Είναι τώρα η «στιγμή Σπούτνικ» της Κίνας; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Είναι τώρα η «στιγμή Σπούτνικ» της Κίνας;

Τι αποκαλύπτει ένας ιός για τα δύο συστήματα

Όταν η Σοβιετική Ένωση εκτόξευσε τον Σπούτνικ, τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο στον κόσμο, τον Οκτώβριο του 1957, η Ουάσινγκτον κατάλαβε τελικά ότι η Σοβιετική Ένωση δεν ήταν μόνο ένας τρομερός ιδεολογικός ανταγωνιστής αλλά και τεχνολογικός και στρατιωτικός αντίπαλος. Ο Σπούτνικ έθεσε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα την Σοβιετική Ένωση μπροστά από τις Ηνωμένες Πολιτείες σε έναν κρίσιμο τεχνολογικό τομέα, με τεράστιες επιπτώσεις για την ικανότητά της να επικοινωνεί και να διεξάγει πόλεμο.

Ο Σπούτνικ άλλαξε όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες έβλεπαν την Σοβιετική Ένωση, αλλά και τον τρόπο που κατανοούσαν τις δικές τους προτεραιότητες. Σε απάντηση στο σοβιετικό επίτευγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες επένδυσαν στην διαστημική τεχνολογία και προσπάθησαν να κατανοήσουν καλύτερα (και να υπονομεύσουν) την κομμουνιστική ιδεολογία. Τα πανεπιστήμια επέκτειναν τα ρωσικής γλώσσας προγράμματά τους. Τελικά, περίπου τρεις δεκαετίες αργότερα, μια εκσυγχρονισμένη αμερικανική έκδοση του προγράμματος Sputnik, η Στρατηγική Αμυντική Πρωτοβουλία (Strategic Defense Initiative), πιστώθηκε ότι συνέβαλε στην διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και στο τέλος του κομμουνισμού -ένα είδος «στιγμής Sputnik» από την ανάποδη.

15052020-1.jpg

Μια τοιχογραφία με τον Xi και τον Trump στο Βερολίνο, τον Απρίλιο του 2020. Andrea Ferro / Redux
------------------------------------------------------------------------

Η πανδημία COVID-19 μπορεί να είναι η μη αναμενόμενη «στιγμή Σπούτνικ» της Κίνας. Με την ταχεία και αποτελεσματική αντίδρασή της στην πανδημία˙ την αποκάλυψη της εξάρτησης του κόσμου από την δική της παραγωγή ιατρικού υλικού˙ και την ξεκάθαρη παγκόσμια αναγκαιότητα της οικονομικής ανάκαμψής της, η Κίνα έχει ενηλικιωθεί στα μάτια της δικομματικής ελίτ των ΗΠΑ και του παγκόσμιου κοινού. Η θεώρηση της Κίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον κόσμο δεν θα είναι ποτέ μετά από αυτήν την κρίση όπως ήταν πριν.

Για τον λόγο αυτό, μεταξύ άλλων, οι αποκλίνουσες αντιδράσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας στην απειλή της πανδημίας έχουν χρησιμεύσει για να βάλουν σε πλήρη αντίθεση τα ανταγωνιστικά πολιτικά συστήματα των δύο χωρών. Οι δύο υπερδυνάμεις έχουν ήδη ανταγωνιστεί για παγκόσμια επιρροή, οπότε η επιτυχία του ενός συστήματος σε σύγκριση με το άλλο δεν είναι θέμα μικρής σημασίας. Γράφοντας για αυτό το περιοδικό, περιέγραψα την κινεζική και την αμερικανική προσέγγιση στην αγορά ως πολιτικό και φιλελεύθερο καπιταλισμό [1], αντίστοιχα. Ο καθένας έχει επιδείξει δυνατότητες και αδυναμίες στην τρέχουσα δοκιμασία.

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της κινεζικής κυβέρνησης στην διαχείριση της κρίσης ήταν ο συγκεντρωτισμός της εξουσίας της και της ικανότητάς της να ελέγχει τεράστιους πόρους. Λόγω αυτής της «από πάνω προς τα κάτω» δομής, η Κίνα μπόρεσε να επιβάλει δρακόντειες πολιτικές εξαιρετικά γρήγορα και να μετατοπίσει στοιχεία (συμπεριλαμβανομένων ανθρώπινων πόρων, όπως γιατροί και νοσοκόμες) στις περιοχές όπου χρειάζονταν περισσότερο. Χωρίς αυτά τα μέτρα, η Κίνα δεν θα μπορούσε να έχει επιτύχει τόσο αξιοσημείωτα αποτελέσματα: Η Σαγκάη, μια πόλη 24 εκατομμυρίων ανθρώπων, βίωσε μόνο διψήφιο αριθμό θανάτων από κορωνοϊό και μόλις τρεις μήνες μετά την επιβολή της καραντίνας, η Γουχάν είναι πλέον ως επί το πλείστον απαλλαγμένη από νέες μολύνσεις.

Αλλά ένα κεντρικό πολιτικό σύστημα έχει επίσης ευπάθειες. Ο οικονομολόγος Xu Chenggang περιέγραψε το κινεζικό σύστημα ως ένα σύστημα περιφερειακού αποκεντρωμένου αυταρχισμού, στο οποίο οι επαρχιακές Αρχές έχουν ευρείες εξουσίες, αρκεί να τις αναπτύξουν για την επίτευξη των στόχων που καθορίζει το κέντρο. Οι προτεραιότητες της κεντρικής κυβέρνησης περιλαμβάνουν τη μεγιστοποίηση της οικονομικής ανάπτυξης, την προσέλκυση ξένων επενδυτών και, μερικές φορές, τον έλεγχο της ρύπανσης. Το σύστημα είναι αποτελεσματικό στο να επιτρέπει στις επαρχιακές και τοπικές Αρχές να επιδιώκουν αυτούς τους στόχους χρησιμοποιώντας τα μέσα που γνωρίζουν καλύτερα και θεωρούν καταλληλότερα. Ωστόσο, οι κεντρικές Αρχές ανταμείβουν τις τοπικές με βάση τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται την διαχείρισή τους, έτσι οι τοπικές Αρχές έχουν επίσης ένα κίνητρο να κρύψουν ανεπιθύμητες εξελίξεις.

Η μοιραία αντίδραση των τοπικών Αρχών στην επαρχία Χουμπέι στα πρώτα κρούσματα της [ασθένειας] COVID-19 δεν ήταν, λοιπόν, ανωμαλία, αλλά αναπόσπαστο μέρος του κινεζικού συστήματος αποκεντρωμένου περιφερειακού αυταρχισμού. Οι επαρχιακές Αρχές αντέδρασαν με δισταγμό -και ακόμη και άρνηση- επειδή δεν ήθελαν να δημιουργήσουν την εντύπωση έλλειψης ελέγχου ή κακής διαχείρισης. Μετέδωσαν όσο το δυνατόν λιγότερες πληροφορίες στο κέντρο σχετικά με τις μυστηριώδεις μολύνσεις, ακόμη και όταν οι σπόροι της πανδημίας είχαν σπαρθεί. Μόνο όταν το πρόβλημα ήταν πολύ προφανές για να κρυφτεί, η αλήθεια αφέθηκε να κινηθεί προς τα πάνω. Σε αυτό το σημείο, η κεντρική κυβέρνηση της Κίνας απάντησε με αποτελεσματικότητα και επαγγελματισμό που αντιστάθμισε κάποιο από το χαμένο έδαφος.

Το αμερικανικό πολιτικό σύστημα αντέδρασε στον ιό με τρόπο ακριβώς αντίθετο με εκείνον της Κίνας. Οι κεντρικές Αρχές -η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ και οι υπηρεσίες της- παρουσίασαν μια εικόνα αποδιοργάνωσης και ερασιτεχνισμού. Στις πρώτες στιγμές της πανδημίας η ομοσπονδιακή κυβέρνηση απουσίαζε εντελώς, και έτσι παρέμεινε λίγο-πολύ και στην συνέχεια. Αλλά ο αμερικανικός φεντεραλισμός εκχωρεί ρόλο στις πολιτείες, κάτι που βοήθησε στην αντιστάθμιση της αδυναμίας του κέντρου.

Όταν η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ εξαφανίστηκε, καταναλωνόμενη σε ανούσιες συνεντεύξεις Τύπου, οι πολιτείες ανέλαβαν την διαχείριση της κρίσης. Με αυτόν τον τρόπο, έδειξαν την ισχύ και την ανθεκτικότητα του φεντεραλισμού, ο οποίος, σε αντίθεση με τον «επαρχιακό αποκεντρωμένο αυταρχισμό», μεταβιβάζει πραγματικές εξουσίες στις πολιτείες, ακόμη και όταν ενδέχεται να έρχονται σε αντίθεση με τις ομοσπονδιακές προτεραιότητες. Οι πολιτείες, υιοθέτησαν διάφορα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, διέταξαν κλεισίματα, στήριξαν τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, βρήκαν εξοπλισμό ατομικής προστασίας για γιατρούς και νοσοκόμες, και ανέπτυξαν τα δικά τους καθεστώτα [διαγνωστικών] τεστ και ανίχνευσης επαφών. Μερικές πολιτείες έλαβαν αυτά τα μέτρα ακόμη και κατά των συμβουλών ή του χρονοδιαγράμματος που εξέδωσε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση.

Το αν η ανθεκτικότητα του αμερικανικού φεντεραλισμού από μόνη της μπορεί να ξεπεράσει την πανδημία -ή εάν η κακοφωνία των προσεγγίσεων και των προτεραιοτήτων μεταξύ των διαφόρων πολιτειακών κυβερνήσεων θα συμβάλει στην συνέχισή της- απομένει να φανεί. Η φύση της μετάδοσης [του ιού] είναι τέτοια ώστε σε μια ολοκληρωμένη χώρα όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι καλύτερες προσπάθειες μιας πολιτείας μπορεί να υπονομεύονται από κακές αποφάσεις ή από ανεύθυνη συμπεριφορά σε μια διπλανή.

Ο κόσμος παρακολουθεί προσεκτικά δύο συστήματα –τον πολιτικό και τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, τον αποκεντρωμένο αυταρχισμό και τον φεντεραλισμό- να αντιδρούν σε μια ομοειδή κρίση. Πολλοί άνθρωποι θα αδιαφορήσουν για την προέλευση της κρίσης και θα συγκρίνουν την κινεζική αντίδραση με την αμερικανική. Η Κίνα, στο κάτω-κάτω, επιστρέφει σε μια φυσιολογική ζωή που προκαλεί φθόνο και λαχτάρα: Οι εταιρείες επιστρέφουν στην δουλειά, τα καταστήματα λιανικής ανοίγουν, οι χαλαροί πελάτες των Starbucks πίνουν τον καφέ τους.

Μέχρι στιγμής, ο πολιτικός καπιταλισμός κερδίζει. Αλλά η «στιγμή Σπούτνικ» της Σοβιετικής Ένωσης αποδείχθηκε φευγαλέα, και το ίδιο θα μπορούσε και της Κίνας, εάν η άλλη πλευρά επιλέξει να αξιοποιήσει τα σημαντικά πλεονεκτήματά της, όπως η ευελιξία στην λήψη αποφάσεων, η λογοδοσία των τοπικών κυβερνήσεων, και η διαφάνεια. Το όφελος του τελευταίου αντικατοπτρίζεται, για παράδειγμα, στο γεγονός ότι οι Αμερικανοί έχουν πρόσβαση σε διάφορες εναλλακτικές καταμετρήσεις θυμάτων, εκεί που στην Κίνα υπάρχει μόνο μια, αμφίβολης αξιοπιστίας. Αυτά τα πλεονεκτήματα των ΗΠΑ ταιριάζουν απόλυτα με τις διαφορές στην εσωτερική οργάνωση των δύο χωρών -δηλαδή, εάν οι πολιτειακού επιπέδου ή οι επαρχιακές εξουσίες παραχωρούνται από το κέντρο ή ανήκουν με φυσικό τρόπο στις διοικητικές μονάδες δεύτερης βαθμίδας. Και αυτή η διαφορά με την σειρά της προκύπτει από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά του πολιτικού έναντι του φιλελεύθερου καπιταλισμού. Η κούρσα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, και μεταξύ των δύο καπιταλισμών, μόνο σκιαγραφείτο πριν από την κρίση, αλλά τώρα πλέον είναι πασίδηλη.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-05-12/pandemi...

Σύνδεσμοι:

[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2019-12-10/clash-c...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition