Το πρόβλημα της Βενεζουέλας δεν είναι ο σοσιαλισμός | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το πρόβλημα της Βενεζουέλας δεν είναι ο σοσιαλισμός

Το χάος του Maduro έχει ελάχιστη σχέση με την ιδεολογία

Τα τρία τελευταία χρόνια, τραγικές σκηνές φτώχειας και αντάρας κυριάρχησαν στα ρεπορτάζ για την Βενεζουέλα, ενός έθνους που υπήρξε μια από τις πλουσιότερες και πιο δημοκρατικές χώρες της Νότιας Αμερικής. Η Βενεζουέλα έχει γίνει ταυτόχρονα συνώνυμο της αποτυχίας και, περιέργως, κάτι σαν μια ιδεολογική καυτή πατάτα, μια ρητορική επινόηση που μπήκε στις πολιτικές συζητήσεις σε όλο τον κόσμο.

28012020-1.jpg

Ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Juan Guaidó, προσπαθεί να μπει στην Εθνοσυνέλευση στο Καράκας της Βενεζουέλας, τον Ιανουάριο του 2020. Adriana Loueiro Fernanez / The New York Times
---------------------------------------------------------------

Σε προεκλογικές εκστρατείες από την Βραζιλία μέχρι το Μεξικό, κι από την Ιταλία μέχρι τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πολιτικοί επικαλούνται την Βενεζουέλα ως μια προειδοποιητική ιστορία [1] για τους κινδύνους του σοσιαλισμού. Οι αριστεροί υποψήφιοι από τον Jeremy Corbyn, στο Ηνωμένο Βασίλειο, μέχρι τον Pablo Iglesias, στην Ισπανία, κατηγορούνται ως συμπαθούντες τον σοσιαλιστικό τσαβισμό -και υποφέρουν από πραγματικές πολιτικές απώλειες από την σύνδεση με τους κυβερνήτες της Βενεζουέλας. Η επαναλαμβανόμενη αενάως κατηγορία είναι ότι η αποτυχία της Βενεζουέλας είναι η αποτυχία μιας ιδεολογίας˙ φταίει ο σοσιαλισμός, και αν κάνετε λάθος επιλογή στην κάλπη, το χάος της Βενεζουέλας μπορεί να έρθει στο κατώφλι σας, επίσης.

Όπως κάθε καλή προπαγάνδα, αυτή η φράση είναι αποτελεσματική επειδή περιέχει ένα στοιχείο αλήθειας. Οι σοσιαλιστικές πολιτικές του πρώην προέδρου Ούγκο Τσάβες έχουν καταστρέψει την χώρα. Οι εκτεταμένες και χαοτικές απαλλοτριώσεις, οι καταστρεπτικοί έλεγχοι των τιμών και του συναλλάγματος, οι πνιγηροί κανονισμοί και η αχαλίνωτη εχθρότητα προς τον ιδιωτικό τομέα και τις ξένες επενδύσεις, όλα βοήθησαν να παραχθεί η οικονομική καταστροφή που κατακλύζει τώρα την Βενεζουέλα. Λίγοι πόλεμοι έχουν καταστρέψει τόσο τον πλούτο ενός έθνους όσο και οι πολιτικές του Τσάβες και του διαλεγμένου από αυτόν διαδόχου του, Νικολάς Μαδούρο.

Αλλά, όπως κάθε καλή προπαγάνδα, η κατηγορία αποκρύπτει περισσότερα από όσα αποκαλύπτει. Το βαθύτερο κίνητρο της κατάρρευσης της Βενεζουέλας δεν είναι η προσκόλληση του Maduro στον σοσιαλισμό αλλά, μάλλον, η διολίσθηση της χώρας στην κλεπτοκρατία. Το να εστιάζει κάποιος στην Βενεζουέλα ως μια αποτυχία του σοσιαλισμού είναι σαν να παραβλέπει την πραγματική ιστορία: Την κατάρρευση του κράτους της Βενεζουέλας και την κατάσχεση των πόρων της από μια συμμαχία αδίστακτων εγκληματιών τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας.

Αυτή η δυναμική αγνοείται συνήθως σε μεγάλο μέρος των σχολιασμών για την Βενεζουέλα, οι οποίοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν την αντιπαράθεση του Μαδούρο με τους αντιπάλους του ως κάποια παραλλαγή μιας αναγνωρίσιμης πολιτικής αντιπαράθεσης αριστεράς-δεξιάς. Τέτοια σχόλια τείνουν να περιγράψουν την Βενεζουέλα σαν να ήταν όπως άλλες κατακερματισμένες δημοκρατίες όπου οι μάχες των αντίπαλων κομμάτων είναι άγριες και περιστασιακά βίαιες. Αλλά η σκέψη της Βενεζουέλας ως μιας δημοκρατίας που τρελάθηκε ή απλώς ως ένα παράδειγμα της αποτυχίας του σοσιαλισμού δεν καταφέρνει να συλλάβει πλήρως τις αιτίες και τις συνέπειες της δύσκολης κατάστασης της χώρας.

Στην πραγματικότητα, η δημοκρατία της Βενεζουέλας κατέρρευσε πριν από χρόνια. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν σταθερά ότι τέσσερις στους πέντε [2] Βενεζουελάνους θέλουν να δουν τον Maduro να παραιτείται αμέσως, αλλά κανένας δημοκρατικός μηχανισμός δεν θα εκπληρώσει το αίτημά τους. Με τις εκλογές να νοθεύονται αγρίως, οι υπόλοιπες επιλογές είναι όλες προβληματικές: Μια ξένη στρατιωτική παρέμβαση εναντίον του Maduro παραμένει μακρινή προοπτική, όπως και ένα πραξικόπημα από τον στρατό ή εκ των έσω. Οι ξένοι ειδικοί και καλόπιστοι [παράγοντες], από το Βατικανό έως το νορβηγικό Υπουργείο Εξωτερικών, συμβουλεύουν τις διαπραγματεύσεις και βάζουν τον εαυτό τους μπροστά ως μεσάζοντες. Ωστόσο, οι προσπάθειες διευκόλυνσης των συνομιλιών παραλείπουν το μείζον πρόβλημα: Η αντιπολίτευση στην Βενεζουέλα δεν είναι σαν μια παράταξη που κάθεται στον απέναντι διάδρομο μιας κανονικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Τα μέλη της αντιπολίτευσης μοιάζουν περισσότερο με ομήρους -και, στην περίπτωση πολλών πολιτικών κρατουμένων, είναι κυριολεκτικά όμηροι- μιας εγκληματικής κλίκας που εκμεταλλεύεται αμείλικτα τον ορυκτό πλούτο της χώρας για δικό της όφελος.

ΑΝΤΡΟ ΚΛΕΠΤΩΝ

Ο Maduro συνεχίζει να εμπορεύεται την ρητορική του σοσιαλισμού, αλλά η αυταρχική κυβέρνησή του έχει κατασκευάσει όχι έναν παράδεισο των εργαζόμενων, αλλά ένα άντρο κλεπτών. Η κλασσική λατινοαμερικανική δικτατορία του εικοστού αιώνα -αυτή που οι πολιτικοί επιστήμονες αποκαλούσαν «γραφειοκρατικό αυταρχικό καθεστώς» (“bureaucratic authoritarian regime”)- ήταν μια εξαιρετικά θεσμοθετημένη υπόθεση. Μια καταπιεστική αλλά αποτελεσματική κρατική μηχανή, υποστηριζόμενη από μια μεγάλη μόνιμη γραφειοκρατία, εργαζόταν σκληρά για να διατηρήσει την εξουσία και να εκβάλλει τις διαφωνίες. Η σύγχρονη Βενεζουέλα δεν είναι καθόλου κάτι τέτοιο.

Αντί για μια επαγγελματική γραφειοκρατία, το καθεστώς Maduro ισοδυναμεί με μια χαλαρή συνομοσπονδία ξένων και εγχώριων εγκληματικών επιχειρήσεων με τον πρόεδρο στο ρόλο του αφεντικού της μαφίας. Η κόλλα που συγκρατεί την κυβέρνηση ενωμένη δεν είναι ούτε η ιδεολογία ούτε η αναζήτηση μιας σκληρής τάξης: Είναι ο αγώνας για τα λάφυρα που απορρέουν από μια ιλιγγιώδη σειρά παράνομων πηγών.

Σήμερα, η Βενεζουέλα είναι ένας κόμβος για λαθρεμπόρους σε κάθε είδους λαθρεμπόριο: Από τα πρώτης ανάγκης καταναλωτικά αγαθά ελεγχόμενης τιμής μέχρι την κοκαΐνη που προορίζεται για τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, καθώς και διαμάντια, χρυσό, κολτάν, όπλα και σεξουαλικούς εργαζόμενους. Ο πολλαπλασιασμός των bodegones –των ημι-παράνομων λιανοπωλητών που παραβιάζουν τους ελέγχους των τιμών στα καταναλωτικά αγαθά μέσω του γυρολογικού λαθρεμπορίου- έχει όλο και περισσότερο αναδιαμορφώσει την εγχώρια αγορά για ό, τι απομένει από τη μεσαία τάξη. Αυτοί οι μεσάζοντες στην συνέχεια διοχετεύουν τα έσοδα κατευθείαν στους φίλους, την οικογένεια και τους συνεργούς της κυβερνητικής ελίτ.

Όμως οι κυβερνητική παρέα και ο στρατός δεν είναι οι μόνοι που ελέγχουν τις εγκληματικές επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας. Οι εξαπλωνόμενες εγκληματικές συμμορίες που έχουν την βάση τους στις φυλακές είναι η ουσιαστική πολιτική Αρχή σε τεράστιες περιοχές, όπως είναι και οι επαναστάτες μαχητές από τα γειτονικά κινήματα ανταρτών της Κολομβίας. Αποσπούν πληρωμές από χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις, αγρότες και κτηνοτρόφους. Ορισμένοι λειτουργούν παράνομα ορυχεία, ανακουφίζοντας τις τοπικές Αρχές από την βάναυση δουλειά της διατήρησης της τάξης στους οικισμούς των ανθρακωρύχων, και παρέχοντας στην κυβέρνηση την τελευταία αξιόπιστη πηγή ξένου συναλλάγματος μετά τις κυρώσεις επί του πετρελαϊκού τομέα.

Πίσω στα κλιματιζόμενα γραφεία τους στο Καράκας, οι σπουδαίοι του καθεστώτος κάθονται στην κορυφή ενός βουνού από λάφυρα. Ο Jorge Giordani, ένας από τους επικεφαλής της οικονομικής πολιτικής του Τσάβεζ και τώρα αντίπαλος του καθεστώτος, υπολόγισε ότι οι αξιωματούχοι είχαν αποκομίσει κατά προσέγγιση 300 δισεκατομμύρια δολάρια κατά την διάρκεια της έκρηξης [των τιμών] του πετρελαίου από το 2003 έως το 2014. Ο ακριβής αριθμός μπορεί να αμφισβητηθεί, αλλά όχι και η μακροοικονομική κλίμακα της κλεπτοκρατίας των τσαβιστών.

Το Καράκας έχει καταστεί μια από τις πρωτεύουσες του κόσμου για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Έχοντας κλέψει απίθανα ποσά, οι αξιωματούχοι της Βενεζουέλας και η παρέα τους έχουν σφυρηλατήσει ισχυρές φιλίες σε όλο τον κόσμο. Η Washington Post αποκάλυψε πρόσφατα [3] ότι ένας από τους πιο διαβόητους παρεοκράτες καπιταλιστές της Βενεζουέλας έχει χρησιμοποιήσει τις νομικές υπηρεσίες του Rudy Giuliani, ενώ ο Erik Prince [4], ο ιδιοκτήτης της [εταιρείας] στρατιωτικών εργολαβιών Blackwater, πηγαινοέρχεται αεροπορικώς στο Καράκας, για να κλείσει δουλειές. Όταν οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι επιβολής του νόμου κοιτάζουν την Βενεζουέλα, βλέπουν ένα εξαπλωνόμενο δίκτυο εκβιασμών κρυμμένο αδέξια πίσω από την βιτρίνα μιας κυβέρνησης.

Η ΛΙΒΥΗ ΤΗΣ ΚΑΡΑΪΒΙΚΗΣ

Στους διπλωμάτες που είναι επιφορτισμένοι με την διαχείριση των επιπτώσεων της κατάρρευσης της Βενεζουέλας, η χώρα μοιάζει με ένα αποτυχημένο κράτος. Πολλά από τα τεράστια εδάφη της είναι άγρια και απομακρυσμένα από τους αψίθυμους πολιτικούς της πρωτεύουσας. Από τις αρχές του 2019, όταν ο Guaidó έγινε στα μάτια πολλών εντός και εκτός της Βενεζουέλας ο συνταγματικά [5] [5] εγκεκριμένος προσωρινός πρόεδρος [5], η Βενεζουέλα βυθίστηκε σε μια ανεπίλυτη διαμάχη για τη νομιμότητα του καθεστώτος της. Η χώρα κινδυνεύει να γίνει η Λιβύη της Καραϊβικής: Ένα έθνος με δύο κυβερνήσεις που τσακώνονται για την εξουσία, η καθεμιά με την υποστήριξη ενός ξεχωριστού συνασπισμού ξένων εθνών.

Οι περισσότερες μεγάλες δημοκρατίες -και περισσότερες από 50 χώρες- αναγνωρίζουν την αξίωση του Guaidó για την προεδρία. Αλλά μέσα στα σύνορα της χώρας, οι άνδρες με τα όπλα παραμένουν πιστοί στον Maduro. Έχει κάνει μεγάλες προσπάθειες για να διατηρήσει το μονοπώλιό του στην βία, ακόμη και καθώς έχει χάσει την διεθνή αναγνώρισή του. Στις αρχές Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους, ο Maduro έκανε μια ακόμη ώθηση για να παραμερίσει τον αμφισβητία του, εγκαθιστώντας έναν πρώην σύμμαχο του Guaidó ως πρόεδρο της Εθνοσυνέλευσης. Απτόητος, ο Γκουαϊδό αγνόησε την ταξιδιωτική απαγόρευση του Maduro και ταξίδεψε στον κόσμο τον Ιανουάριο, συναντώντας ηγέτες της Λατινικής Αμερικής και τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο, καθώς και τον Εμμανουέλ Μακρόν, την Άνγκελα Μέρκελ, τον Μπόρις Τζόνσον και τον Τζάστιν Τρυντό, και καταλαμβάνοντας μια ζηλευτή θέση στον κατάλογο των ομιλητών στην ολομέλεια της συνάντησης του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός. Οι δημοκρατίες του κόσμου στέκονται με τον Guaidó. Ωστόσο, όταν βρίσκεται στην Βενεζουέλα, η απειλή της πολιτικής φυλακής κρέμεται συνεχώς πάνω από το κεφάλι του.

Όπως οι Λίβυοι, οι Βενεζουελάνοι μαθαίνουν ότι το να έχουν δύο προέδρους είναι σαν να μην έχουν κανέναν πρόεδρο. Χρεοκοπημένο λόγω των δωροδοκιών, της κακοδιαχείρισης και των κυρώσεων που έπληξαν τον πετρελαϊκό τομέα -την κύρια πηγή ξένου συναλλάγματος- το de facto κράτος είναι απένταρο και ζει από τα συγκριτικά πενιχρά έσοδα της παράνομης εξόρυξης και των παράνομων εξαγωγών πετρελαίου που διευκολύνονται από ρωσικές εταιρείες [6]. Η έξοδος των προσφύγων από την Βενεζουέλα από το 2017 είναι ένα άλλο αδιαμφισβήτητο σημάδι της κρατικής αποτυχίας. Περίπου το 10% του πληθυσμού [7] έχει εγκαταλείψει την χώρα τα τελευταία χρόνια. Οι Βενεζουελάνοι δραπετεύουν όχι μόνο από την φτώχεια αλλά και από την κατάρρευση του νόμου και της τάξης και των πιο βασικών υπηρεσιών: Ηλεκτρική ενέργεια, τρεχούμενο νερό, τηλεπικοινωνίες, βατοί δρόμοι, λειτουργικό νόμισμα και βασική υγεία και εκπαίδευση. Οι πρόσφυγες δεν φεύγουν από τον «σοσιαλισμό»˙ ξεφεύγουν από μια κολασμένα διαλυμένη χώρα.

28012020-2.jpg

Βενεζουελάνοι πρόσφυγες περιμένουν να εισέλθουν στην συνοριακή πόλη Pacaraima της Βραζιλίας, τον Αύγουστο του 2017. Lianne Milton / Panos Pictures / Redux
--------------------------------------------------

ΤΟ ΙΠΠΙΚΟ ΔΕΝ ΘΑ ΕΡΘΕΙ

Η κατάρρευση της Βενεζουέλας απειλεί την σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής. Η γειτονική Κολομβία είναι η πιο εκτεθειμένη χώρα, αλλά η αποτυχία του κράτους της Βενεζουέλας αντηχεί σε ολόκληρο το ημισφαίριο, από την Βραζιλία, της οποίας η βορειότερη επαρχία στενάζει υπό το βάρος των πεινασμένων και άρρωστων Βενεζουελάνων προσφύγων, μέχρι το Τρινιντάντ και Τομπάγκο όπου καραβιές Βενεζουελάνων καταφθάνουν σε μια εχθρική υποδοχή, και μέχρι την Αρούμπα, ένα σημείο διέλευσης για λαθρεμπόριο ανθρώπων και ναρκωτικών.

Οι ηγέτες της Βενεζουέλας προσπάθησαν επίσης να εξάγουν αστάθεια. Από τα χρόνια του Τσάβεζ και με κουβανικές οδηγίες [8], το καθεστώς της Βενεζουέλας έχει δώσει ενθουσιώδη υποστήριξη σε ακροαριστερές περιθωριακές ομάδες σε ολόκληρη την Λατινική Αμερική. Ο Maduro συχνά μιλά δημόσια για την επιθυμία του να υπονομεύσει αντιπάλους στην περιοχή. Στον βαθμό που μια σταθερή και δημοκρατική Λατινική Αμερική είναι μια μακρόχρονη αμερικανική προτεραιότητα εθνικής ασφάλειας, η καταστροφή της Βενεζουέλας είναι πρόβλημα όχι μόνο για την ασφάλεια των γειτονικών χωρών αλλά και για την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών.

Καθώς ο Maduro αποσταθεροποιεί την περιοχή, η προοπτική μιας στρατιωτικής παρέμβασης για να τον εκθρονίσει ποτέ δεν ξεθωριάζει εντελώς. Για περισσότερο από έναν χρόνο, η διοίκηση Τραμπ έδειξε να κρατά «όλες τις επιλογές στο τραπέζι». Αυτή η διπλωματική διατύπωση -ένα πονηρό κλείσιμο του ματιού σε μια στρατιωτική παρέμβαση- φαίνεται ότι στοχεύει περισσότερο στους εξόριστους Βενεζουελάνους που έχουν εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους της Φλόριντα παρά στους στρατιωτικούς προγραμματιστές στο Πεντάγωνο. Απελπισμένοι για μια γρήγορη, μαγική λύση σε ένα πρόβλημα που έχει ανατρέψει την ζωή τους, οι εξόριστοι συσπειρώθηκαν στην υπόθεση του Trump. Δεν εκπλήσσει το ότι πολλοί Βενεζουελάνοι βοούν για την απομάκρυνση του Maduro και των πρωτοπαλίκαρών του.

Αλλά οι ξένες κυβερνήσεις έχουν ελάχιστη επιθυμία να εισβάλουν στην Βενεζουέλα και να διακινδυνεύσουν αίμα και πλούτο για να επιβάλουν την αλλαγή καθεστώτος. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής και η Ευρωπαϊκή Ένωση απέρριψαν απερίφραστα την πρόταση στρατιωτικής παρέμβασης. Στην πραγματικότητα, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν καμία διάθεση να πραγματοποιήσουν μια μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση στην Βενεζουέλα. Μια εισβολή -την οποία, για να είμαστε σαφείς, κανείς δεν σκέπτεται σοβαρά- θα κινδύνευε να γίνει ένας τροπικός βάλτος, δεδομένης της παρουσίας ένοπλων ομάδων διάσπαρτων σε ολόκληρη την χώρα. Η κυβέρνηση Maduro συνεργάζεται στενά με την Ρωσία για την άμυνα, καθιστώντας την Βενεζουέλα ένα δύσκολο στρατιωτικό θέατρο [9]. Και εκτός από την Ρωσία, η Κίνα, η Κούβα και η Τουρκία σίγουρα θα αντιτάσσονταν σε οποιαδήποτε επέμβαση υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Πολλοί Βενεζουελάνοι εξόριστοι μπορεί να είναι πεπεισμένοι ότι τίποτα λιγότερο από μια εξωτερική δύναμη δεν θα απομακρύνει τον Maduro, αλλά καμία ξένη κυβέρνηση δεν είναι πρόθυμη να απαντήσει στο αίτημά τους.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΑΛΛΑΓΗΣ

Τα τελευταία τρία χρόνια, διάφορες «θεωρίες αλλαγής» φάνηκαν να προσφέρουν πιθανές διεξόδους από την τρέχουσα συμφορά της Βενεζουέλας. Αυτές οι θεωρίες έχουν αποτύχει μέχρι τώρα, σε πολλές περιπτώσεις επειδή συνεχίζουν, λανθασμένα, να βλέπουν την κρίση της Βενεζουέλας με ιδεολογικούς όρους.

Σε ολόκληρο το 2017, οι ελπίδες επικεντρώνονταν στην κάλπη. Οι ακτιβιστές ζητούσαν ένα δημοψήφισμα ανάκλησης για να περικόψουν την θητεία του Μαδούρο στο αξίωμα [του προέδρου]. Ένα τέτοιο μέτρο κατοχυρώνεται στο σύνταγμα της χώρας και φάνηκε να είναι η τελευταία, καλύτερη ελπίδα για την εξασφάλιση μιας ομαλής μετάβασης. Το επιλεγμένο από τον Μαδούρο Ανώτατο Δικαστήριο το απέρριψε. Στην συνέχεια, ο Μαδούρο κέρδισε μια προεδρική εκλογή το 2018, θεωρούμενη ευρέως ως νοθευμένη: Οι κορυφαίες προσωπικότητες της αντιπολίτευσης αποκλείστηκαν από τις εκλογές, οι σύμμαχοι του Maduro ενεπλάκησαν σε εκτεταμένο εκφοβισμό των ψηφοφόρων, δεν επετράπη σε αλλοδαπούς εκλογικούς παρατηρητές να ελέγξουν τις εκλογές, και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ελέγχονταν αυστηρά. Εκ των υστέρων, η ελπίδα ότι η εκλογική βούληση θα μπορούσε να εκτοπίσει μια βίαιη κλεπτοκρατία τώρα φαίνεται απελπιστικά αφελής.

Έχοντας παραιτηθεί σχετικά με τις εκλογικές διαδικασίες, μερικοί Βενεζουελάνοι έφτασαν να επιθυμούν ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Αντιμετωπίζοντας την οικονομική καταστροφή και τις καθημερινές διαδηλώσεις στο δρόμο, έλεγε αυτή η επιχειρηματολογία, ο στρατός της Βενεζουέλας θα μπορούσε να αποφασίσει να εξαφανίσει τον Μαδούρο πριν τα πράγματα καταλήξουν εντελώς ανεξέλεγκτα. Αλλά ένας κύκλος διαμαρτυριών στα τέλη του 2017 άφησε χιλιάδες φυλακισμένους και δεκάδες σκοτώθηκαν και ο στρατός παρέμεινε πιστός στην κυβέρνηση.

Καθώς το 2017 έγινε 2018, η οικονομική συρρίκνωση της χώρας έθεσε την προοπτική μιας εξέγερσης των φτωχών Βενεζουελάνων που εξωθήθηκαν στα όρια λόγω της έλλειψης τροφίμων. Οι αντίπαλοι του καθεστώτος ήλπιζαν ότι οι ίδιοι στρατιώτες που είχαν δείξει λίγους ενδοιασμούς για να επιτεθούν σε διαδηλωτές της μεσαίας τάξης το προηγούμενο έτος, θα μπορούσαν να είναι λιγότερο πρόθυμοι να επιτεθούν σε πεινασμένους ανθρώπους στις παραγκουπόλεις. Εξάλλου, οι αρχές της Βενεζουέλας προήγαγαν μια φαινομενικά σοσιαλιστική επανάσταση. Και πάλι, ένα ιδεολογικό πλαίσιο στρεβλώνει την πραγματικότητα επί του πεδίου: Ο στρατός κινήθηκε ενάντια στους πεινασμένους εξεγερθέντες της εργατικής τάξης εξίσου αμείλικτα όπως και στους διαδηλωτές της μεσαίας τάξης το 2014 και το 2017.

Η άνοδος του Guaidó ως ένα αλεξικέραυνο των διαμαρτυριών το 2019 ενέπνευσε περαιτέρω οράματα περί σαρωτικής αλλαγής. Οι δημοκρατικές χώρες από την Χιλή μέχρι την Κροατία δεν αναγνώριζαν πλέον το καθεστώς Maduro και το εισόδημα από το πετρέλαιο κατέρρευσε: Σίγουρα τώρα οι ημέρες της κυβέρνησης ήταν μετρημένες. Ωστόσο, ο Maduro απάντησε διπλασιάζοντας τις προσπάθειές του να χρηματοδοτήσει τις δυνάμεις ασφαλείας του μέσω των διεθνώς ξεπλυμένων προσόδων από χρυσό που εξορύσσεται από απελπισμένους και πεινασμένους Βενεζουελάνους που εργάζονται σε συνθήκες δουλείας υπό τον έλεγχο ένοπλων συμμοριών.

Καθ' όλη την διάρκεια εκείνης της περιόδου, ειρηνιστικές φωνές συνέχισαν να ασκούν πιέσεις για μια λύση κατόπιν διαπραγματεύσεων. Ήλπιζαν ότι ένας ουδέτερος παίκτης στην διεθνή κοινότητα (ίσως η Νορβηγία ή η Ουρουγουάη) θα μπορούσε να μεσολαβήσει για μια συμφωνία επιμερισμού της εξουσίας, η οποία θα μπορούσε να προετοιμάσει τον δρόμο για μια διαχειριζόμενη αλλαγή καθεστώτος. Αλλά ο Maduro έχει μια ισχυρή λαβή στην εγκληματική επιχείρησή του˙ δεν ένιωσε κανέναν εξαναγκασμό να μελετήσει σημαντικές παραχωρήσεις κατά την διάρκεια των διαφόρων συνομιλιών που έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια. Αντ' αυτού, χρησιμοποίησε τις διαπραγματεύσεις για να βάλει τους αντιπάλους του -τόσο εγχώριους όσο και ξένους- τον έναν εναντίον του άλλου.

ΜΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ

Οποιοδήποτε νοητό τελικό παιχνίδι για την κρίση της Βενεζουέλας θα εξαρτηθεί από μια διεθνώς υποστηριζόμενη συμφωνία μεταξύ του Maduro και των αντιπάλων του. Αλλά μια τέτοια διαπραγμάτευση μπορεί να επιτύχει μόνο όταν ο Maduro είναι πεπεισμένος ότι είναι η τελευταία καταφυγή του. Μέχρις ότου επιτευχθούν τέτοιες συνθήκες, οι συνομιλίες απλώς θα παίζουν στην κυνική στρατηγική του να εξαπατά τους αντιπάλους του.

Μόνο όταν το καθεστώς αισθανθεί ότι έχει ξεμείνει από χρήματα, φίλους και επιλογές, τότε μια διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων θα καταστεί αναπόφευκτη. Αλλά το να διευκολυνθεί ένα απεχθές καθεστώς να φύγει αναίμακτα από την εξουσία, συνεπάγεται δύσκολους συμβιβασμούς. Στην Ισπανία το 1978, στην Χιλή το 1988, και στη Νότια Αφρική το 1991, μισητά πρόσωπα από τα παλιά αυταρχικά καθεστώτα, κράτησαν σημαντικά μερίδια εξουσίας μέσω επιτυχών μεταβάσεων στην πλήρη δημοκρατία.

Οι Βενεζουελάνοι σήμερα βρίσκονται μακράν του να είναι προετοιμασμένοι να υποστηρίξουν αυτό το είδος λύσης -η κυβέρνηση δεν είναι έτοιμη να την εξετάσει επειδή δεν αισθάνεται ότι η κατοχή της εξουσίας απειλείται πραγματικά, ούτε και η αντιπολίτευση, διότι τα εγκλήματα του καθεστώτος παραμένουν υπερβολικά ωμά. Ο λαός θα αντιδράσει σε μια διευθέτηση που, για παράδειγμα, θα εγγυάται θέσεις στο νομοθετικό σώμα σε πρόσωπα του καθεστώτος, προστατεύοντάς τα έτσι από την δίωξη ή επιτρέποντας σε αυτούς τους αυταρχικούς να κρατήσουν τα κλοπιμαία τους.

Περιέργως, η ιστορία των επιτυχημένων μεταβάσεων στην δημοκρατία στα τέλη του εικοστού αιώνα υπονομεύει την βιωσιμότητά τους σήμερα. Η σύλληψη και η ενδεχόμενη δίωξη του πρώην ηγέτη της Χιλής, Augusto Pinochet, το 1998 (μια δεκαετία μετά την παραχώρηση της εξουσίας) δημιούργησε ένα προηγούμενο που υποχρεώνει την διεθνή κοινότητα να αντιμετωπίζει σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως υποκείμενες σε διεθνή δικαιοδοσία. Ο Μαδούρο και τα πρωτοπαλίκαρά του δεν έχουν απλώς κλέψει τεράστια ποσά˙ έχουν φυλακίσει, βασανίσει και δολοφονήσει εκατοντάδες αντιπάλους. Με την σύλληψη του Πινοσέτ στο μυαλό τους, έχουν έναν πολύ καλό λόγο να αμφισβητούν την αξιοπιστία οποιασδήποτε αμνηστίας τους προσφέρεται. Η σύλληψη ενός πρώην δεξιού δικτάτορα περιορίζει δραματικά τις επιλογές για τους υποτιθέμενους σοσιαλιστές επαναστάτες της Βενεζουέλας, υπογραμμίζοντας για μια ακόμη φορά πόσο λίγο σχετική είναι η ιδεολογία για την κατανόηση της κρίσης.

Ακόμη και αν τα πρωτοπαλίκαρα του Maduro θα μπορούσαν να πεισθούν να δεχτούν ένα αποτέλεσμα μετά από διαπραγμάτευση, τα προβλήματα της Βενεζουέλας θα απέχουν πάρα πολύ από το να τελειώσουν. Το τέλος του καθεστώτος Maduro, όταν θα έρθει, θα αποκαλύψει ένα άδειο κέλυφος κράτους. Οι ικανοί δημόσιοι διαχειριστές τράπηκαν σε φυγή πριν από χρόνια. Μπορεί να είναι δυνατή η ταχεία ανοικοδόμηση κρίσιμων φυσικών υποδομών, αλλά η ανοικοδόμηση της θεσμικής υποδομής θα διαρκέσει πολύ περισσότερο. Η πτώση του καθεστώτος θα είναι απλώς η απαραίτητη αρχή για μια ταραχώδη δεκαετία αναγέννησης της Βενεζουέλας.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2020-01-27/venezuelas-...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.spectator.co.uk/2018/08/venezuelas-great-socialist-experimen...
[2] https://talcualdigital.com/el-rechazo-a-maduro-alcanzo-851-segun-el-ulti...
[3] https://www.washingtonpost.com/politics/a-wealthy-venezuelan-hosted-giul...
[4] https://www.haaretz.com/us-news/blackwater-founder-held-secret-talks-wit...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2019-01-25/venezuelan-...
[6] https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-01-06/u-s-underestimated-im...
[7] https://www.cfr.org/in-brief/venezuelan-exodus
[8] https://smile.amazon.com/dp/B07VXKXF6Y/ref=smi_www_rco2_go_smi_g39057079...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2019-03-19/what-milita...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition