Χωρίς δημοκρατία, η Κίνα δεν θα ανεβεί άλλο

Η Κίνα ήταν απασχολημένη με άνοδό της, και οι αφυπνισμένες Ηνωμένες Πολιτείες ήταν απασχολημένες με την επανατοποθέτησή τους. Ούτε η μεν ούτε οι δε δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για αυτό που είναι αναμφισβήτητα η πιο σημαντική δοκιμασία που αντιμετωπίζει τώρα η ηγεσία της Κίνας, δηλαδή εάν και πώς θα ανταποκριθεί στις εσωτερικές πιέσεις για εκδημοκρατισμό. Ίσως αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι καμιά από τα δυο χώρες δε συνειδητοποιεί ότι το πόσο θα ανεβεί η Κίνα και το τι θα συμβεί στις αμερικανο-κινεζικές σχέσεις εξαρτώνται περισσότερο από τον εκδημοκρατισμό της χώρας παρά από οτιδήποτε άλλο.

Ένας διαδηλωτής στο Χονγκ Κονγκ πατά πάνω σε φωτογραφίες του Xi Jinping, τον Οκτώβριο του 2019. Reuters / Athit Perawongmetha
-------------------------------------------------------------------------

Το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ) είναι προφανώς τόσο σίγουρο για την ικανότητά του να επιτυγχάνει την οικονομική ανάπτυξη και την «μεγάλη αναζωογόνηση» του έθνους που απέχει από την αναζήτηση δημοκρατικής νομιμοποίησης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχοντας παρατηρήσει τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στην Κίνα, φαίνονται αρκετά ευτυχείς να ακολουθούν το ΚΚΚ στο να ξεγράφουν τις δημοκρατικές προοπτικές της χώρας. Σε αυτή την κοινή κατανόηση, ο υποτιθέμενος ανταγωνισμός μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών έχει προσλάβει τις διαστάσεις ενός σύγχρονου Ψυχρού Πολέμου.

Ο υπολογισμός φαίνεται να στέκεται λογικά. Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει εύλογα ότι η Κίνα πραγματοποιεί δημοκρατική πρόοδο υπό τον Xi Jinping [1], η διοίκηση του οποίου οπισθοδρόμησε σχεδόν όλα τα φιλο-δημοκρατικά βήματα των προκατόχων του, όπως τα όρια της θητείας για το αξίωμα του προέδρου και τον διαχωρισμό των λειτουργιών μεταξύ του κόμματος και της κυβέρνησης. Οι παρατηρητές των κινεζικών υποθέσεων κατέληξαν γενικά στο συμπέρασμα ότι ο εκδημοκρατισμός έχει χάσει την δυναμική που είχε κάποτε και ότι η αναμονή για την αναζωπύρωσή του -μαζί με την πολιτική της συμμετοχής στην οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες βασίζονταν κάποτε- μπορούν να δηλωθούν ως τερματισθείσες.

Αλλά ρίξτε μια πιο προσεκτική ματιά. Μην επικεντρωθείτε στην πρόσφατη πολιτική τροχιά της Κίνας αλλά στην δυναμική της κοινωνίας της. Εκεί κάποιος διακρίνει σαφώς την μορφή αυτού που ο Alexis de Tocqueville ονόμαζε δημοκρατικό κοινωνικό κράτος (democratic social state) -μια οντότητα διακριτή από ένα δημοκρατικό πολιτικό καθεστώς (democratic political regime), αλλά αναμφισβήτητα το ίδιο σημαντική.

Ένα δημοκρατικό κοινωνικό κράτος είναι ένα κράτος όπου μια ιστορικά σταθερή ιεραρχία έχει δώσει την θέση της στην επίσημη ισότητα του status και των ευκαιριών. Τέσσερις δεκαετίες μεταρρύθμισης από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έχουν επιτύχει κάτι παρόμοιο στην Κίνα. Δεν είναι πλέον η τάξη μια βάση για τον αποκλεισμό των μαζών των ανθρώπων («ταξικοί εχθροί») από δικαιώματα και οφέλη. Οι σχέσεις γίνονται ολοένα και περισσότερο ίσες μεταξύ ανδρών και γυναικών, γονέων και παιδιών, της πόλης και της υπαίθρου -ακόμη και, σε μικρότερο βαθμό, μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνομένων, αν και αυτή η τελευταία σχέση βρίσκεται έξω από το αυστηρότερο πεδίο της «κοινωνίας». Καμιά από αυτές τις σχέσεις δεν έχει γίνει ακόμη ούτε καν είναι κοντά στην πλήρη ισοτιμία, αλλά μια παθιασμένη ώθηση για να τις καταστήσει έτσι ξεκάθαρα καθοδηγεί την κοινωνική αλλαγή.

Μια τέτοια αλλαγή έχει φέρει de facto ελευθερίες στην ιδιωτική σφαίρα -μια από τις ισχυρότερες κινητήριες δυνάμεις της ανόδου της Κίνας- και μια τυπική ισότητα ευκαιριών που είναι χαρακτηριστικά σύγχρονη και αστική. Η σημερινή πρακτικά απεριόριστη ελευθερία των ιδιωτικών επιχειρήσεων, για παράδειγμα, θα ήταν αδιανόητη στην δεκαετία του '70, όπως θα ήταν η άσκηση της κατανάλωσης για την οποία οι σημερινοί Κινέζοι της μεσαίας τάξης είναι διάσημοι. Ταυτόχρονα, οι διακρίσεις λόγω φύλου στην εκπαίδευση και την απασχόληση καθίστανται ολοένα και πιο δύσκολο να εφαρμοστούν ανοιχτά και ακόμη δυσκολότερο να δικαιολογηθούν υπό όρους αποδεκτούς στον δημόσιο διάλογο.

Η σημασία του βαθέος εκδημοκρατισμού της κινεζικής κοινωνίας δεν γίνεται να υπερεκτιμηθεί. «Πρέπει κανείς να καταλάβει», γράφει περίφημα ο Tocqueville στο βιβλίο του με τίτλο Δημοκρατία στην Αμερική [2], «ότι η ισότητα [αρχικά αναπτυχθείσα στην κοινωνία] καταλήγει με την διείσδυση στον κόσμο της πολιτικής όπως συμβαίνει παντού αλλού. Θα ήταν αδύνατο να φανταστούμε τους ανθρώπους για πάντα άνισους από μια άποψη, αλλά ίσους σε άλλες˙ πρέπει, τελικά, να είναι ίσοι σε όλες».

Ο Tocqueville ήταν προσεκτικός στο να πει «τελικά», πιθανώς εννοώντας «όχι απαραίτητα αμέσως, αλλά χωρίς απεριόριστη καθυστέρηση». Γιατί η αναντιστοιχία μεταξύ μιας δημοκρατικής κοινωνίας και μιας αντιδημοκρατικής πολιτείας, θα προσδώσει έναν διχασμένο χαρακτήρα όχι μόνο στην κανονιστική τάξη μιας χώρας αλλά και στην δομή της προσωπικότητας των πολιτών της. Όσο περισσότερο διαρκεί αυτή η αναντιστοιχία, τόσο πιο δύσκολη θα είναι η διατήρηση της κοινωνικής σταθερότητας και της πολιτικής νομιμοποίησης.

Οι κινεζικές Αρχές πληρώνουν ήδη ένα γιγαντιαίο υλικό και ψυχολογικό τίμημα απλώς και μόνο για να κρατήσουν την χώρα σταθερή και κυβερνήσιμη. Το γεγονός ότι η σημερινή ηγεσία αντιμετωπίζει μικρή αντίσταση στην αυξημένη καταστολή της και την ωμή προπαγάνδα της ίσως να υποδηλώνει ότι κατέχει μια θέση ισχύος. Αλλά, επίσης, η προθυμία της να χρησιμοποιεί την καταστολή, ακόμη και με κίνδυνο να αντιμετωπίσει αντίσταση, αποτελεί σαφή ένδειξη του αυξημένου άγχους της. Για ένα αντιδημοκρατικό πολιτικό καθεστώς το να διαχειρίζεται μια δημοκρατική κοινωνία χωρίς συμβιβασμούς είναι ένας αποθαρρυντικά υψηλός στόχος.

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΓΕΝΙΑ