Η κουρδική αφύπνιση | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η κουρδική αφύπνιση

Ενότητα, προδοσία, και το μέλλον της Μέσης Ανατολής*
Περίληψη: 

Ό, τι κι αν συμβεί στο εγγύς μέλλον στη Μέση Ανατολή, δεν μπορεί να υπάρξει επιστροφή στο status quo που επικράτησε μόλις πριν από λίγες δεκαετίες, πριν από τις παρεμβάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή που έθεσαν τους Κούρδους σε μια εντελώς νέα πορεία.

Ο HENRY J. BARKEY είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στην έδρα Bernard L. και Bertha F. Cohen στο Πανεπιστήμιο Lehigh και πρόσθετος ανώτερος συνεργάτης για Μεσανατολικές Σπουδές στο Council on Foreign Relations.

«Πολεμάμε εδώ και πολύ καιρό στην Συρία», είπε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, τις τελευταίες ημέρες του 2018. «Τώρα είναι καιρός τα στρατεύματά μας να επιστρέψουν στην πατρίδα». Η ξαφνική έκκληση του προέδρου για μια ταχεία απόσυρση [1] των σχεδόν 2.000 Αμερικανών στρατιωτικών που σταθμεύουν στην Συρία προσέλκυσαν ευρεία κριτική από μέλη του οικοδομήματος της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Αποτέλεσε όμως ακόμη πιο έντονο σοκ για τον βασικό συνεργάτη των Ηνωμένων Πολιτειών στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους (ή ISIS), τους Κούρδους της Συρίας. Για εβδομάδες πριν από την ανακοίνωση, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [2] απειλούσε να εισβάλει σε περιοχές της βόρειας Συρίας που ελέγχονταν από Κούρδους μαχητές. Το μόνο που τον σταμάτησε ήταν η παρουσία στρατευμάτων των ΗΠΑ. Η απουσία τους θα αφήσει τους Κούρδους εκτεθειμένους. «Αν οι Αμερικανοί εγκαταλείψουν», προειδοποίησε ένας Σύρος Κούρδος, «θα τους αναθεματίσουμε ως προδότες».

03122019-1.jpg

Αυτή η γη είναι η γη μας: Δυνάμεις των Κούρδων peshmerga στο Μαχμούρ του Ιράκ, τον Αύγουστο του 2014. Youssef Boudlal/REUTERS
--------------------------------------------------------------------------

Οι λεπτομέρειες σχετικά με την απόσυρση των ΗΠΑ από την Συρία παραμένουν σκιαγραφικές. Ό, τι και να αποφασίσει τελικά η Ουάσινγκτον, η ανακοίνωση του Trump σηματοδότησε μια σκληρή στροφή για τους Κούρδους στη Μέση Ανατολή. Στα μέσα του 2017, οι Κούρδοι απολάμβαναν μια αναγέννηση. Οι Σύροι Κούρδοι, σε συνδυασμό με τη μοναδική υπερδύναμη του κόσμου, είχαν διαδραματίσει τον κεντρικό ρόλο στην κατανίκηση του ISIS στο πεδίο της μάχης και είχαν καταλάβει την πρωτεύουσα της οργάνωσης, Raqqa. Οι Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG), μια συριακή κουρδική πολιτοφυλακή, έλεγχε μεγάλες περιοχές της συριακής επικράτειας και φαινόταν να έχει γίνει σημαντικός παράγοντας στις διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου της χώρας. Οι Τούρκοι Κούρδοι, αν και πολιορκούμενοι εγχωρίως, απολάμβαναν την λάμψη των επιτευγμάτων των Σύρων ομολόγων τους, με τους οποίους είναι πολύ ευθυγραμμισμένοι. Και στο Ιράκ, το όργανο που κυβερνά την κουρδική περιοχή της χώρας -η Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν ή KRG- ήταν στην κορύφωση της ισχύος της, προετοιμάζοντας ένα δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία τον Σεπτέμβριο του 2017.

Μέχρι τα τέλη του 2018, πολλά από τα όνειρα των Κούρδων φάνηκαν να είναι υπό κατάρρευση [3]. Αφότου η συντριπτική πλειοψηφία των Ιρακινών Κούρδων ψήφισαν για ανεξαρτησία στο δημοψήφισμα της KRG, η ιρακινή κυβέρνηση, υποστηριζόμενη από το Ιράν και την Τουρκία, εισέβαλε στο Ιρακινό Κουρδιστάν και κατέκτησε περίπου το 40% της επικράτειάς του. Σε μια νύχτα, η KRG έχασε όχι μόνο το ήμισυ των εδαφών της αλλά και μεγάλο μέρος της διεθνούς επιρροής της. Οι Τούρκοι Κούρδοι, παρά το γεγονός ότι κέρδισαν έδρες στο [τουρκικό] κοινοβούλιο στις εκλογές του Ιουνίου του 2018, υπέστησαν αδιάκοπες επιθέσεις από τον Ερντογάν και την κυβέρνησή του καθ' όλη την διάρκεια του έτους, συμπεριλαμβανομένης μιας ανανεωμένης στρατιωτικής εκστρατείας εναντίον του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK), της αριστερής αυτονομιστικής ομάδας. Στην Συρία, η Τουρκία εισέβαλε στην ελεγχόμενη από τους Κούρδους πόλη Αφρίν τον Μάρτιο του 2018, εκτοπίζοντας τις YPG και περίπου 200.000 ντόπιους Κούρδους. Στην συνέχεια, τον Δεκέμβριο, οι Σύροι Κούρδοι πληροφορήθηκαν ότι οι Αμερικανοί προστάτες τους θα μπορούσαν σύντομα να τους εγκαταλείψουν εντελώς.

Αυτά τα εμπόδια, όμως, κρύβουν μια μεγαλύτερη τάση -η οποία θα διαμορφώσει τη Μέση Ανατολή τα επόμενα χρόνια. Σε ολόκληρη την περιοχή, οι Κούρδοι αποκτούν αυτοπεποίθηση, πιέζοντας για μακρόπνοα δικαιώματα και, το σημαντικότερο, συνεργαζόμενοι μεταξύ τους διαμέσω εθνικών συνόρων και σε όλη την διασπορά. Σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι σε οποιοδήποτε προηγούμενο σημείο της ιστορίας, οι Κούρδοι στις τέσσερις παραδοσιακά ξεχωριστές περιοχές του Κουρδιστάν -στο Ιράν, το Ιράκ, την Συρία και την Τουρκία- ξεκινούν την πορεία να γίνουν ένα ενιαίο κουρδικό έθνος. Σημαντικά εμπόδια στην ενότητα παραμένουν, συμπεριλαμβανομένων των γλωσσικών διαιρέσεων και της παρουσίας τουλάχιστον δύο ισχυρών κρατών, του Ιράν και της Τουρκίας, που έχουν πρωταρχικό ενδιαφέρον να αποφευχθεί οποιαδήποτε μορφή παν-κουρδισμού. Ωστόσο, τα πρόσφατα γεγονότα έχουν προκαλέσει μια διαδικασία δημιουργίας κουρδικού έθνους, η οποία μακροπρόθεσμα θα αποδειχθεί δύσκολο να ανασχεθεί. Ακόμη και αν δεν υπήρξε ποτέ ένα ενιαίο, ενωμένο, ανεξάρτητο Κουρδιστάν, η κουρδική εθνική αφύπνιση ξεκίνησε. Τα κράτη της Μέσης Ανατολής μπορεί να φοβούνται την αφύπνιση των Κούρδων, αλλά είναι πέρα από τις δυνάμεις τους το να την σταματήσουν.

Η ΧΑΜΕΝΗ ΑΙΤΙΑ

Περίπου 30 εκατομμύρια Κούρδοι ζουν σήμερα στο Μεγάλο Κουρδιστάν, μια συνεχόμενη περιοχή που εκτείνεται σε ολόκληρη τη νοτιοανατολική Τουρκία, το βορειοδυτικό Ιράν, το βόρειο Ιράκ και την βορειοανατολική Συρία. Οι κουρδικές φυλές αλληλεπιδρούν με τις αραβικές, περσικές και τουρκικές αυτοκρατορίες κατά την διάρκεια των αιώνων, μερικές φορές συνεργαζόμενες μαζί τους και μερικές φορές επαναστατώντας εναντίον τους. Ο σύγχρονος κουρδικός εθνικισμός έχει τις ρίζες του στην διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Συνθήκη των Σεβρών, που υπογράφηκε μεταξύ των Συμμάχων και των ηττημένων Οθωμανών το 1920, καλούσε για δημοψήφισμα ανεξαρτησίας στις κουρδικές περιοχές της σύγχρονης Τουρκίας. Ωστόσο, μετά τον πόλεμο της ανεξαρτησίας της Τουρκίας, η νέα τουρκική κυβέρνηση επαναδιαπραγματεύτηκε με τους Συμμάχους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, η οποία εξασφάλισε την τουρκική κυριαρχία ως προς το τι θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν.