Μπορούν οι μεσαίες δυνάμεις να βγάλουν τον κόσμο από την πανδημία;

Στις πρώτες μέρες της πανδημίας κορωνοϊού, μεγάλο μέρος του κόσμου κοίταξε με αγωνία προς την Ουάσινγκτον για να δει αν θα παρείχε το είδος της ηγεσίας που κάποτε αναμενόταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά την διάρκεια μεγάλων κρίσεων. Όμως, αντί να διευθετήσει μια ενοποιημένη παγκόσμια απάντηση, η διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, αντιστάθηκε στην διεθνή συνεργασία στον τομέα της υγείας και ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αποσυρθούν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Εσωτερικά, ενορχήστρωσε μια εκπληκτική επίδειξη άρνησης, περισπασμού, και καθυστέρησης που επέτρεψε στον ιό να κατακλύσει την χώρα.

Η Άνγκελα Μέρκελ σε κοινή τηλεοπτική συνέντευξη τύπου με τον Εμμανουέλ Μακρόν στο Βερολίνο, τον Μάιο του 2020. Kay Nietfeld / Reuters
-----------------------------------------------------------

Το ερώτημα λοιπόν έγινε: Θα καλύψει η Κίνα το κενό ηγεσίας; Το Πεκίνο αρχικά προσπάθησε να κρύψει την πανδημία, αλλά κινήθηκε επιθετικά για να κλειδώσει (lockdown) ολόκληρες πόλεις και επαρχίες όταν δεν μπορούσε πλέον να αρνηθεί την κρίση. Στις αρχές Μαρτίου, η Κίνα είχε σταματήσει ως επί το πλείστον την εξάπλωση του ιού εντός των συνόρων της, κάτι που της επέτρεψε να στραφεί στην βοήθεια άλλων χωρών να ξεπεράσουν τις ελλείψεις προστατευτικού εξοπλισμού. Η κινεζική «διπλωματία της μάσκας» ήταν πιο αποτελεσματική από ό, τι γενικά αναγνωρίζεται στην Δύση. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, δημοσκοπήσεις αποκαλύπτουν ότι περισσότεροι άνθρωποι εμπιστεύονται την Κίνα να περιορίσει τον ιό παρά τις Ηνωμένες Πολιτείες. Και σε τμήματα της Νοτιοανατολικής Ασίας, η κινεζική ιατρική και οικονομική βοήθεια έχει λάβει επίσης παρόμοια αποδοχή. Ωστόσο, η Κίνα δεν έχει επιτύχει τα αρχικά της βήματα, και η επιθετική χρήση προπαγάνδας από αυτήν -συμπεριλαμβανομένων των θεωριών συνωμοσίας που αποσκοπούσαν να σπείρουν αμφιβολίες για την προέλευση του ιού- έχουν ψαλιδίσει τις διεκδικήσεις της προς την παγκόσμια ηγεσία στον τομέα της υγείας. Όταν η Αυστραλία ζήτησε μια ανεξάρτητη έρευνα για την πηγή της επιδημίας και την αρχική αντίδραση στην πανδημία στην Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας (World Health Assembly), περισσότερες από 100 χώρες υποστήριξαν την πρόταση. Ούτε η Ρωσία δεν στάθηκε μαζί με την Κίνα για να αντιταχθεί στην έρευνα.

Ελλείψει μιας αξιόπιστης ηγεσίας μεγάλης δύναμης από τις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Κίνα, οι μεσαίες δυνάμεις –συμπεριλαμβανομένων της Γαλλίας, της Γερμανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, μεταξύ άλλων- ηγήθηκαν στον συντονισμό των υγειονομικών και των οικονομικών αντιδράσεων. Η έννοια των «μεσαίων δυνάμεων» είναι ανακριβής και κάπως ατελής, αλλά γενικά αναφέρεται σε χώρες που συγκαταλέγονται μεταξύ των 20 κορυφαίων οικονομιών στον κόσμο, στερούνται μεγάλης κλίμακας στρατιωτικής ισχύος (ή επιλέγουν να μην διαδραματίζουν ηγετικό ρόλο στην άμυνα), και είναι δυναμικές σε διπλωματικές ή πολυμερείς υποθέσεις. Αυτές οι χώρες προσπαθούσαν να γεμίσουν ένα μέρος από το κενό της διεθνούς ηγεσίας ακόμη και πριν από την κρίση, ιδίως όταν επρόκειτο για την στήριξη του πολυμερούς συστήματος. Όμως, η επιρροή τους στην παγκόσμια σκηνή έχει αυξηθεί σημαντικά κατά την διάρκεια της πανδημίας, η οποία απαιτεί ακριβώς το είδος του πολυμερούς συντονισμού που υπερασπίστηκαν εδώ και καιρό αυτές οι δυνάμεις. Εάν μπορέσουν να μεταφράσουν τις αρχικές διπλωματικές προσπάθειές τους σε διαρκείς απαντήσεις για την επόμενη φάση της πανδημίας, οι μεσαίες δυνάμεις θα μπορούσαν να καταφέρουν να οδηγήσουν τον κόσμο έξω από την κρίση.

ΓΕΜΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΕΝΟ

Πολλές κρίσιμες ευθύνες έχουν πέσει, εν όλω ή εν μέρει, στις μεσαίες δυνάμεις κατά την διάρκεια της πανδημίας. Για παράδειγμα, τέτοιες χώρες έχουν συντονίσει σε μεγάλο βαθμό την διεθνή οικονομική απάντηση. Η Γαλλία ξεκίνησε την πρώτη συνεδρίαση της Ομάδας των Επτά (G7) για την κρίση τον Μάρτιο, παρόλο που οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν την τρέχουσα προεδρία της ομάδας. Η διοίκηση του Τραμπ επέμεινε στην συνέχεια να αναφέρεται στον κορωνοϊό ως «ιό της Wuhan», δυναμιτίζοντας μια προγραμματισμένη κοινή δήλωση του G-7, οπότε τα άλλα μέλη του σώματος – όλες μεσαίες δυνάμεις– έκαναν μεγάλο μέρος του ήσυχου αλλά ζωτικού έργου του συντονισμού των δημοσιονομικών και νομισματικών πολιτικών ως απάντηση στο οικονομικό σοκ. Εάν η τρέχουσα βραχυπρόθεσμη ύφεση (recession) δεν μετατραπεί σε παγκόσμια βαθιά ύφεση (depression), οι μεσαίες δυνάμεις θα αξίζουν μεγάλο μέρος της πίστωσης.

Οι μεσαίες δυνάμεις έχουν επίσης εντείνει την χρηματοδότηση της δημόσιας υγείας. Στις 4 Μαΐου, η Ευρωπαϊκή Ένωση φιλοξένησε αυτό που σίγουρα ήταν η πρώτη στον κόσμο σύνοδος κορυφής μέσω Zoom για να υποστηρίξει τον ΠΟΥ, συγκεντρώνοντας 8 δισεκατομμύρια δολάρια για την παγκόσμια απάντηση του οργανισμού στην πανδημία. Η Ολλανδία, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο συνεργάστηκαν επίσης στενά με την ηγεσία της Παγκόσμιας Τράπεζας για να συγκεντρώσουν περισσότερα από 14 δισεκατομμύρια δολάρια σε χρηματοδότηση για τις σκληρά πληττόμενες αναπτυσσόμενες χώρες. Το Ηνωμένο Βασίλειο φιλοξένησε ένα συνέδριο συγκέντρωσης χρημάτων για την Gavi, The Vaccine Alliance, μια συνεργασία για την παγκόσμια υγεία, που είναι αφιερωμένη στην ανοσοποίηση (το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ο μεγαλύτερος δωρητής της), συγκεντρώνοντας επιπλέον 8,8 δισεκατομμύρια δολάρια -συμπεριλαμβανομένων 3,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την παροχή δωρεάν εμβολίων σε χώρες που δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να ανοσοποιήσουν τους πληθυσμούς τους. Και κρισίμως, η Νορβηγία και η Ελβετία κατέβαλαν προσπάθειες για τον συντονισμό των προηγμένων δοκιμών θεραπείας και εμβολίων μέσω ενός προγράμματος του ΠΟΥ που συγκεντρώνει επιστημονική εμπειρογνωμοσύνη και δεδομένα με σκοπό την επιτάχυνση της διαδικασίας εντοπισμού ενός ασφαλούς εμβολίου.

Η υπερμεγέθης επιρροή των μεσαίων δυνάμεων στην τρέχουσα κρίση είναι εν μέρει συνάρτηση των κορυφαίων υγειονομικών θεσμών τους. Η βρετανική Σχολή Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου (London School of Hygiene and Tropical Medicine) εξακολουθεί να είναι ίσως η καλύτερη σχολή επιδημιολογίας στον κόσμο. Το Wellcome Trust, που εδρεύει επίσης στο Ηνωμένο Βασίλειο, είναι η παλαιότερη και παγκοσμίως δεύτερη μεγαλύτερη φιλανθρωπική οργάνωση για την υγεία, με μια βαθιά δεξαμενή συνεργασιών και αξιοπιστίας. Το Τμήμα Διεθνούς Ανάπτυξης (Department for International Development ) του Ηνωμένου Βασιλείου αναγνωρίζεται ευρέως ως ο πιο αποτελεσματικός οργανισμός ανάπτυξης στον κόσμο. Και η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιαπωνία και η Ελβετία φιλοξενούν μερικές από τις πιο καινοτόμες φαρμακευτικές εταιρείες στον κόσμο. Αυτά τα ιδρύματα και οι εταιρείες επέτρεψαν στις μεσαίες δυνάμεις να συμβάλλουν και ακόμη και να ηγηθούν στο κυνήγι για θεραπείες και εμβόλια˙ να καταστήσουν τελικά αυτές τις θεραπείες και τα εμβόλια διαθέσιμα σε χώρες σε όλο τον κόσμο˙ και να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να ενισχύσουν τις δικές τους απαντήσεις στον κορωνοϊό –όλα απαραίτητα εάν ο κόσμος θέλει να αποφύγει μελλοντικά κύματα επαναμόλυνσης.

Και μετά υπάρχει η δύναμη του παραδείγματος. Μεταξύ των χωρών που έχουν πραγματοποιήσει τις πιο αποτελεσματικές εγχώριες αντιδράσεις στην πανδημία είναι μια σειρά από μεσαίες δυνάμεις. Οι ταχείες και εξαιρετικά οργανωμένες προσπάθειες [διαγνωστικών] τεστ και ανίχνευσης επαφών έχουν περιορίσει σε μεγάλο βαθμό τον ιό με ελάχιστες απώλειες ζωών. Η ανταπόκριση της Ιαπωνίας ξεκίνησε πάρα πολύ καλά, και παρόλο που η χώρα άνοιξε ξανά πολύ νωρίς, ανέκαμψε γρήγορα και εξακολουθεί να έχει μεταξύ των χαμηλότερων κατά κεφαλήν θανάτων στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Το ίδιο κάνει και η Γερμανία. Το ακριβές, επιστημονικά ενημερωμένο μήνυμα της καγκελάριου, Άνγκελα Μέρκελ, προς το γερμανικό κοινό έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με εκείνο του Λευκού Οίκου, και τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά: οι κατά κεφαλήν θάνατοι της Γερμανίας είναι λιγότεροι από το ένα τρίτο του αντίστοιχου ποσοστού των ΗΠΑ. (Η Νέα Ζηλανδία και η Ταϊβάν τα έχουν πάει αναμφισβήτητα καλύτερο από όλους, αλλά οι μικρές νησιωτικές πολιτείες δεν προσφέρουν πολλά ως μοντέλα για μεγαλύτερες, πιο πυκνοκατοικημένες χώρες με πιο προσιτά σύνορα).

Φυσικά, δεν τα πήγαν καλά όλες οι μεσαίες δυνάμεις ενάντια στην ασθένεια. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει πληγεί σκληρά από τον ιό, όπως και η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία -όλες είχαν αρχικά κρούσματα. Αλλά ακόμη και ενώ αγωνίζονταν για να σταματήσουν την εξάπλωση του ιού εγχωρίως, οι συντονισμένες διπλωματικές και οικονομικές προσπάθειές τους ωφέλησαν την ευρύτερη παγκόσμια ανταπόκριση.

ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΠΟΛΥΜΕΡΕΙΑΣ;

Οι μεσαίες δυνάμεις έχουν κάνει μια εντυπωσιακή εμφάνιση σε αυτούς τους πρώτους μήνες της πανδημίας, αλλά σύντομα θα αντιμετωπίσουν ένα όριο στο τι μπορούν να κάνουν, ακόμη και συλλογικά, για την καταπολέμηση του κορωνοϊού και των οικονομικών μετασεισμών του χωρίς την συμμετοχή των δύο μεγαλύτερων δυνάμεων του κόσμου. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα δεν συνεργαστούν με τις παγκόσμιες προσπάθειες για την πρόληψη μιας μεγάλης παγκόσμιας ύφεσης, ακόμη και μια ηρωική προσπάθεια των μεσαίων δυνάμεων δεν θα είναι αρκετή. Όμως, με την Γερμανία και την Ευρωπαϊκή Ένωση να καινοτομούν και να ηγούνται της επίθεσης μέσα από το G-7 και το G-20, οι πιθανότητες είναι υψηλές ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα θα υποστηρίξουν τελικά αυτές τις προσπάθειες, ίσως για κανέναν άλλο λόγο εκτός από την προστασία των ίδιων των οικονομιών τους.

Ο πολυμερής κόσμος είναι γεμάτος με παραδείγματα διεθνών προσπαθειών που ξεκινούν από μεσαίες δυνάμεις οι οποίες είτε έφεραν κοντά άλλες μεσαίες και μικρές δυνάμεις για να επιλύσουν εν μέρει ένα παγκόσμιο πρόβλημα, είτε που εν τέλει οι μεγάλες δυνάμεις εντάχθηκαν σε αυτές. Μερικές φορές, οι μεγάλες δυνάμεις επέλεξαν να ευθυγραμμιστούν ήσυχα με αυτά τα διεθνή θεσμικά όργανα και τους συνασπισμούς, ακόμη και όταν τα αποφεύγουν δημοσίως. (Αυτή είναι η στάση των ΗΠΑ για πολλές πολυμερείς συνθήκες, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας [UN Convention of the Law of the Sea] και της Συνολικής Συνθήκης για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών [Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty] - αμφότερες τις οποίες οι Ηνωμένες Πολιτείες χρηματοδοτούν, στελεχώνουν και στις οποίες εν πολλοίς συμμορφώνονται, παρά την άρνησή τους να τις επικυρώσουν).

Ενεργώντας σε συνεννόηση, οι μεσαίες δυνάμεις μπορούν να κάνουν πολλά για την ενίσχυση του ευρύτερου πολυμερούς συστήματος. Σε τελική ανάλυση, η Ιαπωνία και η Γερμανία είναι η τρίτη και η τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Η Ινδία, της οποίας η γενικώς αποτελεσματική ανταπόκριση στον κορωνοϊό έχει εκπλήξει πολλούς (τουλάχιστον μέχρι τώρα), είναι η πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και ένας μεγάλος παίκτης στο παγκόσμιο εμπόριο, την διεθνή ασφάλεια και τους πολυμερείς θεσμούς. Η Νορβηγία και η Σουηδία, μεταξύ άλλων μεσαίων δυνάμεων, ξεπερνούν το βάρος τους στην διεθνή συνεργασία. (Είναι ο πέμπτος και ο έκτος μεγαλύτερος χρηματοδότης του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών, παρά το γεγονός ότι έχουν οικονομίες που είναι περίπου στο ένα τέταρτο του μεγέθους της οικονομίας των ΗΠΑ). Το 2018, η Ιαπωνία συνήψε μια σημαντική διεθνή εμπορική συμφωνία ακόμη και μετά την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών, ακολουθώντας μια μακρά παράδοση των μεσαίων δυνάμεων να δημιουργούν σημαντικές πολυμερείς συμφωνίες παρά τις αντιρρήσεις των ηγετικών δυνάμεων -όπως έκανε η Αυστραλία με την Σύμβαση για τα Χημικά Όπλα (Chemical Weapons Convention), η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο με την ίδρυση του γραφείου του Συντονιστή Επείγουσας Βοήθειας (Emergency Relief Coordinator) στον ΟΗΕ, και ο Καναδάς στην ανάπτυξη των σύγχρονων δράσεων διατήρησης της ειρήνης (peacekeeping).

Αυτές οι χώρες είναι βαρέων βαρών όσον αφορά την χρηματοδότηση και την λειτουργία πολυμερών θεσμών -κρίσιμοι πυλώνες της διεθνούς αντίδρασης σε οποιαδήποτε παγκόσμια κρίση. Μέχρι να ανακοινώσουν την απόσυρσή τους από τον ΠΟΥ, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ο μεγαλύτερος μεμονωμένος δωρητής στον οργανισμό, συνεισφέροντας πάνω από 400 εκατομμύρια δολάρια το 2017. Αλλά μαζί, μια χούφτα μεσαίες δυνάμεις δωρητές -ο Καναδάς, η Γερμανία, η Ιαπωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ -μπορεί να φτάσουν την συνεισφορά των ΗΠΑ. Προσθέστε το Ίδρυμα Gates και σχεδόν διπλασιάζονται οι αμερικανικές δαπάνες. Εάν αυτοί οι δωρητές συνεργαστούν, θα έχουν ουσιαστική μόχλευση για να διαμορφώσουν το μέλλον του ΠΟΥ.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αντιθέτως, θα χάσουν μεγάλο μέρος της επιρροής τους αποχωρώντας από τον ΠΟΥ. Δεν θα είναι σε θέση να βοηθήσουν στην δημιουργία της επόμενης γενιάς κανονισμών που θα διέπουν την παγκόσμια αντίδραση σε μια πανδημία, να συμμετάσχουν στην επιλογή του επόμενου ηγέτη του οργανισμού ή να διαμορφώσουν την έρευνα για την προέλευση του κορωνοϊού και την αρχική απάντηση στην επιδημία. Όλες αυτές οι ευθύνες θα βαρύνουν τώρα τις μεσαίες δυνάμεις -και ειδικότερα, τον Καναδά, την Γερμανία, την Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η ικανότητα του κόσμου να πλοηγηθεί αποτελεσματικά στην δεύτερη φάση αυτής της πανδημίας και να προετοιμαστεί για την επόμενη θα εξαρτηθεί από τις προσπάθειες αυτών των χωρών.

ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Οι μεσαίες δυνάμεις έχουν προχωρήσει κατά την διάρκεια της τρέχουσας κρίσης, αλλά υπάρχουν ακόμη περισσότερα που θα μπορούσαν να κάνουν για να μειώσουν την διάρκεια της πανδημίας και να κάνουν πιο ήπιο το πλήγμα της. Συγκεκριμένα, θα μπορούσαν να θέσουν τις βάσεις για την γρήγορη διανομή ενός εμβολίου -μόλις αυτό ανακαλυφθεί- πέρα από τον πλούσιο κόσμο. Οι πιθανότητες είναι αρκετά καλές ότι το εμβόλιο θα ανακαλυφθεί τελικά από μια αμερικανική ή μια ευρωπαϊκή εταιρεία (αν και κινεζικά ιδρύματα και εταιρείες εργάζονται επίσης σκληρά). Αλλά η μετάβαση από ένα επιτυχημένο εμβόλιο σε μια εκτεταμένη παραγωγή και διανομή είναι ένα μεγάλο άλμα.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με την υποστήριξη του Ηνωμένου Βασιλείου, αντιστάθηκαν στον συντονισμό των προσπαθειών ανάπτυξης εμβολίου διεθνώς. Έχουν την φαρμακευτική ικανότητα να παράγουν γρήγορα εμβόλια για τον δικό τους πληθυσμό, αλλά ο υπόλοιπος κόσμος θα μείνει να παλεύει. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι η τρέχουσα αμερικανική διοίκηση θα υποστηρίξει τις προσπάθειες για την λήψη εμβολίων από τις φτωχότερες χώρες. Αυτές οι χώρες πιθανότατα θα λάβουν υποστήριξη από τις μεσαίες δυνάμεις, μαζί με το Ίδρυμα Gates, το Wellcome Trust και άλλους φιλανθρωπικούς οργανισμούς. Η Γερμανία, η Ιαπωνία, η Ελβετία και το Ηνωμένο Βασίλειο, μαζί με την ΕΕ, θα πρέπει να επενδύσουν σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση της παραγωγικής ικανότητας εμβολίων, έτσι ώστε να μπορούν να σταματήσουν το επόμενο κύμα COVID-19 -όχι μόνο εγχωρίως αλλά και σε όλο τον κόσμο.

Η πανδημία του κορωνοϊού θα απαιτήσει συνεχείς διεθνείς προσπάθειες στους τομείς της υγείας, της οικονομίας, της ασφάλειας και της κοινωνικής πολιτικής για τουλάχιστον τους επόμενους 18 μήνες και ίσως ακόμη περισσότερο. Με τις Ηνωμένες Πολιτείες βυθισμένες σε εσωστρεφή δυσλειτουργία και την Κίνα σήμερα ανίκανη για το είδος της διπλωματικής γενναιοδωρίας που απαιτεί η παγκόσμια ηγεσία στον τομέα της δημόσιας υγείας, οι μεσαίες δυνάμεις θα πρέπει να ηγηθούν στην έξοδο από την κρίση. Χώρες όπως ο Καναδάς, η Γερμανία και η Ιαπωνία προσπαθούσαν εδώ και χρόνια να αποκαταστήσουν την αξιοπιστία του πολυμερούς συστήματος. Εάν μπορέσουν να συνεργαστούν για να νικήσουν την COVID-19, ίσως να το καταφέρουν.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2020-06-18/can-middle-pow...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition