Το ελληνικό δημογραφικό πρόβλημα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το ελληνικό δημογραφικό πρόβλημα

Ένα αναδυόμενο ζήτημα εθνικής ασφάλειας
Περίληψη: 

Στην ήδη υπάρχουσα υπογεννητικότητα της Ελλάδας ήρθε να προστεθεί, τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, η μετανάστευση χιλιάδων νέων Ελλήνων σε χώρες του Δυτικού κόσμου προς εύρεση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης.

Ο ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΖΑΝΙΔΗΣ είναι μεταπτυχιακός φοιτητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.

Η Ελλάδα, ως χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου, τις τελευταίες δεκαετίες αντιμετωπίζει πρόβλημα αναφορικά με την ομαλή εξέλιξη και την γήρανση του πληθυσμού της. Παράλληλα, αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει γεγονότα τα οποία δύσκολα μπορούσαν να προβλεφθούν, όπως η οξεία οικονομική κρίση αλλά και η προσφυγική κρίση με επίκεντρο την Ανατολική Μεσόγειο, τα οποία δυσχέραναν περαιτέρω το δημογραφικό της πρόβλημα.

Η Ελλάδα, όπως και όλες οι χώρες του Δυτικού ανεπτυγμένου κόσμου, έχει ολοκληρώσει την δημογραφική της μετάβαση, δηλαδή έχει εξαιρετικά μικρούς ρυθμούς αύξησης του πληθυσμού. Μάλιστα, ήδη από την δεκαετία του '80 το δημογραφικό πρόβλημα άρχισε να αναδύεται στον δημόσιο διάλογο. Στην ήδη υπάρχουσα υπογεννητικότητα ήρθε να προστεθεί, τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, η μετανάστευση χιλιάδων νέων Ελλήνων σε χώρες του Δυτικού κόσμου προς εύρεση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Αυτό το μείγμα προκάλεσε, για πρώτη φορά μεταπολεμικά, το 2011 την μείωση του ελληνικού πληθυσμού κατά 0,148% σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας.

30092019-1.jpg

Έλληνας συνταξιούχος κρατά μια γκλίτσα και φωνάζει συνθήματα στην διάρκεια διαδήλωσης κατά των προγραμματισμένων περικοπών των συντάξεων στην Αθήνα, στις 3 Νοεμβρίου του 2016. REUTERS/Alkis Konstantinidis
-------------------------------------------------------------------------

Η αρνητική ανάπτυξη του πληθυσμού της χώρας, σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, κορυφώθηκε το 2013 όταν άγγιξε το -0,725%, ενώ για το έτος 2017 παρατηρήθηκε αποκλιμάκωση καθώς άγγιξε το -0,144% [1] με τις γεννήσεις να ανέρχονται στις 88.553 και τους θανάτους σε 124.501 (διαφορά 35.948 κατ' απόλυτους αριθμούς). Τα στοιχεία που παραθέτει ο ΟΗΕ για τον παγκόσμιο πληθυσμό είναι εξίσου διαφωτιστικά όσον αφορά την Ελλάδα. Για την ακρίβεια ο πληθυσμός της χώρας το 2013 ήταν 11.128.000 κάτοικοι. Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, ο ελληνικός πληθυσμός αναμένεται να μειωθεί στα 10.668.000 κατοίκους το 2050, ενώ η πτωτική τάση αναμένεται να συνεχιστεί μέχρι το 2100 όπου θα διαμορφωθεί σε 9.365.000 κατοίκους. Η ίδια έκθεση δίνει αποκαλυπτικά στοιχεία αναφορικά με την ετήσια εξέλιξη του ελληνικού πληθυσμού, για την περίοδο 2005-2010, καθώς αυτή είναι μόλις 0,1% με την συνολική γονιμότητα να ανέρχεται στο 1,5 παιδιά ανά γυναίκα [2].

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η έρευνα του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας που δημοσιεύθηκε το 2016 και αφορούσε την πληθυσμιακή εξέλιξη της χώρας τα έτη 2015-2050. Η περίοδος που διανύουμε χαρακτηρίζεται από την οξύτατη οικονομική κρίση: Ενδεικτικά αναφέρουμε πως το ΑΕΠ μειώθηκε από τα 238 δισ. ευρώ το 2009 στα 176 δισ. ευρώ το 2015 με το ποσοστό της ανεργίας να αγγίζει το 24,9% του ενεργού πληθυσμού ήτοι 2 εκατομμύρια άνεργοι. Φυσικά η αρνητική οικονομική συγκυρία είχε δυσμενή επίπτωση στην πληθυσμιακή εξέλιξη καθώς ενέτεινε την περαιτέρω μείωση των γεννήσεων με την ταυτόχρονη αύξηση της θνησιμότητας. Τα χαρακτηριστικά αυτά σε συνδυασμό με τον αυξανόμενο προσδοκώμενο μέσο όρο ζωής, αγγίζει τα 80 έτη και την ανατροπή των θετικών μεταναστευτικών ισοζυγίων όσο και της φοράς της μετανάστευσης (έξοδος Ελλήνων στο εξωτερικό που βρίσκονται σε ενεργή αναπαραγωγική ηλικία) προκάλεσαν την μείωση του ελληνικού πληθυσμού [3]. Τα στοιχεία για τις προβολές του πληθυσμού της Ελλάδας μέχρι το 2050 είναι διαφωτιστικά. Η EUROSTAT κατέγραψε την 1/1/2013 πληθυσμό 11.062.500 κατοίκων, ενώ το 2050 προβλέπει συρρίκνωσή του στα 8.911.800 κατοίκους. Άλλοι οργανισμοί όπως η IIASA το 2013 κατέγραψαν πληθυσμό ανερχόμενο στα 11.359.400 κατοίκους, ενώ το 2050 προβλέπουν πληθυσμό 10.031.900 κατοίκων [4]. Τέλος, η ΕΛΣΤΑΤ στην έκθεσή της το 2007, πριν ξεσπάσει η οικονομική κρίση, κατέγραψε τρία σενάρια αναφορικά με την εξέλιξη του πληθυσμού της χώρας, το χαμηλό, το μέσο και το υψηλό. Σύμφωνα με αυτά ο ελληνικός πληθυσμός από τα 11.171.700 κατοίκους το 2007 θα διαμορφωθεί σε 9.736.900 κατοίκους, σε 11.499.600 και σε 13.338.200 κατοίκους με τα δύο τελευταία σενάρια μάλλον να αποκλείονται [5]. Τέλος, στις επίσημες απογραφές που λαμβάνουν χώρα ανά δεκαετία, η ΕΛ.ΣΤΑ.Τ καταμέτρησε το 2001 μόνιμο πληθυσμό 10.934.097 κατοίκων, ενώ στην απογραφή του 2011 (τελευταία επίσημη) κατέγραψε αντίστοιχα 10.816.286 μόνιμους κατοίκους δηλαδή 117.811 λιγότερους. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε πως με τον όρο μόνιμος πληθυσμός εννοείται ο συνολικός πληθυσμός ο οποίος δήλωσε μόνιμη κατοικία, κατά την διάρκεια της απογραφής, σε συγκεκριμένο τόπο ανεξαρτήτως από το που βρέθηκε και απογράφηκε από τους υπαλλήλους της ΕΛ.ΣΤΑ.Τ.

Συγκεντρώνοντας τα παραπάνω στοιχεία μπορούμε να σημειώσουμε πως τα σενάρια των οργανισμών που παραθέσαμε στο τέλος της προβολικής περιόδου δίνουν μείωση του πληθυσμού από 2% έως, το απαισιόδοξο σενάριο, 25% δηλαδή σε απόλυτους αριθμούς ο πληθυσμός της χώρας θα κυμανθεί από 8,3 εκατομμύρια έως 10 εκατομμύρια κατοίκους. Οι συνέπειες αυτής της μείωσης αναμένονται να είναι σημαντικές καθώς θα μειωθεί ο πληθυσμός παραγωγικής και εργάσιμης ηλικίας (15-64 ετών) σε απόλυτες τιμές, από τα 7 εκατομμύρια το 2015 στα 4,8-5,5 εκατομμύρια στο τέλος της προβολικής περιόδου το 2050, όσο και σε ποσοστό επί του συνολικού πληθυσμού (από 65% το 2015 σε 55% το 2050) [6]. Αυτά τα δύο μεγέθη θα συμπαρασύρουν τον συνολικό ενεργό πληθυσμό της χώρας ο οποίος θα συρρικνωθεί κατά 1-1,5 εκατομμύριο άτομα το 2050. Οι συνέπειες θα επηρεάσουν τόσο στο εσωτερικό (brain drain, κοινωνική ασφάλιση, σύστημα εκπαίδευσης/υγείας, εργασιακές πολιτικές) αλλά και στο εξωτερικό, την άμυνα και ασφάλεια της χώρας καθώς και την ευρύτερη γεωπολιτική της στρατηγική [7].

Η δυνητική εξέλιξη του πληθυσμού της Ελλάδας