Το λυκόφως της οικονομικής αυτοκρατορίας της Αμερικής

Όταν οι Ιρακινοί νομοθέτες ψήφισαν να διώξουν τις αμερικανικές δυνάμεις από την χώρα νωρίτερα αυτόν τον μήνα, η απάντηση της διοίκησης του Trump ήταν γρήγορη και δυναμική: Αρνήθηκε να αποσυρθεί και, επιπλέον, απείλησε με οικονομικά αντίποινα, λέγοντας ότι θα παγώσει τους λογαριασμούς του Ιράκ στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ.

Η απειλή φαίνεται να ήταν αποτελεσματική. Αν και οι Ιρακινοί αξιωματούχοι εξακολουθούν να βράζουν για το χτύπημα των ΗΠΑ που σκότωσε έναν ανώτατο Ιρανό διοικητή στην Βαγδάτη στις 3 Ιανουαρίου, ο πρωθυπουργός Adel Abdul-Mahdi είπε ότι η προσωρινή κυβέρνησή του δεν έχει την εξουσία να πιέσει για απόσυρση των ΗΠΑ, και τα αμερικανικά στρατεύματα επανέλαβαν κοινές επιχειρήσεις με τους Ιρακινούς ομολόγους τους.

Το κτίριο της Federal Reserve στην Ουάσιγκτον, τον Σεπτέμβριο του 2019. T. J. Kirckpatrick / The New York Times / Redux
----------------------------------------------------------------

Αλλά αυτή η αίσθηση της κανονικότητας είναι απατηλή. Οι δυνάμεις των ΗΠΑ βρίσκονταν στην χώρα μετά από πρόσκληση της ιρακινής κυβέρνησης για να βοηθήσουν στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους ή ISIS. Αρνούμενη να τις αποσύρει, η διοίκηση Trump μετατρέπει μια σχέση από επιλογή σε [σχέση] εξαναγκασμού. Εξίσου ανησυχητικό είναι ότι η Ουάσιγκτον το κάνει απειλώντας να στεγνώσει τον σύμμαχό της από κρίσιμα κεφάλαια, ένα βήμα που θα μπορούσε να προκαλέσει μια οικονομική κρίση στο Ιράκ, ίσως ακόμη και οικονομική κατάρρευση.

Ο στραγγαλισμός της ιρακινής οικονομίας από την Ουάσινγκτον είναι ένα ακραίο παράδειγμα μιας ευρύτερης ανησυχητικής τάσης: Όλο και πιο συχνά, οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν τον προνομιούχο ρόλο τους ως θεματοφύλακα του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος για να εξαναγκάσουν και να τιμωρήσουν εκείνους που αντιτίθενται στις μεθόδους τους, φίλους ή εχθρούς. Έχουν σιγά-σιγά σφετεριστεί ένα σύστημα που προορίζεται να προσφέρει οφέλη στον κόσμο γενικά, και το μετέτρεψαν σε εργαλείο για τους δικούς τους γεωπολιτικούς στόχους.

Με το να μετατρέψουν τις οικονομικές σχέσεις σε αυτοκρατορικό εργαλείο, οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολουθούν τα βήματα της αρχαίας Αθήνας. Η εμπειρία αυτού του προηγηθέντα δεν προοιωνίζεται καλά για την Ουάσινγκτον. Η Αθήνα χρησιμοποίησε την οικονομική της ισχύ για να καταχραστεί τους συμμάχους της και με αυτό τον τρόπο επέσπευσε την δική της καταστροφή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες κινδυνεύουν να κάνουν το ίδιο.

ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ ΤΗΣ ΑΛΑΖΟΝΕΙΑΣ

Οι μελετητές της ρεαλιστικής σχολής των διεθνών σχέσεων τείνουν να σκέφτονται τον Αθηναίο στρατηγό και συγγραφέα Θουκυδίδη ως έναν από τους δικούς τους: Έναν πιστό των πολιτικών ισχύος, ο οποίος αντιλήφθηκε την σκληρή πραγματικότητα της πολιτικής τέχνης. Ερμηνεύουν τον διάλογό του με τους Μηλίους, στον οποίο οι Αθηναίοι κατακτητές λένε στους εχθρούς τους ότι οι ισχυροί πράττουν ό, τι θέλουν ενώ οι αδύναμοι υποφέρουν όπως πρέπει, ως μια δήλωση της αιώνιας αλήθειας της διεθνούς πολιτικής -μεγάλες δυνάμεις πολεμούν η μια εναντίον της άλλης για να κερδίσουν ή να προστατεύσουν τις αυτοκρατορίες, ενώ τα αδύναμα κράτη προσπαθούν να επιβιώσουν όσο καλύτερα μπορούν. Ο Θουκυδίδης, όμως, δεν ήταν θεωρητικός των διεθνών σχέσεων -ήταν ιστορικός. Ενδιαφερόταν λιγότερο [1] να υποστηρίξει ότι οι ηγέτες είχαν περιορισμένες επιλογές από το να ανακαλύψει γιατί συχνά επέλεγαν άσχημα. Οι ομιλίες των νικητών Αθηναίων που αφηγείται θα πρέπει να διαβαστούν ως μια μαρτυρία της αλαζονείας που τελικά έριξε τους ηγέτες της πόλης.

Στην εξιστόρηση του Θουκυδίδη, ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός και η ύβρις πήγαν χέρι-χέρι. Αφού απώθησαν μια περσική εισβολή, η Αθήνα και οι σύμμαχοί της σχημάτισαν μια ένωση πόλεων-κρατών, την Συμμαχία της Δήλου, για να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους εναντίον των περσικών αντιποίνων. Για τον σκοπό αυτό, κάθε μέλος της Συμμαχίας συνεισέφερε κεφάλαια σε ένα κοινό ταμείο που έδρευε στο νησί της Δήλου, το οποίο θα διατίθετο για το κοινό όφελος. Αλλά η Αθήνα, το πιο ισχυρό μέλος της συμμαχίας, δεν χρειάστηκε πολύ χρόνο για να καταχραστεί την ισχύ της. Ο Αθηναίος πολιτικός Περικλής μετακόμισε το θησαυροφυλάκιο από την Δήλο στην Αθήνα, όπου χρησιμοποιήθηκε προς όφελος μόνο της πόλης. Η Συμμαχία, που σχεδιάστηκε ως συμμαχία βασισμένη σε κοινά συμφέροντα, έγινε μια αυτοκρατορία, με την Αθήνα να απαιτεί φόρο υποτελείας από τους πρώην συμμάχους της και να απειλεί να τους καταλάβει ή να τους καταστρέψει αν δεν πληρώσουν.

Οι Αθηναίοι ηγέτες, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, γνώριζαν ότι αποξένωναν τους πρώην συμμάχους τους και μετέτρεπαν τα ουδέτερα κράτη σε εχθρούς, αλλά είδαν την έλλειψη δημοφιλίας ως το τίμημα της ισχύος. Η αλαζονεία θα είχε το τίμημά της, επίσης. Οι διάδοχοι του Περικλή, συμπεριλαμβανομένου του πολεμοχαρή Κλέωνα, αντιμετώπισαν εξεγέρσεις από δυσαρεστημένους συμμάχους της Αθήνας καθώς συνεχιζόταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος. Οι εχθροί της Αθήνας θριάμβευαν, οδηγώντας στην πτώση της.

ΟΠΛΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ

Όπως και η Αθήνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους δημιούργησαν ένα κοινόχρηστο ταμείο: Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και τις πολύπλοκες θεσμικές ρυθμίσεις που το υποστηρίζουν. Μεταξύ αυτών είναι το δίκτυο χρηματοοικονομικών μηνυμάτων SWIFT, το δολαριακό σύστημα εκκαθάρισης και η προθυμία της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ να παρέχει διεθνή ρευστότητα σε περιόδους κρίσης. Όλες αυτές μαζί οι ρυθμίσεις επιτρέπουν στα κράτη να διαχειρίζονται τον πλούτο τους με πρωτοφανή επίπεδα συντονισμού και ασφάλειας. Όπως και η Αθήνα στην Συμμαχία της Δήλου, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν οι πρώτες μεταξύ ίσων, αποκομίζοντας τεράστια οφέλη από τον κεντρικό ρόλο τους στην παγκόσμια χρηματοδότηση και από την υπεροχή του δολαρίου. Άλλες χώρες, επίσης, έχουν επωφεληθεί, συμπεριλαμβανομένων των 250 κρατών και κυβερνητικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που εμπιστεύονται την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ για να κρατά τα χρήματά τους ασφαλή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν παράσχει αγαθά για το γενικό καλό, συμπεριλαμβανομένων ενός σταθερού συστήματος εκκαθαρίσεων για τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές και των έκτακτων γραμμών swap (ανταλλαγής) που η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ δημιούργησε μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση, επιτρέποντας στις ξένες κεντρικές τράπεζες να παρέχουν δολάρια στα αποδυναμωμένα εθνικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματά τους.

