Ευρασιατισμός και Τουρκία

Ανατρέχοντας στα δημοσιογραφικά αφηγήματα περί της εφαρμοσμένης πολιτικής που ασκεί το καθεστώς του Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία, ο αναγνώστης αισθάνεται αίφνης ένα ερμηνευτικό κενό. Αντιλαμβάνεται δηλαδή πώς το γενικό αφήγημα του Ερντογάν και του κομματικού μηχανισμού του Ισλαμιστικού ΑΚP δεν λειτουργεί εκτός κοινωνίας αλλά στην πράξη μεταφράζεται με μια σημαντική, αν όχι ανερχόμενη σε ψήφους (ακόμη και στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές), επιρροή του «Ερντογανισμού» ως πολιτικού μοντέλου.

Υφίσταται δηλαδή μια άμεση σχέση μεταξύ των βασικών στοιχείων της ερντογανικής αφήγησης περί Ισλάμ, περί διεθνών σχέσεων, για την οικονομία ή τους στρατηγικούς στόχους της Τουρκίας με αυτά που ένα μεγάλο ποσοστό, ενδεχομένως ισοπεδωτικά πλειοψηφικό, υιοθετεί η μάζα των ψηφοφόρων.

Ο πρόεδρος του Ιράν, Χασάν Ρουχανί, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, και ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στο θέρετρο Σότσι της Ρωσίας, στις 14 Φεβρουαρίου 2019. Sergei Chirikov/Pool via REUTERS
------------------------------------------------------------------

Επιχειρώντας να κατανοήσει ακριβώς αυτήν την «κοινωνική ανταπόκριση» στο αφήγημα Ερντογάν, ο παρατηρητής συν τω χρόνω αντιλαμβάνεται πώς ο μέσος Τούρκος πολίτης μετά από μια πολιτική παλινδρόμηση που άρχισε από την περίοδο Οζάλ, συνεχίστηκε με την περίοδο Τσιλέρ – Γιλμάζ την οποία ακολούθησε η σύντομη περίοδος Ερμπακάν, αυτός ο μέσος πολίτης κατέληξε να υιοθετήσει (όπως και ο μέσος Βρετανός με το αφήγημα περί Brexit, για να μην κοροϊδευόμαστε) ένα διαφορετικό ταυτοτικό πολιτικό μοντέλο. Οι αναλυτές το προσδιορίζουν με τον όρο «Ευρασιατικό». Με κάποιον ανάλογο τρόπο η βρετανική εναλλακτική-ταυτοτική επιλογή που κυριαρχεί ιδεολογικά, είναι ο «ευρωσκεπτικισμός». Πρόκειται για όρους γενικούς και μάλλον αόριστους, πλην όμως καλύπτουν ένα ερμηνευτικό κενό.

Ο τουρκικός «ευρασιατισμός» είναι ένα σύνολο ιδεολογημάτων αλλά και οικονομικών αναφορών που στοιχειοθετούνται από ένα ευρύ πεδίο ιστορικών και οικονομικών δεδομένων, γεωπολιτικών πραγματικοτήτων, εθνοτικών και γλωσσολογικών παραμέτρων αλλά και θρησκευτικής γεωοικονομίας.

Αυτό το αφήγημα λειτουργεί ως αντίβαρο στην ταυτοτική αλλοίωση που προκάλεσε, ενίοτε βάναυσα αλλά κυρίως αιφνιδιαστικά, το κεμαλικό πολιτικό μοντέλο το οποίο ταύτισε εξ αρχής τις τύχες της Νεώτερης Τουρκίας με την Δύση και τα συγκεκριμένα γεωπολιτικά και γεωοικονομικά συμφέροντα της.

Ο ισλαμιστής Ερμπακάν, ως ιδεολογικός πόλος και μέντωρ και στην συνέχεια ο πολιτικός διάδοχός του Ερντογάν που αντλούσε ωστόσο διαφορετικές δογματικές επιρροές (το Τάγμα του Φετουλάχ Γκιουλέν), άρθρωσαν, προϊόντος του χρόνου, ένα διαφορετικό, συνολικό και πειστικό για τον μέσο Τούρκο, αφήγημα. Το δίλημμα ήταν γοητευτικό και ταυτοτικά σαγηνευτικό. Ανατολή ή Δύση; Ευρωπαϊσμός ή Τουρκισμός; Ισλάμ (έστω και light) ή Χριστιανισμός; Ιερουσαλήμ ή Μανχάταν; ΗΠΑ και ΝΑΤΟ ή όλοι οι υπόλοιποι (Κίνα, Ινδία, κεντρικο-ασιατικές χώρες, Ιράν, Ρωσία, αραβικό έθνος, Βόρεια Αφρική); Δύση ή Ασία;

Σε αυτό το πολύπλοκο παζλ είναι πλέον ξεκάθαρο πως η υπόθεση των S400 υπερβαίνει κατά πολύ την έννοια της επιλογής ενός οπλικού συστήματος, αποτελεσματικού ή όχι δεν έχει καμία σημασία. Ο όρος «S400» ανήκει πλέον στο πεδίο της διεθνούς διπλωματίας και αναβαθμίζεται σε εργαλείο. Δεν είναι πλέον ούτε στρατιωτικός όρος ούτε και οικονομικό μέγεθος. Πρόκειται για ιδεολόγημα˙ για «πλαίσιο»˙ είναι αφήγημα!

Το εργαλείο αυτό εξυπηρετεί όλα τα υπόλοιπα. Γεωπολιτική, γεωοικονομία, θρησκευτική αντιπαλότητα – δογματική χωροταξία εντός και εκτός του Ισλάμ, ενεργειακή στρατηγική, στρατιωτικούς συσχετισμούς, εμπορικές οδούς, διεθνείς μεταφορές, επιστημονικές αναζητήσεις κλπ.