Η τυχαία διπλωματία του Τραμπ στη Μέση Ανατολή

Στα μακρά χρονικά του αραβικού ανταγωνισμού έναντι του Ισραήλ, η Συμφωνία του Αβραάμ (Abraham Accord) θα πρέπει να γιορτάζεται ως ιστορική πρόοδος: η συμφωνία καθιστά τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) το πρώτο κράτος του Κόλπου και το τρίτο αραβικό κράτος μετά την Αίγυπτο και την Ιορδανία που αναγνωρίζουν και εξομαλύνουν πλήρως τις σχέσεις τους με το Ισραήλ.

Ανακοινώνοντας την ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, στην Ουάσιγκτον, τον Αύγουστο του 2020. Kevin Lamarque / Reuters
------------------------------------------------------------

Στα χρονικά της αμερικανικής ειρηνευτικής διπλωματίας στη Μέση Ανατολή, ωστόσο, η πρόοδος μοιάζει περισσότερο με την τελευταία από μια μακρά αλυσίδα ακούσιων συνεπειών. Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες σπρώχνουν μια πόρτα, συχνά ανοίγει μια άλλη. Το 1977, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ πίεσε να ξαναγίνει την ειρηνευτική διάσκεψη της Γενεύης για τη Μέση Ανατολή -και ο Αιγύπτιος πρόεδρος, Anwar al-Sadat, ταξίδεψε στην Ιερουσαλήμ για να το αποφύγει. Το 1993, ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον επιδίωξε μια συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Συρίας -και ο Γιασέρ Αραφάτ αγκάλιασε τις συμφωνίες του Όσλο επειδή φοβόταν μήπως αφεθεί να μείνει πίσω.

Αυτή την φορά, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έδωσε στο Ισραήλ το πράσινο φως για να προσαρτήσει παλαιστινιακά εδάφη στην Δυτική Όχθη και, με αυτόν τον τρόπο, δημιούργησε τις συνθήκες που οδήγησαν τον Sheikh Mohammed bin Zayed (MBZ), τον πρίγκιπα-διάδοχο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ), να εξομαλύνει πλήρως τις σχέσεις του με το Ισραήλ.

Οι σχέσεις μεταξύ των ΗΑΕ και του Ισραήλ αναπτύσσονταν αθόρυβα την τελευταία δεκαετία, καθώς τα δύο κράτη αντιλήφθηκαν το κοινό συμφέρον τους στην αντιμετώπιση απειλών από το Ιράν και την Τουρκία. Ο MBZ προσπάθησε περαιτέρω να οικοδομήσει μια στρατηγική συμμαχία με το Ισραήλ για να βοηθήσει στην αντιστάθμιση της απόσυρσης των ΗΠΑ από την περιοχή. Αναγνώρισε την αξία της ομαλοποίησης των σχέσεων με το Ισραήλ στην πορεία, καλωσορίζοντας μια ισραηλινή διπλωματική αποστολή στον Διεθνή Οργανισμό Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (International Renewable Energy Agency) στο Αμπού Ντάμπι το 2015 και καλώντας το Ισραήλ να συμμετάσχει στην έκθεση Dubai Expo (που πλέον έχει αναβληθεί για το 2021). Όμως μια τέτοια συνεργασία είχε σκληρά όρια, τα οποία είχαν καταστεί σαφή στην Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία του 2002: τα αραβικά κράτη που δεν εμπλέκονται άμεσα στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση επρόκειτο να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις με το Ισραήλ μόνο μετά την ικανοποίηση των παλαιστινιακών απαιτήσεων για ένα ανεξάρτητο κράτος.

Παρ' όλα αυτά, οι μικρότεροι γείτονες του ΜΒΖ, τα αραβικά κράτη του Κόλπου Μπαχρέιν και Ομάν, πήραν την πρωτοβουλία πριν από αυτόν. Ο σουλτάνος του Ομάν φιλοξένησε τον πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου σε μια επίσημη υψηλού προφίλ επίσκεψη το 2018 και το Μπαχρέιν φιλοξένησε μια ομάδα εργασίας για την προώθηση των οικονομικών διαστάσεων του ειρηνευτικού σχεδίου του Τραμπ το 2019. Αλλά αυτά ήταν δευτερεύουσες ενοχλήσεις: το χειρότερο, οι προσπάθειες του MBZ από το 2011 για την αγορά του [μαχητικού αεροσκάφους] F-35 Joint Strike Fighter και άλλων προηγμένων όπλων από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μπερδεύτηκαν με τις πωλήσεις όπλων στην Σαουδική Αραβία, κάτι που έγινε πολύ αμφιλεγόμενο στο Capitol Hill [στμ: στην έδρα του Κογκρέσου].

Ο ΜΒΖ ήλπιζε ότι το ειρηνευτικό σχέδιο του Τραμπ, που παρουσιάστηκε με μεγάλες φανφάρες τον Ιανουάριο του 2019, θα του παρείχε κάλυψη για να περάσει ταχέως στην ομαλοποίηση και, σε αντάλλαγμα, θα διευκόλυνε τον δρόμο για την απόκτηση των όπλων του από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε μια κίνηση υψηλού προφίλ, έστειλε τον πρέσβη του στην Ουάσινγκτον, τον Yousef al-Otaiba, στην παρουσίαση του σχεδίου [του Τραμπ]. Αλλά ο MBZ θα ανακάλυπτε γρήγορα ότι το σχέδιο του Τραμπ περιείχε ένα δηλητηριώδες χάπι: προκειμένου να εξασφαλιστεί η αποδοχή του Νετανιάχου, το σχέδιο προέβλεπε την προσάρτηση από το Ισραήλ του 30% της Δυτικής Όχθης, συμπεριλαμβανομένης της κοιλάδας του Ιορδάνη.

Η προσάρτηση της παλαιστινιακής γης αναμένεται να προκαλέσει αντίδραση στον αραβικό κόσμο, κάτι που θα περιέπλεκε σοβαρά την ομαλοποίηση που επεδίωκε ο MBZ. Ακόμη χειρότερα, η προσάρτηση της κοιλάδας του Ιορδάνη θα έθετε τον βασιλιά Αμπντάλα της Ιορδανίας σε μια αδιανόητη κατάσταση, αναγκάζοντάς τον να επιλέξει μεταξύ των σχέσεών του με τις Ηνωμένες Πολιτείες και των σχέσεών του με τους Παλαιστινίους, οι οποίοι αποτελούν την πλειοψηφία των πολιτών του στην Ανατολική Όχθη. Το να τεθεί σε κίνδυνο η σταθερότητα της Ιορδανίας ήταν σαν να διακινδυνεύεται η αναζωπύρωση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ένας επαναλαμβανόμενος εφιάλτης για τον MBZ, ο οποίος φοβάται μια υποστηριζόμενη από την Τουρκία, ισλαμιστική κατάληψη των σουνιτικών αραβικών καθεστώτων σε ολόκληρη την περιοχή.

Ο MBZ πίεσε τον Jared Kushner για να βάλει φρένο στην διαδικασία προσάρτησης. Στην συνέχεια, προχώρησε περισσότερο, εγκρίνοντας ένα άρθρο γνώμης που ο Otaiba δημοσίευσε στα εβραϊκά στην πρώτη σελίδα της Yediot Aharonot, της κύριας εφημερίδας του Ισραήλ. Ο Otaiba εξήγησε στο ισραηλινό κοινό ότι θα μπορούσε να έχει προσάρτηση της Δυτικής Όχθης ή εξομάλυνση με τα ΗΑΕ, αλλά όχι και τα δύο. Η έγκαιρη παρέμβασή του, μαζί με τις έντονες διαμαρτυρίες του βασιλιά Αμπντάλα, κατάφεραν να καθυστερήσουν την διαδικασία προσάρτησης. Όμως, με τις εκλογές να επίκεινται στις Ηνωμένες Πολιτείες, και ενδεχομένως και στο Ισραήλ, παρέμεινε ο κίνδυνος το σχέδιο να αναστηθεί το φθινόπωρο για να ευχαριστήσει την ευαγγελική βάση του Τραμπ και τους δεξιούς υποστηρικτές του Νετανιάχου.

Η διέξοδος ήταν να στραφεί η εξίσωση του Otaiba τελείως αντίθετα: αντί της προσάρτησης που αποκλείει την ομαλοποίηση, γιατί να μην προσφέρουμε πλήρη εξομάλυνση με αντάλλαγμα τη μη προσάρτηση; Ένα σύμφωνο εξομάλυνσης με το Ισραήλ θα εξόργιζε τους Παλαιστίνιους, αλλά ο MBZ θα μπορούσε να υποστηρίξει αξιόπιστα ότι είχε αποτρέψει την προσάρτηση της γης τους. Και εμποδίζοντας την προσάρτηση της κοιλάδας του Ιορδάνη, θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει τον βασιλιά Αμπντάλα. Ταυτόχρονα, η πλήρης εξομάλυνση θα έκανε αρεστά τα ΗΑΕ στους φιλο-Ισραηλινούς νομοθέτες στο Capitol Hill -Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικανούς- και θα εξουδετέρωνε την ισραηλινή αντίθεση στα αιτήματά του για πώληση όπλων.

Ο Kushner, προς τιμήν του, είδε γρήγορα το όφελος. Αντί ενός ειρηνευτικού σχεδίου του Τραμπ που δεν πήγαινε πουθενά και μια προσάρτηση που θα περιέπλεκε τις αμερικανικές σχέσεις με τους Άραβες φίλους του, θα μπορούσε να διεκδικήσει μια σημαντική πρόοδο στρατηγικής συνέπειας [1]. Στράφηκε στην διευκόλυνση της συμφωνίας, βάζοντας στην πορεία το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του ειρηνευτικού σχεδίου του Τραμπ.

Το σχέδιο είχε μπει ήδη σε μπελάδες: οι Παλαιστίνιοι αρνήθηκαν να δεχτούν μια προσφορά τόσο προκατειλημμένη υπέρ του Ισραήλ. Ο Kushner εξασφάλισε τουλάχιστον την συνεργασία του Netanyahu επιτρέποντας την προσάρτηση προκαταβολικά, με αντάλλαγμα ένα εξασθενημένο παλαιστινιακό κράτος πολύ αργότερα. Τώρα, σύμφωνα με τον Τραμπ, η προσάρτηση είναι εκτός συζητήσεων, και οι δεξιοί εθνικιστές του Ισραήλ είναι εξοργισμένοι με την παραίτηση των αξιώσεών τους για κυριαρχία στην Δυτική Όχθη. Ως αποτέλεσμα, παρόλο που θα συνεχίσει να ρητορεύει γι’ αυτό, ο Νετανιάχου δεν μπορεί να φέρει αποτελέσματα επί της αποδοχής του σχεδίου χωρίς να αποξενώσει την δεξιά βάση του.

Η Συμφωνία του Αβραάμ από μόνη της δεν κάνει τίποτα για να προωθήσει την επίλυση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης. Πράγματι, ο Νετανιάχου είναι πλέον απασχολημένος με το να πείσει τους Ισραηλινούς ότι τώρα μπορούν να περιμένουν «ειρήνη για την ειρήνη» στο μοντέλο των ΗΑΕ και δεν χρειάζεται πλέον να κάνουν εδαφικές παραχωρήσεις. Αυτό μπορεί να κάνει την ειρήνη με τους Παλαιστινίους ακόμη λιγότερο δυνατή.

Όσο ο Τραμπ έχει [εξασφαλισμένη] μια τελετή υπογραφής στον Λευκό Οίκο, είναι απίθανο να νοιάζεται εάν ένας Εμιρατινός Σεΐχης αντικαθιστά έναν Παλαιστίνιο ηγέτη στο πόντιουμ με τον Νετανιάχου, ειδικά εάν η πλευρά του στην συμφωνία περιλαμβάνει πωλήσεις όπλων δισεκατομμυρίων δολαρίων αντί για την τεράστια βοήθεια που υποσχόταν στους Παλαιστινίους το ειρηνευτικό σχέδιό του. [Ο Τραμπ] διεκδικεί ήδη το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Αλλά αυτό που πραγματικά αξίζει στον Τραμπ είναι το βραβείο του τυχαίου διπλωμάτη: εάν δεν είχε προωθήσει την προσάρτηση στο σχέδιό του, ο ΜΒΖ δεν θα είχε προσφέρει πλήρη εξομάλυνση με το Ισραήλ για να το εμποδίσει. Και αν δεν είχε συνεχίσει την πολιτική του Ομπάμα της αποχώρησης από τη Μέση Ανατολή, ο ΜΒΖ δεν θα είχε την ίδια ανάγκη να φέρει στο φως την στρατηγική του σχέση με το Ισραήλ.

Ωστόσο, εάν πρόκειται η φλόγα της ειρήνης, που ξαναζωντανεύει από την εξομάλυνση [των σχέσεων] Ισραήλ-Εμιράτων, να συνεχίσει να καίει, κάτι πιο σοβαρό πρέπει να γίνει για την προώθηση της επίλυσης της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης. Η πρωτοβουλία του MBZ δημιούργησε ένα άνοιγμα που οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν ακόμη να εκμεταλλευτούν. Εάν ο Τραμπ θέλει να είναι επακόλουθος ειρηνευτής, θα πρέπει να εκμεταλλευτεί την παύση της προσάρτησης που παρήγαγε η απόφαση του MBZ για να δηλώσει ότι η προσάρτηση θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μόνο με την αμοιβαία συμφωνία των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων. Αν το συνδυάσει αυτό με μια δέσμευση προς τον Παλαιστίνιο πρόεδρο, Μαχμούντ Αμπάς, ότι όλα στο σχέδιό του είναι διαπραγματεύσιμα, ο Τραμπ θα μπορούσε να πείσει τους Παλαιστίνιους να ρίξουν μια δεύτερη ματιά. Και αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει την βάση για τον επόμενο πρόεδρο να προωθήσει την ειρηνευτική διαδικασία.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc. All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2020-08-19/trumps-ac...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition