Εκπαιδεύστε για να απελευθερώσετε | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Εκπαιδεύστε για να απελευθερώσετε

Οι ανοικτές κοινωνίες χρειάζονται ανοιχτά μυαλά*

Ένα λαϊκιστικό κύμα σαρώνει [1] τον Δυτικό κόσμο. Στην Αυστρία, την Ουγγαρία, την Ιταλία, την Πολωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, λαϊκιστικά κόμματα και υποψήφιοι έχουν εισέλθει στην κυβέρνηση. Στην Γαλλία, την Γερμανία, την Ελλάδα, τις Κάτω Χώρες, την Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν κερδίσει υποστήριξη σε επίπεδα ρεκόρ και έχουν αναμορφώσει το πολιτικό τοπίο. Αυτό που κάνει αυτές τις νίκες τόσο ενοχλητικές είναι το χαρακτηριστικό που ενώνει όλους τους λαϊκιστές [2]: Η απόρριψή τους για τις φιλελεύθερες αξίες. Εάν ο κόσμος κάποτε φαινόταν να κινείται αδιαλείπτως προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης πολιτικής και οικονομικής ελευθερίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ανεκτικότητας, της ισότητας, της μη διάκρισης, των ανοιχτών αγορών και της διεθνούς συνεργασίας, όλα απειλούνται τώρα. Αυτό είναι αρκετά κακό, αλλά η πτώση του φιλελευθερισμού θα έχει συνέπειες πέρα από μερικές μεμονωμένες χώρες. Επειδή οι χώρες που υποστηρίζουν την φιλελεύθερη διεθνή τάξη, ειδικά οι Ηνωμένες Πολιτείες, στρέφονται κατά του φιλελευθερισμού, κινδυνεύουν να υπονομεύσουν την τάξη που δημιούργησαν [3], οδηγώντας σε έναν πιο ανταγωνιστικό και επικίνδυνο κόσμο.

18122019-1.jpg

Η παλιά κολεγιακή προσπάθεια: Στο Πανεπιστήμιο Yale, στο New Haven, στο Κονέκτικατ των ΗΠΑ, τον Νοέμβριο του 2015. SHANNON STAPLETON / REUTERS
-------------------------------------------------------------------

Οι πολιτικοί και οι ειδήμονες έχουν προτείνει πολλές διαφορετικές απαντήσεις στο λαϊκιστικό φαινόμενο: Μείωση των ανισοτήτων, προστασία των μεγάλων βιομηχανιών από το διεθνές εμπόριο, περιορισμό της μετανάστευσης. Αλλά όλες αυτές είναι έμμεσες λύσεις. Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί η λαϊκιστική τάση είναι να αντιμετωπιστεί το υποκείμενο πρόβλημα κατά μέτωπον, με το να προωθηθούν πιο φιλελεύθερες στάσεις. Υπάρχουν πολλές αποδείξεις ότι ο καλύτερος τρόπος για την προώθηση των φιλελεύθερων αξιών είναι η παροχή περισσότερης εκπαίδευσης σε περισσότερους ανθρώπους. Σε κάθε σημείο όπου ο λαϊκισμός αυξάνεται, ο κύριος καθοριστικός παράγοντας για το αν κάποιος κατέχει φιλελεύθερες αξίες είναι το επίπεδο της παιδείας του. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση δίνει έμφαση στην ισότητα, την ανεκτικότητα και την κριτική σκέψη˙ όσοι δεν έχουν πρόσβαση σε αυτήν είναι πολύ πιο πιθανό να αντιταχθούν στις φιλελεύθερες αξίες και πρακτικές.

Από την δεκαετία του 1990, οι Αμερικανοί απόφοιτοι κολεγίου κατέχουν πιο φιλελεύθερες θέσεις από τους μη πτυχιούχους σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Αλλά απλά το να στέλνονται περισσότεροι άνθρωποι στο κολέγιο είναι μόνο το πρώτο βήμα. Για να ενσταλάξουν πραγματικά τις φιλελεύθερες αξίες σε ολόκληρη την κοινωνία, τα πανεπιστήμια θα πρέπει επίσης να ανταποκριθούν και τα ίδια σε αυτές τις αξίες -ξεριζώνοντας τις διακρίσεις, ανατρέποντας τις παραδοσιακές ακαδημαϊκές ιεραρχίες και διαλύοντας τα δίκτυα εξουσίας και πατρωνίας που συχνά κρατούν αυτούς που έχουν διασυνδέσεις μέσα [στο σύστημα] και εκείνους που τους αξίζει, έξω.

Η ΑΝΤΙΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΠΕΙΛΗ

Στις επτά δεκαετίες μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες δημιούργησαν και στην συνέχεια υποστήριξαν την φιλελεύθερη διεθνή τάξη, ένα σύστημα που χαρακτηρίζεται από ατομική ελευθερία, ανοικτές αγορές και αρκετά ειρηνικές διεθνείς σχέσεις. Υποστηρίχθηκε από ένα αλληλένδετο δίκτυο θεσμών και συμμαχιών και εξασφαλίστηκε από την κτηνώδη στρατιωτική ισχύ των Ηνωμένων Πολιτειών. Και οι 12 πρόεδροι των ΗΠΑ κατά την διάρκεια αυτής της εποχής, από τον Χάρι Τρούμαν μέχρι τον Μπαράκ Ομπάμα, υποστήριξαν την τάξη.

Το σύστημα βασίστηκε στις αρχές της οικονομικής και πολιτικής ελευθερίας. Τα ασφαλή δικαιώματα ιδιοκτησίας και οι απεριόριστες ροές αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων έχουν διαμορφώσει την οικονομική του σπονδυλική στήλη. Οι ιδρυτές του ήθελαν να απελευθερώσουν τους ανθρώπους από την κυβερνητική καταπίεση, τον εξαναγκασμό και τις διακρίσεις. Έτσι, οι Δυτικές κυβερνήσεις επικεντρώθηκαν στην ανάγκη καταπολέμησης των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προώθηση της δημοκρατίας. Αλλά έχουν αφιερώσει πολύ λιγότερο χρόνο ανησυχώντας για εθνοτικές και θρησκευτικές διακρίσεις, ειδικά στις ανεπτυγμένες χώρες. Αυτό είναι λάθος. Εάν αφεθούν να κακοφορμίσουν, οι διακρίσεις αυτές αποτελούν σοβαρή απειλή για την φιλελεύθερη διεθνή τάξη. Υπονομεύουν την αρχή της ισότητας και επιτρέπουν σε αντιφιλελεύθερους λαϊκιστές να σερφάρουν στα αξιώματα, όπου αποδυναμώνουν την δημοκρατία και την ίδια την τάξη.

Κανείς δεν αποδίδει αυτή την τάση καλύτερα από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Donald Trump. Η εχθρότητα του Trump προς τον φιλελευθερισμό πηγαίνει πολύ πίσω. Πολύ πριν ξεκινήσει την [προεκλογική] εκστρατεία του, ο Trump προώθησε την ρατσιστική θεωρία συνωμοσίας ότι ο Ομπάμα γεννήθηκε έξω από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κατά την διάρκεια της εκστρατείας του, το 2015, αποκάλεσε Μεξικανούς μετανάστες ως «βιαστές» και υποσχέθηκε να χτίσει ένα τείχος κατά μήκος των νότιων συνόρων των Ηνωμένων Πολιτειών. Αργότερα μοιράστηκε στατιστικά στοιχεία ανακριβών και ρατσιστικών εγκλημάτων στο Twitter και έκανε έκκληση για απαγόρευση εισόδου Μουσουλμάνων στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Τραμπ δεν απορρίπτει απλώς τις φιλελεύθερες αξίες˙ απορρίπτει επίσης την φιλελεύθερη τάξη. Στην πορεία της εκστρατείας, αποκάλεσε το ΝΑΤΟ «παρωχημένο», υπονόησε ότι μπορεί να εγκαταλείψει τους συμμάχους των ΗΠΑ στην Ανατολική Ασία και απειλούσε να αποσύρει τις Ηνωμένες Πολιτείες από την Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελευθέρων Συναλλαγών (North American Free Trade Agreement, NAFTA), τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και την Trans-Pacific Partnership. Όπως και οι άλλοι δεξιόστροφοι λαϊκιστές στην Ευρώπη, ο Trump βλέπει με περιφρόνηση τη μεταπολεμική συναίνεση στην εξωτερική πολιτική και αντ’ αυτής υποστηρίζει οι χώρες να κλείνουν τα σύνορά τους σε ξένα προϊόντα, να περιορίζουν την ελευθερία του Τύπου, να κάμπτουν τη μετανάστευση, και να διατηρούν τις παραδοσιακές εθνοτικές, θρησκευτικές και φυλετικές ιεραρχίες.

Από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του, ο Trump τήρησε πολλές από τις υποσχέσεις του. Μέσα στην πρώτη εβδομάδα [της θητείας του], εξέδωσε εκτελεστική εντολή για την αναστολή της εισόδου ανθρώπων από επτά μουσουλμανικής πλειοψηφίας χώρες για 90 ημέρες. Έκτοτε απέφυγε την πολυμέρεια, αποσύροντας τις Ηνωμένες Πολιτείες από την Trans-Pacific Partnership και την συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, ξεκίνησε εμπορικό πόλεμο, σακάτεψε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου με το να εμποδίζει τον διορισμό νέων δικαστών στο Σώμα Διακανονισμού Διαφορών, απέτυχε να δράσει μετά την δολοφονία του δημοσιογράφου Jamal Khashoggi από την Σαουδική Αραβία, και επέβαλε δευτερογενείς κυρώσεις στις ευρωπαϊκές εταιρείες που συνεργάζονται με το Ιράν μετά την απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών από την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν. Το πιο ανησυχητικό για την παγκόσμια οικονομία, η διοίκηση του Trump συνέταξε ένα νέο νομοσχέδιο για το εμπόριο, την Αμερικανική Πράξη Δίκαιης και Αμοιβαίας Δασμολόγησης (United States Fair and Reciprocal Tariff Act), που θα επέτρεπε στον πρόεδρο να αυξήσει τους δασμούς μονομερώς. Αυτό θα έπληττε το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα παραβιάζοντας δύο από τις βασικές αρχές του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου: Τη μη διάκριση (η ιδέα ότι οι ίδιοι δασμοί ισχύουν για όλους, εκτός εάν οι συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου τους αχρηστεύουν) και δασμολογική δέσμευση (η κατανόηση ότι οι δασμοί δεν θα υπερβαίνουν προσυμφωνημένα μέγιστα επίπεδα).

Ο Trump ακολούθησε επίσης την απόρριψη των φιλελεύθερων αξιών. Έχει εκφράσει την επιθυμία οι Ηνωμένες Πολιτείες να προσελκύσουν περισσότερους μετανάστες από χώρες όπως η Νορβηγία παρά από την Αφρική˙ ώθησε το Κογκρέσο να χτίσει ένα τείχος στα νότια σύνορα˙ απέτυχε να αποστασιοποιηθεί από λευκούς εθνικιστές διαδηλωτές στο Charlottesville της Βιρτζίνια˙ και καθιέρωσε και στην συνέχεια ανακάλεσε μια πολιτική διαχωρισμού των παιδιών των μεταναστών από τους γονείς τους.

Στο ένα πεδίο μετά το άλλο, οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να εγκαταλείπουν τις φιλελεύθερες αξίες που κάποτε διακήρυτταν. Εάν αυτό συνεχιστεί, η φιλελεύθερη διεθνής τάξη θα αντιμετωπίσει ένα ζοφερό μέλλον. Η ανοικτότητα έναντι των ξένων αγαθών και των ανθρώπων θα αντικατασταθεί από εμπόριο και πρακτικές μετανάστευσης που εισάγουν διακρίσεις. Αν η διοίκηση Trump συνεχίσει να υπονομεύει το παγκόσμιο σύστημα συναλλαγών, οι Αμερικανοί εργαζόμενοι θα είναι οι μεγαλύτεροι χαμένοι. Οι ακριβότερες εισαγωγές θα βλάψουν τους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών και, καθώς οι πωλήσεις θα μειώνονται, οι επιχειρήσεις θα απολύσουν εργαζόμενους. Οι δασμοί που ισχύουν για τα προϊόντα των ΗΠΑ θα βλάψουν και τους εξαγωγείς. Αν ένας εμπορικός πόλεμος ξεφύγει από τον έλεγχο, το δολάριο θα μπορούσε να χάσει την θέση του ως το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Αυτό θα κοστίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες τα τεράστια οφέλη στο εμπόριο, την χρηματοδότηση και την ασφάλεια που απορρέουν επί του παρόντος από την ιδιότητά τους ως τραπεζίτη το κόσμου. Καθώς η οικονομία των ΗΠΑ υποφέρει, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να ξοδέψει μεγαλύτερο μερίδιο του ΑΕΠ στον στρατό. Και αν η διοίκηση του Trump συνεχίσει να αποξενώνει τους συμμάχους των ΗΠΑ, ενδέχεται να δημιουργήσουν ανταγωνιστικά μπλοκ ισχύος για να ανταγωνιστούν με τις Ηνωμένες Πολιτείες και να μην συνεργαστούν μαζί τους. Αυτό θα οδηγούσε σε μια πιο απρόβλεπτη, ύπουλη παγκόσμια τάξη.

Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, άλλες χώρες ακολουθούν την ηγεσία του Trump στο να στρέψουν την πλάτη τους στον φιλελευθερισμό. Απομακρύνονται από την έμφαση στις ταυτότητες που μπορούν να επιτύχουν οι άνθρωποι μέσω της εφευρετικότητας και της σκληρής δουλειάς προς αυτά που δεν μπορούν ή δεν θα αλλάξουν, όπως το χρώμα του δέρματος ή η θρησκεία. Το αποτέλεσμα θα είναι ένας κόσμος λιγότερο αξιοκρατικός, με περισσότερες διακρίσεις. Αυτό θα έχει σοβαρές συνέπειες για την φιλελεύθερη διεθνή τάξη, διότι μια χώρα που ασχολείται με την φυλετική και θρησκευτική ιεραρχία είναι πιο πιθανό να κλείσει τα σύνορά της σε ξένα κεφάλαια, αγαθά και ανθρώπους και να μειώσει τον ρόλο της συλλογικής δράσης στην επίτευξη εθνικής ασφάλειας. Αυτές οι χώρες είναι πιθανότερο να σκέφτονται με όρους μηδενικού αθροίσματος.

18122019-2.jpg

Ο Trump μιλά σε συγκέντρωση στο Asheville, στην Βόρεια Καρολίνα των ΗΠΑ, τον Σεπτέμβριο του 2016. Mike Segar / REUTERS
---------------------------------------------------------------

ΕΙΝΑΙ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ, ΑΝΟΗΤΕ

Οι επιθέσεις του Trump στην φιλελεύθερη τάξη έχουν επικεντρωθεί στην οικονομική παγκοσμιοποίηση. Επειδή στην καμπάνια του ο Trump χρησιμοποίησε τόσο αποτελεσματικά την δυσαρέσκεια που αισθάνονταν οι Αμερικανοί για τα ξένα αγαθά και τους εργαζόμενους, πολλοί σχολιαστές εξήγησαν την επιτυχία του -και το ευρύτερο λαϊκιστικό φαινόμενο- ως μια αντίδραση κατά της παγκοσμιοποίησης. Αλλά η λαϊκιστική τάση δεν είναι εύκολο να λογιστεί στην οικονομία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών αυξάνεται από την δεκαετία του '70 χωρίς μια λαϊκιστική αντίδραση μέχρι τώρα.

Η οικονομική εξάρθρωση όντως είναι υπεύθυνη για κάποια από την ελκυστικότητα του Trump, αλλά η υποστήριξή του μπορεί να εξηγηθεί πολύ καλύτερα από την παιδεία και την φυλή. Σε εθνικό επίπεδο, οι ψηφοφόροι χωρίς πτυχία κολεγίων υποστήριξαν [4] Trump κατά οκτώ ποσοστιαίες μονάδες, ενώ εκείνοι με πτυχία ψήφισαν υπέρ της αντιπάλου του, Χίλαρι Κλίντον, με εννέα ποσοστιαίες μονάδες διαφορά. Αυτή ήταν μια σημαντική αλλαγή από τις προηγούμενες προεδρικές εκλογές, όταν υπήρξε μικρή διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων. Μεταξύ των λευκών ψηφοφόρων, το χάσμα ήταν ακόμη ευρύτερο: Οι λευκοί χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση πήγαν υπέρ του Trump με περιθώριο 39 μονάδων˙ όσοι είχαν πανεπιστημιακή μόρφωση ψήφισαν υπέρ αυτού με περιθώριο μόνο τεσσάρων μονάδων.

Ο μόνος δημογραφικός παράγοντας που έχει σημασία περισσότερο από την εκπαίδευση ήταν η φυλή. Οι λευκοί ψηφοφόροι πήγαν υπέρ Trump με περιθώριο 20 μονάδων. Οι μη λευκοί πήγαν υπέρ της Κλίντον με 53 μονάδες. Το εισόδημα δεν είχε την ίδια προγνωστική ισχύ όση η εκπαίδευση. Οι ψηφοφόροι με χαμηλότερο εισόδημα (εκείνοι με ετήσιο εισόδημα μικρότερο από 50.000 δολάρια) ευνόησαν την Κλίντον με περιθώριο 12 μονάδων. Οι ψηφοφόροι μεσαίου εισοδήματος (εκείνοι που κέρδισαν από 50.000 έως 99.999 δολάρια) ευνόησαν τον Trump με περιθώριο τριών μονάδων. Και οι ψηφοφόροι υψηλότερου εισοδήματος κατανέμονται ομοιόμορφα μεταξύ των δύο.

Ακόμη και σε μέρη που πάλευαν οικονομικά, η ταυτότητα συχνά υπερισχύει των οικονομικών. Στην Ζώνη της Σκουριάς (Rust Belt), για παράδειγμα, όπου οι ψηφοφόροι είχαν κάθε λόγο να εξεγερθούν για το οικονομικό τους μερίδιο, ήταν οι λευκοί Αμερικανοί που ψήφισαν υπέρ του Trump, όχι οι φτωχοί Αμερικανοί. Οι ψηφοφόροι με χαμηλότερο εισόδημα στα μεσοδυτικά επέλεξαν την Κλίντον επί του Τραμπ με ένα περιθώριο έξι μονάδων. Οι ψηφοφόροι μεσαίου εισοδήματος και οι ψηφοφόροι με υψηλό εισόδημα τάχθηκαν υπέρ του Trump με περιθώριο 12 μονάδων και περιθώριο οκτώ μονάδων αντίστοιχα. Αν και τα τελευταία χρόνια, το μέσο εισόδημα των λευκών στα μεσοδυτικά έχει αυξηθεί ελαφρώς ταχύτερα από το μεσαίο εισόδημα όλων των άλλων εθνοτικών ομάδων στην περιοχή (εκτός από τους Ασιάτες), οι λευκοί ψηφοφόροι υποστήριξαν τον Trump επί της Clinton με περιθώριο 18 μονάδων, ενώ οι λευκοί ψηφοφόροι υποστήριξαν την Κλίντον επί του Trump με περιθώριο 54 μονάδων. Οι μεσοαστοί λευκοί ψηφοφόροι ήταν ελαφρώς πιο πιθανό να υποστηρίξουν τον Trump από τους λευκούς στην χώρα συνολικά (κατά δύο μονάδες) και οι μη λευκοί ψηφοφόροι στα μεσοδυτικά ήταν λίγο πιο πιθανό να υποστηρίξουν την Κλίντον από όσο οι ομόλογοί τους σε εθνικό επίπεδο (κατά μια μονάδα). Επιπλέον, οι οικονομικές δυσκολίες είναι δύσκολο να διαχωριστούν από τις ανησυχίες για την ταυτότητα. Μια περικοπή μισθών ή απώλεια θέσης εργασίας μπορεί να κάνει κάποιον να προσκολληθεί πιο στενά σε άλλες μορφές κοινωνικής διαφοροποίησης, όπως η φυλή ή η εθνικότητα.

Η παιδεία έχει αποδειχθεί σημαντική και στις εκλογές εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών. Στις εκλογές του 2018 στην Σουηδία, για παράδειγμα, το 35% των ψηφοφόρων χωρίς απολυτήριο λυκείου και το 27% όσων είχαν μόνο πτυχίο λυκείου υποστήριξαν τους λαϊκιστές δεξιούς Σουηδούς Δημοκράτες, σε σύγκριση με μόλις 9% των ατόμων με πανεπιστημιακό πτυχίο. Ο πολιτικός επιστήμονας Anders Sannerstedt έδειξε ότι η σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και λαϊκισμού εξακολουθεί να υφίσταται ακόμη και όταν υπολογίζεται και το εισόδημα. Στην Γαλλία, ο πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν νίκησε την ακροδεξιά υποψήφια Marine Le Pen το 2017 κερδίζοντας [5] σε περιοχές με υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Κέρδισε το 84% των ψήφων στο ανώτερο 10% των δήμων κατά επίπεδο εκπαίδευσης. Στο κατώτατο δεκατημόριο, κέρδισε μόλις 53%. Μετά τις ολλανδικές γενικές εκλογές του 2017, μια έρευνα από τους Financial Times [6] έδειξε ότι τα επίπεδα εκπαίδευσης συσχετίζονταν αντιστρόφως ανάλογα με την στήριξη του ακροδεξιού Κόμματος για την Ελευθερία, του Geert Wilders. Μια ξεχωριστή έρευνα των Financial Times έδειξε ότι το ίδιο ισχύει και για την υποστήριξη του Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο. Παρόμοια τάση εμφανίζεται στην Γερμανία, αν και η παιδεία είναι λιγότερο σαφής προγνωστικός δείκτης της λαϊκιστικής υποστήριξης εκεί.

18122019-3.jpg

Σε μια εκδήλωση υπέρ της ψήφου εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ, στο Λονδίνο, τον Ιούνιο του 2016. Neil Hall / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

Ορισμένοι ακαδημαϊκοί ισχυρίστηκαν ότι το λαϊκιστικό κύμα αντικατοπτρίζει τις ανησυχίες των ψηφοφόρων σχετικά με την διάβρωση της εθνικής κυριαρχίας. Στην περίπτωση του Trump, αυτό φαίνεται στην αντίθεσή του στην παράνομη μετανάστευση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι υποστηρικτές του Brexit ήθελαν να «πάρουν πίσω τον έλεγχο» της χώρας τους. Αλλά οι ανησυχίες για την κυριαρχία συχνά αφορούν στην πραγματικότητα την φυλή ή την εθνικότητα. Ακριβώς όπως η δυσαρέσκεια των Ευρωπαίων με την ΕΕ συχνά εκδηλώνεται σε ξενοφοβία -σκεφτείτε τα στερεότυπα των σπάταλων Ελλήνων και των λιτών Γερμανών- είναι αδύνατο να παραβλεφθούν οι φυλετικοί τόνοι στην συζήτηση για τη μετανάστευση των ΗΠΑ. Όταν οι άποροι μετανάστες από τις σκανδιναβικές χώρες μετακόμισαν στις Ηνωμένες Πολιτείες στα τέλη του 19ου αιώνα, οι επισκέπτες με τα γαλάζια μάτια ήταν γενικώς ευπρόσδεκτοι. Σήμερα, ο Trump απορρίπτει τους Μεξικανούς μετανάστες ως επικίνδυνους και χλευάζει τους Αφρικανούς μετανάστες από αυτές που ονομάζει «χώρες σκατότρυπες».

Εν ολίγοις, ο καλύτερος τρόπος για να κατανοηθεί η άνοδος του δεξιού λαϊκισμού είναι η απόρριψη των φιλελεύθερων αξιών. Και ο καλύτερος τρόπος για να καταπολεμηθεί δεν είναι να αναζητηθούν οικονομικές απαντήσεις ή να προσπαθηθεί να μετριαστούν οι ανησυχίες των ψηφοφόρων για την κυριαρχία αλλά να ενσταλαχθούν αυτές οι φιλελεύθερες αξίες όσο το δυνατόν ευρύτερα σε ολόκληρη την κοινωνία.

ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Αυτό σημαίνει εστίαση στην εκπαίδευση. Παρόλο που το εκπαιδευτικό χάσμα άρχισε να έχει σημασία στις εθνικές πολιτικές μόνο πρόσφατα, οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει εδώ και πολύ καιρό ότι όσο πιο μορφωμένο είναι ένα άτομο, τόσο πιο πιθανό είναι να υιοθετήσει φιλελεύθερες κοινωνικές απόψεις.

Αυτό που μετράει σε αυτή την συσχέτιση είναι λιγότερο εμφανές. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι περισσότεροι φιλελεύθεροι πάνε στο κολέγιο, αν και δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία γι’ αυτό. Άλλοι τονίζουν τον άμεσο ρόλο της εκπαίδευσης στην διδασκαλία της ορθολογικής σκέψης και της αλλαγής της στάσης. Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση αντιτίθεται στην απλοϊκή σκέψη, υπονομεύει τα στερεότυπα, ανοίγει τους ανθρώπους σε άλλες οπτικές γωνίες και τους ενθαρρύνει να ανέχονται τις κοινωνικές διαφορές.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις του ερευνητικού κέντρου Pew, η κολεγιακή εκπαίδευση συσχετίζεται όλο και περισσότερο με συμπάθεια προς το Δημοκρατικό Κόμμα. Σύμφωνα με αυτές τις δημοσκοπήσεις, το 1994, το 39% των ατόμων με πτυχίο τετραετούς κολεγίου ταυτίζεται με ή στρέφεται προς το Δημοκρατικό Κόμμα και το 54% ταυτίζεται με ή κλίνει προς το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Σήμερα, οι αριθμοί αυτοί είναι αντίστροφοι. Δεδομένης της αυξανόμενης συσχέτισης του Δημοκρατικού Κόμματος με τις φιλελεύθερες αξίες, το κομματικό αποτέλεσμα της παιδείας πηγαίνει κάπως προς την κατεύθυνση της κατάδειξης του φιλελευθεροποιητικού φαινομένου των πανεπιστημίων.

Η παρακολούθηση ενός κολεγίου κάνει περισσότερα από το να αυξήσει την τάση των ανθρώπων να συνδεθούν με το Δημοκρατικό Κόμμα. Επίσης, καθιστά τους ανθρώπους πιο πιθανό να ανεχτούν διαφορετικές πολιτικές απόψεις. Οι φιλελεύθεροι που είναι εκπαιδευμένοι σε κολέγιο έχουν πιο θερμή στάση απέναντι στους συντηρητικούς από όσο οι φιλελεύθεροι που δεν έχουν εκπαιδευτεί σε κολέγια. Το ίδιο ισχύει και για τις στάσεις των συντηρητικών απέναντι στους φιλελεύθερους. Περισσότερη εκπαίδευση θα μπορούσε ενδεχομένως να διευκολύνει την τρέχουσα κρίση της πόλωσης.

Εκτός από την φιλελευθεροποιητική επίδρασή της, η τριτοβάθμια εκπαίδευση φαίνεται να οδηγεί τους ανθρώπους να στηρίξουν οικονομικές πολιτικές όπως το ελεύθερο εμπόριο και τα υψηλά επίπεδα μετανάστευσης, που σχηματίζουν το θεμέλιο της παγκόσμιας οικονομικής τάξης. Υπάρχουν επίσης αποδείξεις μιας συσχέτισης μεταξύ της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της άμεσης στήριξης της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης. Σε μια έρευνα του 2013 που έλαβε χώρα σε εννέα χώρες (εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών), τα άτομα με κολεγιακή μόρφωση ήταν μεταξύ 24 ποσοστιαίων μονάδων (στην Τουρκία) και 10 ποσοστιαίων μονάδων (στο Ηνωμένο Βασίλειο) πιθανότερο να υποστηρίξουν τον ΟΗΕ από όσους χωρίς πτυχία κολεγίων. Ανεξάρτητα από το αν η συνολική υποστήριξη ήταν υψηλή, όπως στην Γερμανία, ή χαμηλή, όπως στο Πακιστάν, το εκπαιδευτικό χάσμα επέμενε.

Αυτό είναι πιθανό εν μέρει επειδή μια κολεγιακή εκπαίδευση εξοπλίζει τους ανθρώπους για θέσεις εργασίας που δεν υπόκεινται σε ανταγωνισμό από αλλοδαπούς εργαζόμενους, μετανάστες ή ρομπότ, έτσι οι απόφοιτοι κολεγίων έχουν λιγότερους λόγους να αντιταχθούν στις διεθνείς ροές αγαθών και ανθρώπων. Αλλά αυτό δεν θα εξηγούσε γιατί οι απόφοιτοι κατέχουν πιο φιλελεύθερες θέσεις σε τομείς που δεν σχετίζονται με τα οικονομικά οφέλη της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης, όπως η ελευθερία του λόγου [7], η οποία, σύμφωνα με δημοσκόπηση της Gallup [8], υποστηρίζεται από το 73% των Αμερικανών φοιτητών, αλλά μόνο από το 56% του συνόλου των Αμερικανών ενηλίκων.

Με δεδομένο το φαινόμενο της φιλελευθεροποίησης λόγω της παιδείας, το πρώτο βήμα για την προώθηση των φιλελεύθερων αξιών πρέπει να είναι η επέκταση της πρόσβασης στην εκπαίδευση. Οι χώρες θα πρέπει να αφιερώσουν περισσότερους πόρους στα πανεπιστήμιά τους και να δώσουν πρόσβαση σε αυτά σε περισσότερους ανθρώπους. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ ξοδεύει λιγότερο από το 1% του ΑΕΠ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τοποθετώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες στην 21η θέση [9] στο πλαίσιο του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης το 2015. Υπολείπονται όχι μόνο σε σύγκριση με ευρωπαϊκές χώρες όπως η Νορβηγία (1,7% ), αλλά και με αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Κόστα Ρίκα (1,6%) και η Τουρκία (1,2%). Οι Ηνωμένες Πολιτείες αντισταθμίζουν την έλλειψη δημόσιων δαπανών, έχοντας το υψηλότερο επίπεδο ιδιωτικών δαπανών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ωστόσο, εξακολουθούν να κατατάσσονται μόλις στην πέμπτη θέση όσον αφορά το μερίδιο των ενηλίκων με πτυχία κολεγίων. (Ο Καναδάς, όπου το 2017 το 57% των ενηλίκων παρακολούθησαν κολέγιο, κατατάσσεται πρώτος).

ΔΙΟΡΘΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΩΤΕΡΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η αποστολή περισσότερων ανθρώπων στο κολέγιο είναι σημαντική, αλλά η επίδραση των σπουδών ανώτερης εκπαίδευσης έχει σημασία πέρα από τον σκέτο αριθμό των φοιτητών. Δεδομένου ότι οι ελίτ σχεδόν σε κάθε τμήμα της κοινωνίας έχουν πτυχία κολεγίων, τα πανεπιστήμια έχουν μεγάλη επίδραση στον πολιτισμό, την πολιτική, την οικονομία, την επιστήμη και την δημόσια τάξη.

Καθ' όλη την ιστορία, η εκπαίδευση έχει προωθήσει τις φιλελεύθερες στάσεις, αλλά δεν το έχει πράξει με συνέπεια. Η ανεξάρτητη σκέψη και ο σεβασμός προς την εξουσία πάντα συνυπάρχουν άβολα στην ανώτερη μάθηση. Από τους βασιλικούς φιλόσοφους του Πλάτωνα, μέχρι την ανάδυση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπό την επίδραση του Χριστιανισμού τον 11ο αιώνα, στον Διαφωτισμό του 17ου και του 18ου αιώνα, μέχρι σήμερα, οι καθιερωμένες ιεραρχίες και τα πεπαλαιωμένα δόγματα ανέκαθεν παρεμβαίνουν στην αναζήτηση της αλήθειας.

Για να καλλιεργηθεί μια πεφωτισμένη κοινωνία, η τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να γίνει σοβαρή σχετικά με την προάσπιση των φιλελεύθερων αξιών. Πολλά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεσμεύονται να ενεργούν ως πρωτοπόροι του φιλελευθερισμού στις διακηρύξεις της αποστολής τους. Κάτω από την επιφάνεια, ωστόσο, φαίνονται πολύ διαφορετικά.

Για αρχή, παρόλο που σχεδόν όλα τα πανεπιστήμια του Καναδά και των Ηνωμένων Πολιτειών δεσμεύονται να μην κάνουν διακρίσεις, η ακαδημία ψάχνει στα τυφλά όταν πρόκειται για την κατανόηση και την καταπολέμησή τους. Ο έκδηλος ρατσισμός και η θρησκευτική μισαλλοδοξία είναι τώρα ευτυχώς σπάνια πράγματα. Όμως, πολλοί άνθρωποι με υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης δείχνουν άλλες ρατσιστικές τάσεις [10], ιδιαίτερα προς τους μαύρους, π.χ. κάνοντας αρνητικές υποθέσεις γι’ αυτούς, κάνοντας εκπτώσεις στην εξειδίκευσή τους, η εξαιρώντας τους από επαγγελματικές ευκαιρίες, και επιβάλλοντας αντίποινα εναντίον τους. Ακόμα και όταν τα πανεπιστήμια αναγνωρίζουν το πρόβλημα, οι άκαμπτες ιεραρχίες μπορούν να τα εμποδίσουν να καταστήσουν τους ανθρώπους υπόλογους. Κατά κάποιο τρόπο, το σύστημα έχει ρυθμιστεί για να αποτύχει [11]. Τα πανεπιστήμια και οι επαγγελματικές ενώσεις βασίζονται σε συναδέλφους ακαδημαϊκούς για να αποφανθούν για παράπονα. Αλλά είναι παράλογο να ζητείται από συναδέλφους που ίσως να αναζητούν μια ερευνητική σύνδεση, μια ευκαιρία για δημοσιεύσεις, ή μια δουλειά από τον φερόμενο δράστη, να προσδιορίσουν παραβάσεις.

Προβλήματα προκύπτουν επίσης επειδή οι διακρίσεις είναι σπάνια δημόσιες˙ αντί γι’ αυτό, γίνονται στο παρασκήνιο, κάνοντας δύσκολο το να τεκμηριωθούν. Οι περισσότερες διοικητικές δραστηριότητες στα ακαδημαϊκά τμήματα, όπως οι αξιολογήσεις του ακαδημαϊκού έργου και οι αποφάσεις των επιτροπών προσλήψεων και προαγωγών, λειτουργούν με κώδικες αυστηρής εμπιστευτικότητας, περιπλέκοντας περαιτέρω τις προσπάθειες για να τεκμηριωθεί η προκατάληψη. Εάν οι ακαδημαϊκοί θέλουν πραγματικά να καταπολεμήσουν τις διακρίσεις, δεν πρέπει να αναζητούν το όπλο που καπνίζει ακόμα˙ θα πρέπει να ρωτήσουν αν ένα αντίστοιχο άτομο από διαφορετική φυλή ή θρησκεία θα είχε υποφέρει παρόμοια.

Τα πανεπιστήμια είναι εξίσου ιεραρχικά. Οι ανώτεροι διοικητικοί υπάλληλοι τυγχάνουν αντανακλαστικής συμπαράστασης από όσους βρίσκονται κάτω από αυτούς, οπότε οι ακαδημαϊκοί που επιτρέπουν την διακριτική μεταχείριση εξακολουθούν να υποστηρίζονται σε όλη την διαδρομή της αλυσίδας. Και μπορούν εύκολα να καλυφθούν κάτω από την αρχή της ακαδημαϊκής ελευθερίας, η οποία συχνά έρχεται σε σύγκρουση με την αρχή της απαλλαγής από τις διακρίσεις. Υπάρχει μια εύκολη λύση για αυτό: Καταστήστε τους ανώτερους διοικητικούς υπόλογους όποτε οι υπάλληλοι χαμηλότερου επιπέδου αποτυγχάνουν να αποτρέψουν τις διακρίσεις.

Τέλος, τα πανεπιστήμια πρέπει να θέσουν τέρμα στην ομαδοποιητική συμπεριφορά που αποκλείει πάρα πολλούς ανθρώπους από επαγγελματικές ευκαιρίες. Αποκλειστικά δίκτυα, ειδικά εκείνα μέσα σε κυρίως εθνοτικά ή θρησκευτικά ομογενείς ομάδες, υπονομεύουν τους κανόνες της ίσης μεταχείρισης και ίσων ευκαιριών. Ενθαρρύνουν τα μέλη τους να συσπειρώνονται όταν αμφισβητούνται, καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την κατάργηση διακριτικών πρακτικών. Ακόμη και οι ακαδημαϊκοί που δεν προσπαθούν να αμυνθούν δυσκολεύονται να φανταστούν κάποιον που γνωρίζουν, συμπαθούν και σέβονται να ενεργεί με τρόπο διακριτικό.

Τα πράγματα κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση. Για παράδειγμα, στο πλαίσιο της Αμερικανικής Ένωσης Πολιτικών Επιστημών (American Political Science Association), της κορυφαίας επαγγελματικής οργάνωσης των ακαδημαϊκών πολιτικών επιστημόνων, η εκπροσώπηση των μειονοτήτων είναι πολύ υψηλότερη μεταξύ των ατόμων κάτω των 24 ετών (34%) από ό, τι μεταξύ των ατόμων άνω των 75 ετών (5%). Αλλά υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος. Η έλλειψη ενσωμάτωσης δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα γενεών, και τα θεσμικά όργανα δεν μπορούν να αστυνομεύσουν την ύπαρξη της διαφορετικότητας. Ωστόσο, οι ακαδημαϊκοί, οι ανώτεροι διοικητικοί υπάλληλοι, οι επαγγελματικές ενώσεις και οι εκδότες [περιοδικών] επιθεωρήσεων, μπορούν να κάνουν περισσότερα για να την ενθαρρύνουν, με το να αντιμετωπίζουν τις μειονότητες με τα ίδια πρότυπα όπως με όλους τους άλλους.

Με το να διευρύνουν την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και ανταποκρινόμενα στις φιλελεύθερες αξίες στις οποίες ισχυρίζονται ότι πιστεύουν, τα πανεπιστήμια έχουν την ευκαιρία να βοηθήσουν στην διάσωση αυτών των αξιών στην κοινωνία γενικότερα. Αυτό θα διαδραματίσει καίριο ρόλο στην διατήρηση της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης. Δεν αρκεί οι πολίτες και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να υπερασπίζονται την δημοκρατία και την οικονομική ανοικτότητα. Η τάξη δεν μπορεί να επιβιώσει σε κοινωνίες που επιτρέπουν τις ανεξέλεγκτες διακρίσεις.

*Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο τεύχος αρ. 60 (Οκτώβριος-Νοέμβριος 2019) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2019-02-12/educate-liberate

Σύνδεσμοι:

[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-10-17/power-populism
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-10-17/europe-s-popul...
[3] https://academic.oup.com/ia/article/94/1/63/4762707
[4] http://www.pewresearch.org/fact-tank/2016/11/09/behind-trumps-victory-di...
[5] https://www.ft.com/content/62d782d6-31a7-11e7-9555-23ef563ecf9a
[6] https://www.ft.com/dutchvoting
[7] https://www.knightfoundation.org/media/uploads/publication_pdfs/FreeSpee...
[8] https://news.gallup.com/poll/190442/college-students-adults-say-free-spe...
[9] https://data.oecd.org/eduresource/public-spending-on-education.htm#indic...
[10] https://www.washingtonpost.com/news/answer-sheet/wp/2018/04/22/racial-bi...
[11] http://duckofminerva.com/2017/04/the-real-problem-with-diversity-in-poli...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition