Το τζαμί, το φράγμα και ο πολιτισμικός πόλεμος του Ερντογάν που διευρύνεται | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το τζαμί, το φράγμα και ο πολιτισμικός πόλεμος του Ερντογάν που διευρύνεται

Η συνδεδεμένη μοίρα δύο τοποθεσιών πολιτιστικής κληρονομιάς στην Τουρκία

Ο Ερντογάν έχει ανησυχήσει τους γείτονες της Τουρκίας στο παρελθόν, υποστηρίζοντας ότι η κυριαρχία της χώρας του εξακολουθεί να είναι ελλιπής. Ο πρόεδρος έχει επικρίνει τους όρους της Συνθήκης της Λωζάνης, ενώ επικαλείται επίσης τα «πνευματικά σύνορα» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και περιγράφει ένα ευρύ τμήμα της ανατολικής Μεσογείου ως «γαλάζια πατρίδα» της Τουρκίας. Σε συνδυασμό με τις πρόσφατες τουρκικές στρατιωτικές αποστολές σε χώρες όπως η Λιβύη και η Συρία, αυτή η ρητορική βοήθησε να φέρει μια σειρά περιφερειακών κρατών –συμπεριλαμβανομένων της Κύπρου, της Αιγύπτου, της Ελλάδας, του Ισραήλ, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων– σε μια βαθύτερη ευθυγράμμιση εναντίον της Άγκυρας. Αυτός ο σχηματισμός με την σειρά του ενίσχυσε την πεποίθηση της Άγκυρας ότι πρέπει να υπερασπιστεί την τουρκική κυριαρχία ενάντια στην εχθρική περικύκλωση.

ΦΡΑΓΜΑ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ

Η υπόθεση της Χασάνκιφ μπορεί να είναι λιγότερο γνωστή από εκείνη της Αγίας Σοφίας, αλλά αποκαλύπτει εξίσου την επιθετική πολιτική του Ερντογάν. Φωλιασμένη κατά μήκος του ποταμού Τίγρη, η Hasankeyf προσέφερε στους επισκέπτες μια γραφική συσσώρευση τζαμιών, τάφων, οχυρώσεων και άλλων αρχιτεκτονικών μνημείων που χτίστηκαν από μια σειρά αυτοκρατοριών επί χιλιετίες συνεχούς ανθρώπινης κατοίκησης. Η κριτική για το έργο του φράγματος [6] έχει εντατικοποιηθεί καθώς τα νερά που μαζεύονται έχουν ανέβει τα τελευταία χρόνια, αλλά η Άγκυρα ανταποκρίθηκε με όλο και μεγαλύτερη αποφασιστικότητα να προχωρήσει.

Τα φράγματα εκτόπιζαν πάντα ανθρώπους και έβλαπταν το περιβάλλον -αλλά για δεκαετίες ήταν επίσης σύμβολα ανάπτυξης και εκδημοκρατισμού. Οι πρώτες ελεύθερα εκλεγμένες κυβερνήσεις της Τουρκίας έχτιζαν φράγματα με την ενθουσιώδη υποστήριξη Αμερικανών συμβούλων κατά την πρώιμη περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Ο Τούρκος πρόεδρος Celal Bayar επισκέφθηκε το φράγμα Hoover το 1954 και ο μελλοντικός πρωθυπουργός Suleyman Demirel σπούδασε υδραυλική μηχανική ως υπότροφος του Eisenhower στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε μια εποχή που πολλοί Αμερικανοί είδαν την Αρχή της Κοιλάδας του Τενεσί (Tennessee Valley Authority) ως καθοριστικό παράδειγμα της δέσμευσης του προέδρου Φραγκλίνου Ρούσβελτ στην αγροτική ανάπτυξη, οι Τούρκοι πολιτικοί έχτισαν επίσης φράγματα για να κερδίσουν ψήφους από χωρικούς απελπισμένους για άρδευση και ηλεκτρισμό.

Το φράγμα που πλημμύρισε την Hasankeyf ήταν μέρος του Έργου της Νοτιοανατολικής Ανατολίας [7], ένα σχέδιο δεκαετιών με το οποίο οι Τούρκοι αξιωματούχοι ήλπιζαν να μετριάσουν τον κουρδικό σεπαρατισμό αναπτύσσοντας την περιοχή όπου ζούσαν οι Κούρδοι. Η προσέγγιση ήταν σίγουρα πιο ειρηνική από την βίαιη καταστολή των κουρδικών εξεγέρσεων από την κυβέρνηση, αλλά παρά ταύτα προσπάθησε να χρησιμοποιήσει την ευημερία ως αντίδοτο για την άρνηση των πολιτιστικών και γλωσσικών δικαιωμάτων. Από τότε που ήρθε στην εξουσία το 2002, ο Ερντογάν και το κόμμα του έχουν ομοίως μιλήσει σχετικά με το να κερδίσουν Κούρδους ψηφοφόρους μέσω της πολιτικής ανάπτυξης. Ωστόσο, αυτή η ρητορική έχει αποδειχθεί κούφια τα τελευταία τέσσερα χρόνια, καθώς ο Ερντογάν συστηματικά [8] συνέλαβε Κούρδους βουλευτές και αντικατέστησε εκλεγμένους Κούρδους δημάρχους με διορισμένους από την κυβέρνηση.

01082020-2.jpg

Ένας φρουρός δίπλα στον ποταμό Τίγρη στην Χασάνκιφ της Τουρκίας, τον Φεβρουάριο του 2020. Murad Sezer / Reuters
---------------------------------------------------------

Τα τελευταία χρόνια, μεγάλης κλίμακας φράγματα όπως αυτό της Hasankeyf, δέχτηκαν κριτική από Τούρκους φιλελεύθερους και περιβαλλοντολόγους, οι οποίοι αμφισβητούν τα πρακτικά τους οφέλη και υποστηρίζουν ότι αυτά τα οφέλη είναι απίθανο να προκύψουν στους ίδιους ανθρώπους που εκτοπίζονται από τα φράγματα. Ο Ερντογάν, με την σειρά του, απάντησε επιθετικά: οι Αρχές συνέλαβαν έναν ξένο δημοσιογράφο που επισκεπτόταν την Χασάνκιφ, συνέλαβαν περιβαλλοντικούς διαδηλωτές και, ευρύτερα, χαρακτήρισαν τους αντιπάλους του έργου ως τρομοκράτες και ξένους πράκτορες.

Έτσι, το φράγμα, όπως και πολλά άλλα αναπτυξιακά έργα, έχει γίνει πιο σημαντικό για αυτό που σηματοδοτεί παρά για ό, τι πραγματικά επιτυγχάνει. Ο Ερντογάν έχει επιδιώξει τεράστια κατασκευαστικά έργα, όπως η κατασκευή του μεγαλύτερου αεροδρομίου στον κόσμο στην Κωνσταντινούπολη και η εκσκαφή ενός καναλιού που θα συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με την Θάλασσα του Μαρμαρά, προκειμένου να αποδείξει την ισχύ της Τουρκίας, παρόλο που τα πλεονεκτήματα αυτών των έργων δεν είναι καθόλου σαφή. Ο Ερντογάν ελπίζει ότι η συμβολική απήχηση [9] τέτοιων έργων -που εμφανίζει την Τουρκία ως ισχυρό και ανεξάρτητο παράγοντα στην παγκόσμια σκηνή- θα καταστήσει τα ερωτήματα σχετικά με το κόστος τους πέραν συζητήσεων. Για παράδειγμα, οι επικριτές δυσφόρησαν για την τιμή και την ασφάλεια του νέου αεροδρομίου της Κωνσταντινούπολης, αλλά ο φιλοκυβερνητικός Τύπος έκανε το να αποδειχθούν αυτοί οι επικριτές λάθος, μέρος του ίδιου του σκοπού του έργου. Όπως ανακοίνωσε ένα έγγραφο [10] πριν από τα εγκαίνια του αεροδρομίου το 2018: «Το έργο που είπαν ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει, ανοίγει επίσημα αύριο».

ΠΥΡΡΕΙΕΣ ΝΙΚΕΣ