Φασαρίες στον Μεκόνγκ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Φασαρίες στον Μεκόνγκ

Πώς η κλιματική αλλαγή, τα φράγματα και η γεωπολιτική απειλούν το μέλλον του ποταμού
Περίληψη: 

Το Λάος σχεδιάζει να κατασκευάσει στον ποταμό Μεκόνγκ σχεδόν εκατό φράγματα έως το 2020, πολλά με άμεση χρηματοδότηση και υποστήριξη από την Κίνα, σε μια προσπάθεια να γίνει «η μπαταρία της Ασίας», εξάγοντας τα δύο τρίτα της ενέργειας που θα παράγει από τα νερά. Αλλά τα φράγματα απειλούν να πνίξουν το ήδη επιβαρυμένο ποτάμι.

Ο SAM GEALL είναι εκτελεστικός διευθυντής του China Dialogue και συνεργάτης του Chatham House.

Στις 29 Οκτωβρίου, το Λάος παρουσίασε ένα νέο φράγμα στο βόρειο τμήμα της χώρας. Το [παραγωγής] 1,3 gigawatt φράγμα Xayaburi βρίσκεται στον ποταμό Mekong, ο οποίος ρέει κατά μήκος της χώρας. Το Λάος σχεδιάζει να κατασκευάσει σχεδόν εκατό [φράγματα] έως το 2020 -πολλά με άμεση χρηματοδότηση και υποστήριξη από την Κίνα- σε μια προσπάθεια να γίνει «η μπαταρία της Ασίας», εξάγοντας τα δύο τρίτα της ενέργειας που θα παράγει από τα νερά. Αλλά τα φράγματα απειλούν να πνίξουν το ήδη επιβαρυμένο ποτάμι. Καθώς το φράγμα Xayaburi άρχισε να λειτουργεί, τα επίπεδα νερού στον Mekong βυθίστηκαν στο 1,5 μέτρο, το χαμηλότερο επίπεδο σε έναν αιώνα. Αναφορές προέκυψαν από την γειτονική Ταϊλάνδη για αμμοχάλικα που κατέβαιναν στην υδάτινη οδό και για κανάλια που στέγνωναν.

12112019-1.jpg

Ο τόπος ενός φράγματος σε έναν παραπόταμο του Μεκόνγκ στο βόρειο Λάος, τον Δεκέμβριο του 2018. Sergey Ponomarev / The New York Times / Redux
----------------------------------------------------

Ο ποταμός Μεκόνγκ είναι μια ουσιώδης αρτηρία στη Νοτιοανατολική Ασία. Οι συνθήκες που επηρεάζουν τα ύδατά του εξαπλώνονται προς την περιοχή συνολικά και τα φράγματα του Λάος είναι μόνο ένας από τους παράγοντες που πιέζουν τώρα στο οικοσύστημα του ποταμού. Ο Μεκόνγκ διέρχεται από έξι έθνη, από το θιβετιανό οροπέδιο μέχρι την Θάλασσα της Νότιας Κίνας και είναι η πιο παραγωγική εσωτερική αλιεία στον κόσμο, η οποία εκτιμάται στα 17 δισεκατομμύρια δολάρια αξίας ετησίως. Περίπου 60 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στην λεκάνη του Μεκόνγκ και το 80% [2] από αυτούς εξαρτώνται από το ποτάμι για τα τρόφιμά τους ή τα προς το ζην.

Η αλλαγή του κλίματος αποτελεί ήδη μια σημαντική και αυξανόμενη απειλή για την ζωή και τα μέσα διαβίωσης στον ποταμό. Σύμφωνα με μερικές μελέτες, τα δύο τρίτα των παγετώνων των Ιμαλαΐων που τροφοδοτούν τον Μεκόνγκ θα μπορούσαν να εξαφανιστούν μέχρι τα τέλη του αιώνα. Οι επιστήμονες έχουν προειδοποιήσει ότι η μεταβαλλόμενη διαδρομή των τροπικών κυκλώνων [3] αλλάζει αμετάκλητα την λεκάνη [απορροής] του Μεκόνγκ: Με τα διαταραγμένα μοτίβα βροχοπτώσεων, η περιοχή είναι πιο επιρρεπής στην ξηρασία. Η μεταβολή των κλιματολογικών προτύπων επιδεινώνει άλλα προβλήματα στον ποταμό, όπως η απώλεια ιζημάτων, η αυξημένη αλατότητα και η διάβρωση στις όχθες του ποταμού.