Την τελευταία δεκαετία, ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι όλο και περισσότερο πρόθυμες να χρησιμοποιήσουν την τεράστια δύναμή τους στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα για τους δικούς τους στόχους. Η Ουάσιγκτον δεν προσπαθεί πλέον να εξαναγκάσει τους αντιπάλους της περιορίζοντας απλώς την πρόσβαση στις επιχειρήσεις και στις αγορές των ΗΠΑ˙ αντίθετα, συχνά επιβάλλει λεγόμενες δευτερεύουσες κυρώσεις, οι οποίες αποτρέπουν την πρόσβαση στο ίδιο το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι διεθνείς τράπεζες δεν μπορούν να κάνουν την δουλειά τους χωρίς πρόσβαση στο δολαριακό σύστημα εκκαθάρισης, το οποίο ελέγχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ως εκ τούτου, φοβούνται να δυσαρεστήσουν τις ρυθμιστικές αρχές των ΗΠΑ, οι οποίες μπορούν να τους επιβάλουν πρόστιμα ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων ή ουσιαστικά να τις κλείσουν. Αυτό επέτρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες να ασκήσουν πιέσεις σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο ώστε να λειτουργήσουν ως πληρεξούσιοι οι οποίοι θα αρνηθούν να ασχοληθούν με άτομα, επιχειρήσεις ή ακόμη και κράτη που έχουν οριστεί από τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Το να οπλοποιείται η παγκόσμια χρηματοδότηση με αυτόν τον τρόπο έχει γίνει το εργαλείο που επέλεξε η κυβέρνηση των ΗΠΑ για την επιδίωξη τόσο διαφορετικών στόχων όσο η μη διάδοση [των πυρηνικών], τα ανθρώπινα δικαιώματα και η αλλαγή καθεστώτος. Αντίπαλοι όπως το Ιράν είδαν τις οικονομίες τους να σακατεύονται. Ωστόσο, ακόμη και ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που έγιναν αντιληπτές ότι έχουν αψηφήσει τις αμερικανικές κυρώσεις έπρεπε να πληρώσουν δισεκατομμύρια δολάρια σε κυρώσεις στις Αρχές των ΗΠΑ για να αποφύγουν να γίνουν παρίες στην παγκόσμια οικονομία, [παρίες] τους οποίους δεν πρέπει να αγγίζει κανείς.

Στα πρώτα στάδια της οικοδόμησης αυτής της οικονομικής αυτοκρατορίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες τουλάχιστον έκαναν διαβουλεύσεις με τους συμμάχους τους και τους έδιναν την ευκαιρία να μιλήσουν εναντίον μέτρων που επηρέαζαν τις επιχειρήσεις τους. Ωστόσο, υπό την διοίκηση του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, η Ουάσινγκτον ήταν απρόθυμη ακόμα και να υποκριθεί ότι θα σεβαστεί τους συμμάχους, οι οποίοι δεν λαμβάνουν καμιά προειδοποίηση για τις προσεχείς κυρώσεις που θα μπορούσαν να βλάψουν τις εταιρείες τους ή να καταστρέψουν τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής τους. Σε έναν αυξανόμενο αριθμό περιπτώσεων, οι σύμμαχοι των ΗΠΑ είναι στην πραγματικότητα τα αντικείμενα του οικονομικού εξαναγκασμού από τις ΗΠΑ. Αμερικανοί υψηλοί αξιωματούχοι, για παράδειγμα, προειδοποίησαν συμμάχους των ΗΠΑ στην Ευρώπη ότι ενδέχεται να αντιμετωπίσουν δευτερεύουσες κυρώσεις εάν προσπαθήσουν να διασώσουν την πυρηνική συμφωνία του 2015 με το Ιράν.

Τώρα, η διοίκηση του Trump χρησιμοποιεί την ίδια τακτική για να κρατήσει την όμηρο την οικονομία του Ιράκ. Σε περίπτωση που η Βαγδάτη αναγκάσει τα στρατεύματα των ΗΠΑ να αποσυρθούν, ο Τραμπ προειδοποίησε ότι η Ουάσινγκτον θα αντιδράσει με «κυρώσεις όπως δεν έχουν ξαναδεί ποτέ πριν. Θα κάνει τις κυρώσεις κατά του Ιράν να φαίνονται κάπως ήπιες». Ένας υποτιθέμενος σύμμαχος μετατρέπεται ξεκάθαρα σε υποτελή.

Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΠΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ

Η κυβέρνηση Trump πιστεύει ότι χώρες όπως το Ιράκ δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να καμφθούν υπό την θέλησή τους: Ο πολύ σημαντικός ρόλος του δολαρίου σημαίνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ισχυρές, ενώ οι άλλοι είναι αδύναμοι. Φυσικά, οι αδύναμοι θα διαμαρτύρονται -αυτό κάνουν πάντα- αλλά οι διαμαρτυρίες των ανίσχυρων είναι άσχετες.

Ωστόσο, η αλαζονική πίστη της Ουάσιγκτον στο αναπόφευκτο της ισχύος της μπορεί να καταλήξει στην δημιουργία των συνθηκών για να καταρρεύσει αυτή η ισχύς. Πολλές από τις οικονομικές και πολιτικές επιρροές των Ηνωμένων Πολιτειών στηρίζονται στην εμπιστοσύνη των ξένων κρατών και επιχειρήσεων στην παγκόσμια οικονομική δομή στην οποία [οι ΗΠΑ] κυριαρχούν. Εάν η χώρα ξεκάθαρα δεν διαχειρίζεται αυτό το σύστημα προς το συμφέρον όλων των εθνών και αντ' αυτού το χρησιμοποιεί ως απλό εργαλείο εξαναγκασμού, η επιρροή της θα παρακμάσει.

Στην πραγματικότητα, αυτή η διαδικασία έχει ήδη αρχίσει. Η Τουρκία -μέλος του ΝΑΤΟ και σύμμαχος των ΗΠΑ που τα τελευταία χρόνια έχει φθάσε να φοβάται ότι θα πληγεί από τις αμερικανικές κυρώσεις- συνεργάζεται με την Ρωσία για την κατασκευή διαύλων πληρωμών που θα επιτρέπουν στις διεθνείς εμπορικές ροές να παρακάμψουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ. Η νέα εκτελεστική [ομάδα] της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξετάζει ψυχρά και προσεκτικά τον καλύτερο τρόπο προστασίας της ηπείρου τόσο από την επιθετικότητα των ΗΠΑ όσο και της Κίνας. Ακόμη και στενοί σύμμαχοι, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, εξετάζουν το ενδεχόμενο να απορρίψουν την απαίτηση των ΗΠΑ να εμποδίσουν τον κινεζικό τεχνολογικό γίγαντα Huawei από το να κατασκευάσει τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυά τους. Το δολαριακό σύστημα εκκαθάρισης είναι απίθανο να καταρρεύσει, αλλά κράτη και μη κρατικοί φορείς ενδέχεται να χαράξουν εναλλακτικές πορείες συναλλαγών που θα μπορούσαν να το υποβαθμίσουν και να το αντικαταστήσουν σταδιακά. Όσο πιο τυραννικές θα γίνονται οι Ηνωμένες Πολιτείες, τόσο περισσότερα κίνητρα θα έχουν οι σύμμαχοί τους για να αντισταθούν στην κυριαρχία τους ή να αποστατήσουν ακριβώς όταν θα είναι περισσότερο αναγκαίοι. Και καθώς η εμπιστοσύνη των συμμάχων των ΗΠΑ διαβρώνεται, το ίδιο κάνει και η ικανότητα της Ουάσινγκτον να προβάλλει ισχύ σε όλο τον κόσμο.

Ο οικονομικός καταναγκασμός από τις ΗΠΑ είναι πολύ πιο ήπιος από την τρομοκρατία που προκάλεσε η Αθήνα, η οποία σφάγιαζε και υποδούλωνε τους πληθυσμούς των πόλεων που επαναστάτησαν εναντίον της. Αλλά οι μέθοδοι της Ουάσινγκτον καθίστανται πολύ πιο προβληματικές αν χρησιμεύουν για να επιβάλλουν μια de facto στρατιωτική κατοχή, όπως κάνουν τώρα στο Ιράκ. Οι τριβές με τις φιλοξενούσες κυβερνήσεις, στο Ιράκ και αλλού, ενδέχεται να αναγκάσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες να αναπτύξουν περισσότερα στρατεύματα για να προστατεύσουν τα άτομα που βρίσκονται ήδη επί του πεδίου. Ακόμη και για μια υπερδύναμη, η προβολή ισχύος σε μια τέτοια κλίμακα θα είναι υπερβολικά δαπανηρή για να διατηρηθεί.

Τα ισχυρά κράτη μπορούν να οικοδομήσουν εξαιρετικά συλλογικά αγαθά που ωφελούν τους συμμάχους τους και τα ίδια: Μια συλλογικά χρηματοδοτούμενη αμυντική συμμαχία στην ανατολική Μεσόγειο, στην περίπτωση της [αρχαίας] Αθήνας ή το τεράστιο δίκτυο των σχέσεων που υποστηρίζει σήμερα το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Οι μεγάλες δυνάμεις αντιμετωπίζουν επίσης την παγίδα της ύβρεως. Είναι επιρρεπείς στο να υποθέσουν ότι η ισχύς τους είναι δεδομένη και ότι μπορούν έτσι να μεταχειρίζονται τις μικρότερες χώρες με περιφρόνηση. Καθώς αυτά τα κράτη γίνονται πιο ασφαλή και αλαζονικά μέσα στην υπεροχή τους, οι λεπτές μορφές του ιμπεριαλισμού μπορούν να μετατραπούν σε πιο σκληρές. Τα σφάλματα ενός Περικλή μπορούν να ανοίξουν τον δρόμο για χυδαίους και επικίνδυνους δημαγωγούς όπως ο Κλεων, του οποίου η απερισκεψία οδήγησε την Αθήνα σε καταστροφή. Οι πρόσφατες αμερικανικές διοικήσεις δημιούργησαν εκτεταμένα εργαλεία για οικονομικό εξαναγκασμό. Δεν φαντάζονταν ποτέ έναν πρόεδρο ο οποίος θα χρησιμοποιούσε τα εργαλεία αυτά για να απειλήσει να καταστρέψει την οικονομία ενός συμμάχου στο ΝΑΤΟ ή που θα απολάμβανε [2] τον τρόπο με τον οποίο η «τεράστια οικονομική ισχύς» των κυρώσεων τού επιτρέπει να κάνει πολύ περισσότερα από το να «παίζει τριγύρω έχοντας λίγους στρατιώτες να πυροβολούν ο ένας τον άλλον στα σύνορα».

Ο ιστοριογράφος της πτώσης της Αθήνας έδωσε το όνομά του στην «παγίδα του Θουκυδίδη» -την ιδέα, που έγινε δημοφιλής τα τελευταία χρόνια από τον πολιτικό επιστήμονα Graham Allison, ότι ο πόλεμος είναι πιθανός όταν μια ανερχόμενη δύναμη αντιμετωπίζει μια καθιερωμένη. Αυτή ήταν η μοίρα που έπληξε την Αθήνα και την Σπάρτη, υποστηρίζει ο Allison και μπορεί να διαδραματιστεί σήμερα μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά η πραγματική παγίδα του Θουκυδίδη που αντιμετωπίζει η Ουάσιγκτον αφορά λιγότερο στο αναπόφευκτο της σύγκρουσης μεγάλων δυνάμεων παρά στον επίμονο πειρασμό της αυτοκρατορικής εξουσίας. Η απόφαση της Αθήνας να μετατρέψει ένα κοινό ταμείο σε ένα σύστημα φόρου τιμής και υποτέλειας αποξένωσε τους πρώην συμμάχους της και επέσπευσε την πτώση της από την εξουσία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ίσως αρχίζουν να ανακεφαλαιώνουν αυτή την ζοφερή ιστορία.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2020-01-24/twilight-americas-fin...

Σύνδεσμοι:
[1] https://thesphinxblog.com/2014/05/07/the-real-thucydides-trap/
[2] https://www.washingtonpost.com/politics/2019/10/16/trump-doesnt-want-be-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition