Έμφρακτος Νείλος

Το φράγμα «Μεγάλη Αιθιοπική Αναγέννηση» (Grand Ethiopian Renaissance Dam, GERD) είναι πλέον τετελεσμένο. Τον περασμένο μήνα, η Αιθιοπία άρχισε να γεμίζει έναν τεράστιο ταμιευτήρα πίσω από το αξίας 4,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων υδροηλεκτρικό έργο, το οποίο υπόσχεται να κάνει την χώρα μια ενεργειακή ατμομηχανή. Το mega-φράγμα θα φέρει φθηνή ηλεκτρική ενέργεια σε εκατομμύρια νοικοκυριά, θα τροφοδοτήσει τον αναπτυσσόμενο βιομηχανικό τομέα της Αιθιοπίας και θα επιτρέψει στην κυβέρνηση να κερδίσει πολύ αναγκαίο συνάλλαγμα εξάγοντας ηλεκτρική ενέργεια σε γειτονικές χώρες. Οι δύο χώρες που βρίσκονται στην κατάντη μετά την Αιθιοπία στον ποταμό Νείλο, το Σουδάν και η Αίγυπτος, θα μπορούσαν επίσης να επωφεληθούν από το φράγμα μέσω της πρόσβασης στην ηλεκτρική ενέργεια, του βελτιωμένου ελέγχου των πλημμυρών, και της αποτελεσματικότερης αποθήκευσης νερού που μειώνει τον όγκο των υδάτων του Νείλου που χάνονται λόγω της εξάτμισης.

Το φράγμα «Μεγάλη Αιθιοπική Αναγέννηση» στην περιοχή Benishangul-Gumuz, στην Αιθιοπία, τον Σεπτέμβριο του 2019. Tiksa Negeri / Reuters
---------------------------------------------------------------------

Αλλά από τότε που η Αιθιοπία άρχισε τις κατασκευές το 2011, το φράγμα έχει κάνει τεταμένες τις σχέσεις στην λεκάνη του ποταμού Νείλου. Η Αίγυπτος θεωρεί το GERD μια υπαρξιακή απειλή: η χώρα εξαρτάται από τον Νείλο για σχεδόν όλο το γλυκό νερό της και έχει απολαύσει ηγεμονία στην λεκάνη του Νείλου για περισσότερα από 60 χρόνια. Μια συνθήκη του 1959 με το Σουδάν παρέχει στην Αίγυπτο ένα μεγάλο μέρος του νερού του ποταμού. Η Αιθιοπία δεν συμμετείχε σε αυτήν την συμφωνία, αλλά η Αίγυπτος έχει αντιταχθεί σε οποιαδήποτε φράγματα στην ανάντη που θα μπορούσαν να περιορίσουν την παροχή νερού –μέχρι που εξέτασε την χρήση στρατιωτικής βίας [1] για να σταματήσει την κατασκευή του GERD το 2013.

Το Κάιρο έχει μαλακώσει κάπως την θέση του τα τελευταία χρόνια και προσπάθησε να επιτύχει μια διευθέτηση μέσω διαπραγμάτευσης με την Αιθιοπία, αλλά συνεχίζει να θεωρεί το φράγμα ως απειλή για τα εθνικά του συμφέροντα. Το Σουδάν βρίσκεται στη μέση αυτής της διαμάχης, τόσο κυριολεκτικά όσο και εικονικά: βρίσκεται ανάμεσα στις δύο περιφερειακές δυνάμεις στον Νείλο, είναι σε καλή θέση για να αποκομίσει τα οφέλη του GERD, αλλά θέλει να μετριάσει τις πιθανές αρνητικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργου.

Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των τριών χωρών έχουν σημειώσει κάποια πρόοδο, αλλά απέτυχαν να επιλύσουν κρίσιμα ζητήματα, όπως ο κατάλληλος μηχανισμός επίλυσης διαφορών ή οι κανόνες για την λειτουργία του GERD σε περιόδους παρατεταμένης ξηρασίας. Η Αίγυπτος και το Σουδάν είχαν απαιτήσει από τα μέρη να καταλήξουν σε συμφωνία προτού η Αιθιοπία αρχίσει να γεμίζει τον ταμιευτήρα, αλλά η Αντίς Αμπέμπα προχώρησε ούτως ή άλλως -χρησιμοποιώντας ωμή μηχανική και κατασκευαστική δύναμη για να ενισχύσει αυτό που θεωρούσε ως άδικη κατανομή φυσικών πόρων. Οι διαπραγματεύσεις πιθανότατα θα συνεχιστούν -τόσο για το GERD όσο και για ευρύτερα ζητήματα κοινής χρήσης υδάτων- αλλά το ίδιο, επίσης, και οι εντάσεις μεταξύ του Καΐρου και της Αντίς Αμπέμπα καθώς παλεύουν για επιρροή στην άμεση γειτονιά τους και λίγο πιο πέρα.

Αλλά ίσως το πιο ανησυχητικό αποτέλεσμα της διαφωνίας για τα ύδατα θα είναι εντός και όχι μεταξύ των χωρών της λεκάνης του ποταμού Νείλου. Οι τοξικές πολιτικές για τον Νείλο περιπλέκουν την εύθραυστη δημοκρατική μετάβαση στην Αιθιοπία διευρύνοντας το πολιτικό χάσμα μεταξύ της κυβέρνησης και των αντιπάλων της. Έχουν επίσης εδραιώσει αιγυπτιακά μοτίβα εμπλοκής με το Σουδάν που ανυψώνουν τις στρατιωτικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες ασφαλείας του Σουδάν σε βάρος των πολιτικών ηγετών της χώρας. Ο εθνικισμός του ποταμού Νείλου, με άλλα λόγια, έχει υπονομεύσει δύο από τις πιο υποσχόμενες δημοκρατικές μεταβάσεις στο Κέρας της Αφρικής.

ΠΡΑΞΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΗΣΗΣ

Η Αίγυπτος παραδοσιακά υπήρξε σημαντικός παίκτης στην περιοχή του Κέρατος της Αφρικής, αλλά η επιρροή της έχει μειωθεί μετά την Αραβική Άνοιξη, ενώ της Αιθιοπίας έχει αυξηθεί. Έχοντας αποτύχει να σταματήσει την κατασκευή του GERD, το Κάιρο πιστεύει ότι πρέπει να ανοικοδομήσει το κύρος του στο Κέρας, προκειμένου να εξισορροπήσει αποτελεσματικότερα την Αιθιοπία, τόσο ως περιφερειακή δύναμη όσο και στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στις μελλοντικές συνομιλίες για τα ύδατα του Νείλου. Ο πρόεδρος Abdel Fattah el-Sisi, ένας αυταρχικός, του οποίου η εξουσία βασίζεται σε αφηγήματα εθνικής ασφάλειας και αναγέννησης της Αιγύπτου, βρίσκεται υπό τεράστια πίεση για να αποφύγει την απώλεια των προνομιακών διεκδικήσεων της Αιγύπτου επί του Νείλου. Ως αποτέλεσμα, η κυβέρνησή του επιδίωξε να ευνοήσει άλλα κράτη στο Κέρας και να δημιουργήσει ένα ρήγμα μεταξύ της Αιθιοπίας και των γειτόνων της.

Ένας πυλώνας αυτής της στρατηγικής ήταν η ενίσχυση της διπλωματικής δυναμικής γύρω από την συνεργασία της Ερυθράς Θάλασσας προς όφελος της Αιγύπτου. Ένα νέο αραβο-αφρικανικό συμβούλιο, με επικεφαλής την Σαουδική Αραβία και με στόχο την βελτίωση της συνεργασίας στην Ερυθρά Θάλασσα και στον Κόλπο του Άντεν, δημιουργήθηκε τον Ιανουάριο. Το Κάιρο αρχικά είχε σοβαρές επιφυλάξεις για την πρωτοβουλία, αλλά εντάχθηκε ούτως ή άλλως για να επιτύχει έναν σημαντικό στόχο: μια περιφερειακή συμμαχία που περιλαμβάνει την Αίγυπτο και τα παράκτια κράτη του Κέρατος, αλλά αποκλείει την Αιθιοπία.