναν ρόλο τον οποίο σε καμμία περίπτωση δεν είχαν σχεδιάσει ή επιθυμούσαν, εξαιτίας του φόβου τους ότι η οποιαδήποτε εναλλακτική προσέγγιση θα μπορούσε να αποβεί μοιραία για την εύθραυστη ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας. Στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ένα επιπλέον κίνητρο –πέραν της απειλής της ύφεσης και του αποπληθωρισμού– ήταν και ο φόβος της αναζωπύρωσης της κρίσης χρέους (και του τραπεζικού συστήματος) που ταλάνισε την Ευρώπη το διάστημα 2010-2012.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ευρωπαϊκή κρίση χρέους έληξε (προσωρινά;) μόνο όταν ο Mario Draghi διακήρυξε ότι θα κάνει οτιδήποτε χρειάζεται («whatever it takes») προκειμένου να αποκαταστήσει την τάξη στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου της Ευρωζώνης. Αυτό το ιδιότυπο «παίγνιο» μεταξύ επενδυτών και Κεντρικών Τραπεζών έφτασε στο σημείο να παράγει οικονομικές συμπεριφορές ανεξήγητες υπό το πρίσμα της παραδοσιακής οικονομικής θεωρίας. Για παράδειγμα, η ανακοίνωση αρνητικών στοιχείων για την αμερικανική οικονομία χαιρετιζόταν με ενθουσιασμό από την αγορά μετοχών, διότι εκλαμβάνετο ως μήνυμα ότι η FED θα υποχρεωθεί εκ των πραγμάτων να συνεχίσει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Ένα πρόσφατο παράδειγμα μιας τέτοιας συμπεριφοράς είναι η εγκατάλειψη από την FED, στο τέλος του 2018, του ανοδικού κύκλου των επιτοκίων πριν αυτός ολοκληρωθεί, λόγω ανησυχιών για την επιβράδυνση τόσο της αμερικανικής όσο και της παγκόσμιας οικονομίας. Η αλλαγή αυτή χαιρετίστηκε από τις αγορές μετοχών με ένα σημαντικό ράλι το πρώτο τρίμηνο του 2019. Με άλλα λόγια, οι αγορές αρκέστηκαν στο να χειροκροτήσουν την συγκεκριμένη ενέργεια της FED, αδιαφορώντας για τους λόγους που την παρήγαγαν.

Ποιές είναι οι παρενέργειες της ποσοτικής χαλάρωσης; Αυτή την στιγμή είναι δύσκολο να έχουμε πλήρη εικόνα τόσο των θετικών αλλά κυρίως των αρνητικών επιδράσεων της πρωτόγνωρης αυτής νομισματικής πολιτικής στην οικονομία. Αυτό οφείλεται στο ότι η κλίμακα του οικονομικού χρόνου (ο χρόνος μέσα στον οποίο ξεδιπλώνονται τα οικονομικά φαινόμενα και οι οικονομικές δράσεις) είναι πολύ μεγαλύτερη του ατομικού ψυχολογικού χρόνου. Μια οικονομική ενέργεια που συντελείται σήμερα μπορεί να συνεχίζει να επηρεάζει την οικονομία για δεκαετίες. Συνήθως, οι ασκούντες την οικονομική πολιτική αδιαφορούν για το κόστος που μπορεί να έχει μια ενέργειά τους στη μακροχρόνια περίοδο και εστιάζουν στα όποια βραχυχρόνια οφέλη. Άλλωστε, όπως είπε και ο διάσημος Βρετανός οικονομολόγος John Maynard Keynes, «μακροχρόνια θα είμαστε όλοι νεκροί». Πλην όμως, το σήμερα δεν παύει να είναι η μακροχρόνια περίοδος του απώτερου παρελθόντος. Και σήμερα, δεν είμαστε όλοι νεκροί, αλλά αντίθετα ζούμε και βιώνουμε τις επιδράσεις κάποιων πολιτικών που ασκήθηκαν πολλά χρόνια πριν. Όταν έλθει το πλήρωμα του χρόνου, κάποιες από αυτές τις πολιτικές θα αξιολογούνται πολύ διαφορετικά από ό,τι εκτιμήθηκαν στο πρώτο διάστημα της εφαρμογής τους. Ως εκ τούτου συχνά αλλάζει δραματικά και η αξιολόγηση που οι αγορές προσάπτουν στους εμπνευστές αυτών των πολιτικών. Για παράδειγμα, η νομισματική πολιτική πού άσκησε ο Alan Greenspan στην δεκαετία του ’90 θεωρήθηκε τότε ως ιδιαιτέρως ευφυής, γεγονός που οδήγησε στην απονομή (από τις αγορές) του τιμητικού τίτλου του «μαέστρου». Δέκα χρόνια αργότερα, ο ίδιος άνθρωπος αποκαθηλώθηκε πλήρως, διότι θεωρήθηκε ότι η ίδια αυτή πολιτική του έριξε τον σπόρο για την μεγάλη οικονομική κρίση του 2008.

ΟΙ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ «ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ ΧΑΛΑΡΩΣΗΣ»

Παρά το γεγονός ότι δεν έχει έλθει ακόμα ο χρόνος που θα μπορούμε να διενεργήσουμε μια πλήρη ανάλυση «κόστους-οφέλους» για την ποσοτική χαλάρωση, μπορούμε ήδη να διακρίνουμε κάποιες από τις παρενέργειές της. Δύο εξ’αυτών είναι οι σημαντικότερες: (i) Η δημιουργία χρηματοοικονομικής αστάθειας (financial instability) και (ii) Η αύξηση της ανισότητας της κατανομής πλούτου και εισοδήματος.