Η επιθετική ανάπτυξη υποδομών στον Μεκόνγκ θα επιδεινώσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Αλλά η Κίνα έχει πολλά τέτοια σχέδια στο μυαλό της. Μέσα στα σύνορά της, η Κίνα έχει ήδη κατασκευάσει τουλάχιστον δέκα μεγάλα φράγματα στον κύριο κορμό του ποταμού. Τα φράγματα αυτά έχουν αρχίσει να επηρεάζουν αρνητικά την αλιεία, τις όχθες του ποταμού και τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις στην κατάντη. Τώρα το Πεκίνο συμβάλλει στην επιτάχυνση της κατασκευής του φράγματος προς τα κάτω στον ποταμό στο Λάος και την Καμπότζη [4], καθιστώντας τον Μεκόνγκ μια σημαντική αρένα για την προβολή των κινεζικών συμφερόντων στη Νοτιοανατολική Ασία.

Οι κοινότητες που εξαρτώνται από τον Μεκόνγκ βρίσκονται στα δίχτυα φαινομενικά ανελέητων δυνάμεων: Των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, των γεωπολιτικών φιλοδοξιών της Κίνας και της αδιαφορίας των κυβερνήσεών τους. Απέναντι σε τεράστια εμπόδια, οι κάτοικοι της λεκάνης του Μεκόνγκ αναπτύσσουν τρόπους για να προστατεύσουν τα προς το ζην τους και να περιφρουρήσουν τον ποταμό από την καταστροφή.

Η ΚΙΝΑ ΚΟΙΤΑΖΕΙ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΜΕΚΟΝΓΚ

Από το 1995, η Καμπότζη, το Λάος, η Ταϊλάνδη και το Βιετνάμ συνεργάστηκαν στην διαχείριση του ποταμού και των πόρων του μέσω μιας διακυβερνητικής οργάνωσης που ονομάζεται Επιτροπή Ποταμού Μεκόνγκ (Mekong River Commission, MRC). Τουλάχιστον στην ρητορική τους, τα κράτη μέλη της MRC έχουν υιοθετήσει την αρχή της διαχείρισης του Μεκόνγκ προς το καλύτερο συμφέρον της περιοχής και την οικολογική βιωσιμότητά της. Το 2010, η MRC παρότρυνε για ένα δεκαετές μορατόριουμ [5] για μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα στον ποταμό.

Αλλά η MRC δεν έχει την εξουσία για να επιβάλει τις δικές της συστάσεις. Το Λάος, το οποίο είναι φτωχότερο από τους γείτονές του, έχει επιδιώξει να εκκινήσει την ανάπτυξη με την προσέλκυση επενδύσεων, κυρίως από την Κίνα. Οι πληθυνόμενες κατασκευές φραγμάτων στην χώρα είναι μέρος μιας τεράστιας -υποστηριζόμενης από την Κίνα- επέκτασης της υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Το 2015, η Κίνα εγκαθίδρυσε ένα αντίπαλο της MRC ίδρυμα το οποίο την έχει ήδη επισκιάσει αποτελεσματικά. Το Πλαίσιο Συνεργασίας Lancang-Mekong [6] (Lancang-Mekong Cooperation Framework, LMC), το οποίο περιγράφει εύστοχα ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών, Wang Yi, ως όχι έναν «χώρο συζητήσεων, αλλά μια μπουλντόζα», έχει μια αρμοδιότητα που ξεπερνά τον ποταμό. Συνδέεται με το φιλόδοξο σχέδιο παγκόσμιων υποδομών της Κίνας, το οποίο είναι γνωστό ως η Πρωτοβουλία Belt and Road. Η επένδυση του Πεκίνου στην περιοχή αντανακλά περαιτέρω την επιθυμία δημιουργίας νέων διαδρομών διαμετακόμισης που θα μειώνουν την εξάρτηση της Κίνας από ένα μοναδικό σημείο κορεσμού (chokepoint) της ναυτιλίας -το στενό της Μαλάκκα, που περιπολείται και ελέγχεται από τον Έβδομο Στόλο του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ- για το μεγαλύτερο μέρος των πετρελαϊκών εισαγωγών της.