Η γεωπολιτική αφύπνιση της Ευρώπης

Η Ευρώπη υπήρξε ένα γεωπολιτικό μηδενικό από την δεκαετία του 1990. Με τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, 450 εκατομμύρια ανθρώπους, και αμυντικές δαπάνες συγκρίσιμες με εκείνες της Ρωσίας, η ήπειρος θα μπορούσε να είναι κολοσσός. Ωστόσο, η [ενωμένη] Ευρώπη δεν πλησίασε ποτέ το να ισοφαρίσει την συνδυασμένη επιρροή των συστατικών χωρών της. Περιστοιχισμένη από χρόνιους οικονομικούς, πολιτικούς και θεσμικούς περιορισμούς και κρίσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση ασκεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες αξιοσημείωτα μικρή επιρροή στις παγκόσμιες υποθέσεις. Τα πιο ισχυρά κράτη-μέλη της Ευρώπης, εν τω μεταξύ, είτε είδαν την επιρροή τους να μειώνεται όπως η Γαλλία, είτε, όπως η Γερμανία, αντιστάθηκαν στο να αναλάβουν το σκήπτρο της διεθνούς ηγεσίας.

Ηγέτες της ΕΕ σε σύνοδο κορυφής της ΕΕ στις Βρυξέλλες, τον Ιούλιο του 2020. Pool New / Reuters
-----------------------------------------------------------

Αμερικανοί αναλυτές έφτασαν να θεωρούν δεδομένη την ευρωπαϊκή αδιαφορία. Το 2011, ο Richard Haass, ο πρόεδρος του Council on Foreign Relations, έγραψε [1] ότι τον 21ο αιώνα «η επιρροή της Ευρώπης σε υποθέσεις πέρα από τα σύνορά της θα είναι έντονα περιορισμένη». Όχι μόνο οι Βρυξέλλες έχουν απογοητεύσει την Ουάσινγκτον αρνούμενες να μοιραστούν περισσότερο από το βάρος της συλλογικής ασφάλειας, αλλά δραστηριοποιούνταν πολύ κάτω από το διπλωματικό βάρος τους σε θέματα παγκόσμιας σημασίας.

Τώρα, ξαφνικά, η Ευρώπη αναδεύεται. Η πανδημία COVID-19 φαίνεται να έχει ξυπνήσει την ήπειρο από τον δεκαετιών οικονομικό και πολιτικό ύπνο της και αναζωογόνησε το σχέδιο εναρμόνισης της ΕΕ με τρόπους που ήταν αδιανόητοι μόλις πριν από έξι μήνες. Ο Jean Monnet, ένας από τους ιδρυτές αρχιτέκτονες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είπε περίφημα ότι «η Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί μέσα από κρίσεις». Αυτή η κρίση μπορεί να σφυρηλατήσει μια Ευρώπη πιο σίγουρη και πιο αποφασιστική στην παγκόσμια σκηνή -μια Ευρώπη που θα βοηθήσει στην ενίσχυση και τον ορισμό της παγκόσμιας τάξης του 21ου αιώνα.

ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ ΧΩΡΙΣ ΔΕΣΜΑ

Η [ασθένεια] COVID-19 καταρράκωσε αρχικά την Ευρώπη, όπως έκανε και σε μεγάλο μέρος του κόσμου. Αλλά εφαρμόζοντας επιθετικά lockdowns, ακολουθώντας τις συστάσεις των επιστημόνων και υποστηρίζοντας τους μισθωτούς εργαζόμενους, η ΕΕ και τα κράτη-μέλη της μπόρεσαν να θέσουν υπό έλεγχο την πανδημία και να αποτρέψουν μια οικονομική κατάρρευση. Ακολούθως, η Ευρώπη κέρδισε παγκόσμιο κύρος -και αυτοπεποίθηση. Τους τελευταίους μήνες, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν κάνει μια σειρά από ασυνήθιστα διεκδικητικές κινήσεις. Αφότου η Κίνα επέβαλε έναν νέο νόμο εθνικής ασφάλειας στο Χονγκ Κονγκ τον Ιούνιο, η ΕΕ καταδίκασε την Κίνα και χαρακτήρισε τον νόμο «λυπηρό». [2]. Η ΕΕ συμφώνησε επίσης να περιορίσει τις εξαγωγές ευαίσθητου εξοπλισμού στο Χονγκ Κονγκ όπως τεχνολογία που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για επιτήρηση. Τον Ιούλιο, για πρώτη φορά, η ΕΕ επέβαλε κυβερνο-κυρώσεις στην Κίνα, την Ρωσία και την Βόρεια Κορέα. Και αυτόν τον μήνα, Ευρωπαίοι ηγέτες καταδίκασαν τις νόθες εκλογές στην Λευκορωσία και ξεκίνησαν διάλογο με το Κρεμλίνο με στόχο την αποτροπή μιας ρωσικής επέμβασης.

Αλλά μακράν το πιο σημαντικό βήμα που έχουν κάνει οι Ευρωπαίοι ηγέτες από την αρχή της πανδημίας ήταν να περάσουν ένα πακέτο οικονομικής ανάκαμψης 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Με μια κίνηση, η ΕΕ έκλεισε το κεφάλαιο μιας δεκαετίας συντριπτικής οικονομικής λιτότητας [3], η οποία συνέβαλε στην άνοδο του λαϊκισμού, μείωσε την στήριξη προς την ΕΕ, και έθετε το ευρώ αενάως στα πρόθυρα της οικονομικής κρίσης. Σε συνδυασμό με τις τεράστιες δαπάνες για την οικονομική τόνωση στις οποίες προχώρησαν τα ευρωπαϊκά κράτη, το πακέτο διάσωσης θέτει την Ευρώπη σε πορεία για μια ισχυρή οικονομική ανάκαμψη. Ανοίγει επίσης την πόρτα για μια σημαντική επέκταση των ομοσπονδιακών εξουσιών της ΕΕ. Η συμφωνία μπορεί να επιτρέψει στην ΕΕ να δανείζεται, να φορολογεί, και να δαπανά όπως ένα πραγματικό κράτος. Εάν προκύψει άλλη κρίση -μια πανδημία, μια κρίση χρέους ή μετανάστευσης ή κάτι άλλο- η ΕΕ θα έχει την δυνατότητα να παράγει τους πόρους ώστε να ανταποκριθεί.

Η ΕΕ δεν είχε ποτέ προηγουμένως αποκτήσει τέτοιες εξουσίες. Η διαδικασία εναρμόνισης της Ευρώπης και δημιουργίας μιας ισχυρότερης ομοσπονδιακής δομής έχει προκύψει αποσπασματικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με σημαντικές προόδους που ακολουθούνται από μεγάλες περιόδους στασιμότητας. Από τότε που τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία έθεσε τους κανόνες για την ΕΕ, η Ευρώπη είχε κολλήσει με ένα υβριδικό πολιτικό σύστημα -λίγο ομοσπονδιακό κράτος, λίγο πολυμερής οργανισμός. Όπου η ΕΕ ενδυναμωνόταν, οι Βρυξέλλες παρουσιάζονταν ως παγκόσμιος παράγοντας -για παράδειγμα, στην ρύθμιση των παγκόσμιων αγορών. Όπως υποστήριξε ο Anu Bradford της Νομικής Σχολής του Columbia [4], η τεράστια οικονομία και η βάση καταναλωτών της ΕΕ τής δίνουν την δύναμη να καθορίζει πρότυπα για αγορές σε όλο τον κόσμο. Όμως, όπου η ΕΕ πρέπει να επιδιώξει συναίνεση από τα κράτη-μέλη της, συμπεριλαμβανομένης της εξωτερικής πολιτικής, ήταν χωλαίνουσα συνεχώς.