Μαθήματα από τρία χρόνια σε ιρανική φυλακή

Τον Αύγουστο του 2016, λίγο μετά την σύλληψή μου από το Ιρανικό Υπουργείο Πληροφοριών, ένας από τους ανακριτές μου με ρώτησε τι σκεπτόμουν για τον ανταγωνισμό μεταξύ του Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών. Του είπα ειλικρινά ότι όπως πολλοί Αμερικανοί, δεν πίστευα ότι το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να είναι εχθροί. Είπα ότι πίστευα πως ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα πρέπει να επισκεφθεί την Τεχεράνη και να γυρίσει μια νέα σελίδα στην σχέση, όπως έκανε ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον πηγαίνοντας στο Πεκίνο το 1972. Ο ανακριτής με χλεύασε. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ δεν θα ήταν ποτέ ευπρόσδεκτος στην χώρα του, μου είπε.

Ο Xiyue Wang χαιρετά τον πρέσβη Edward McMullen στην Ζυρίχη, στην Ελβετία, τον Δεκέμβριο του 2019. Handout / Reuters
------------------------------------------------------------

Η άποψή μου για την σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν, και για την φύση του ιρανικού καθεστώτος, θα αλλάξει σταδιακά κατά την διάρκεια των 40 μηνών μου στην διαβόητη φυλακή Evin της Τεχεράνης. Εκεί είδα από μέσα τις πραγματικές λειτουργίες του καθεστώτος και έμαθα πολλά από την αλληλεπίδρασή μου με άλλους κρατούμενους -Ιρανούς άνδρες από όλα τα κοινωνικά στρώματα, πολλοί από τους οποίους είχαν εργαστεί στο παρελθόν για το καθεστώς.

Το σχόλιό μου -ότι ο πρόεδρος Ομπάμα έπρεπε να επισκεφθεί το Ιράν σε μια προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων- χρησιμοποιήθηκε αργότερα ως απόδειξη εναντίον μου σε μια ετήσιας διάρκειας φαρσοειδή νομική διαδικασία. Κατηγορήθηκα ότι προσπάθησα «ήπια υπονόμευση» και «διείσδυση», με σκοπό την ανατροπή του ιρανικού καθεστώτος. Όσο γελοίο κι αν φαίνεται, το ιρανικό καθεστώς χρησιμοποιεί τέτοια ρητορική όχι μόνο για να δικάσει και να καταδικάσει αθώους Αμερικανούς, οι οποίοι ως επί το πλείστον χρησιμοποιούνται ως όμηροι για να αποσπάσει παραχωρήσεις από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, αλλά και για να εκφράσει μια βασική ιδεολογική έγνοια του καθεστώτος: η συμφιλίωση με οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι απειλητική και απαράδεκτη, και όλες οι προσπάθειες προσέγγισης πρέπει να παταχθούν.

ΛΟΓΟΣ ΥΠΑΡΞΗΣ

Ο αντι-αμερικανισμός βρίσκεται στον πυρήνα της κρατικής ιδεολογίας της Ισλαμικής Δημοκρατίας, η οποία παρουσιάζει το Ιράν ως υπερασπιστή των Μουσουλμάνων ενάντια στις επεκτατικές, αυτοκρατορικές Ηνωμένες Πολιτείες. Το Ιράν δεν έχει κανένα συμφέρον να συμφιλιωθεί ή να ομαλοποιήσει τις σχέσεις του με τις Ηνωμένες Πολιτείες, διότι κάτι τέτοιο θα ακυρώσει τον λόγο ύπαρξης του επαναστατικού καθεστώτος. Σε πιο πρακτικό και ευκαιριακό επίπεδο, η ρητορική για την απειλή και ο εκφοβισμός για έναν αδυσώπητο ξένο εχθρό δικαιολογεί την εσωτερική καταστολή του καθεστώτος και τις προσπάθειές του να επεκτείνει την επιρροή του σε όλη τη Μέση Ανατολή και πέραν αυτής.

Η ανάγκη να διατηρηθεί η εχθρότητα εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών, ανεξάρτητα από τον πολιτικό προσανατολισμό των ΗΠΑ ως προς το Ιράν, αναγνωρίζεται ευρέως μεταξύ των Ιρανών αξιωματούχων. Ένας φυλακισμένος που είχε εργαστεί σε ανώτατο κυβερνητικό γραφείο μού είπε ότι ο Saeed Jalili [1], ο πρώην γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας του Ιράν, είχε σχολιάσει ότι το καθεστώς δεν επιθυμεί συμφιλίωση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, διότι αυτό θα υπονόμευε τη νομιμοποίηση του καθεστώτος˙ αντίθετα, το καθεστώς ήθελε να διατηρήσει μια «διαχειρίσιμη» κατάσταση έντασης με τις Ηνωμένες Πολιτείες προκειμένου να δικαιολογήσει τις εσωτερικές και εξωτερικές πολιτικές του. Στο ίδιο πνεύμα, έμαθα από έναν κρατούμενο με γνώση από πρώτο χέρι ότι ένας Ιρανός πρώην πρέσβης στα Ηνωμένα Έθνη θρήνησε ότι το μακροπρόθεσμο εθνικό συμφέρον του Ιράν θα βλαφθεί από τη μόνιμη εχθρότητα εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και πάλι συνέστησε στους υφισταμένους του να εγκαταλείψουν την αφελή ελπίδα για προσέγγιση, γιατί το καθεστώς της Ισλαμικής Δημοκρατίας δεν θα το επέτρεπε ποτέ.

Οι πιστοί του καθεστώτος εκμεταλλεύονται την εχθρότητα εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών για προσωπικά και θεσμικά οφέλη, και με αυτόν τον τρόπο, ενισχύουν την εχθρότητα. Ο ανακριτής μου μού είπε προς το τέλος της διαδικασίας ανάκρισης ότι πρέπει να ομολογήσω ότι είμαι κατάσκοπος των ΗΠΑ, παρόλο που ήξερε ότι δεν ήμουν τέτοιος. Αυτή η ομολογία ήταν απαραίτητη, είπε, έτσι ώστε οι ιρανικές υπηρεσίες πληροφοριών να μπορούν να δημιουργήσουν μια υπόθεση εναντίον μου και να απαιτήσουν χρηματική πληρωμή και ανταλλαγή κρατουμένων από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Με συγκλόνισε η ειλικρίνεια του ανακριτή και ο απόλυτος κυνισμός. Θα μάθαινα επίσης, από ιρανικές πηγές μέσων ενημέρωσης, ότι η πτέρυγα πληροφοριών του Σώματος της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς (Islamic Revolutionary Guard Corps, IRGC) [2] και το Υπουργείο Πληροφοριών, οι δύο μεγάλες αντίπαλες υπηρεσίες πληροφοριών στο Ιράν, διαφωνούσαν ανοιχτά για το ποια από αυτές θα έπρεπε να πιστωθεί την ανάκτηση δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων ύψους 1,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων που συνέπεσαν με την απελευθέρωση Αμερικανών κρατουμένων τον Ιανουάριο του 2016. Μια λογική συνέπεια μιας τέτοιας συζήτησης ήταν ότι οι ανταγωνιστικές ομάδες των ιρανικών υπηρεσιών πληροφοριών συνεχίζουν να συλλαμβάνουν περισσότερους Αμερικανούς για να τους χρησιμοποιήσουν ως πολιτικά πιόνια.

Οι κυρώσεις των ΗΠΑ [3] μπορεί να φαίνονται ως βαρύ τίμημα για την «διαχειρίσιμη» εχθρότητα. Αλλά ακόμη και οι κυρώσεις μπορούν να μετατραπούν σε όφελος, αρκεί να αφήνουν περιθώρια για να κερδίζει το καθεστώς μονοπωλώντας βασικούς τομείς της οικονομίας σε βάρος των απλών πολιτών, ακόμη και διαιωνίζοντας τον μύθο της ιρανικής θυματοποίησης για το εγχώριο και το διεθνές κοινό. Ορισμένες προνομιούχες ομάδες, όπως το Γραφείο του Ανώτατου Ηγέτη και το IRGC, έχουν επωφεληθεί πάρα πολύ παρακάμπτοντας τις κυρώσεις με παράνομα μέσα όπως το ξέπλυμα χρήματος και το λαθρεμπόριο. Αρκετοί κρατούμενοι που στο παρελθόν εργάστηκαν για το καθεστώς στη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και στην παράκαμψη των κυρώσεων, μοιράστηκαν με υπερηφάνεια μαζί μου τα επιτεύγματά τους σε αυτό το θέμα. Παραδέχτηκαν επίσης ότι τυχόν καλύτερα βαθμονομημένες και εφαρμοζόμενες κυρώσεις θα μπορούσαν να έχουν μεγάλο κόστος και να είναι δύσκολο να παρακαμφθούν και, ως εκ τούτου, θα ασκούσαν μεγαλύτερη πίεση στο καθεστώς.

Μερικές φορές, παρατηρητές και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν περιβάλλει τις ελπίδες τους, ακόμη και τις πολιτικές τους, με την πιθανότητα οι εντάσεις μεταξύ των πολιτικών φατριών του Ιράν να χρησιμεύσουν για την εξασθένιση των αντι-αμερικανικών δεσμεύσεων του καθεστώτος. Τέτοιες σκέψεις αποτελούν ευσεβείς πόθους στην καλύτερη περίπτωση. Οι λεγόμενοι μετριοπαθείς στο Ιράν δεν είναι μια ενοποιημένη πολιτική δύναμη, με μια σαφώς καθορισμένη πολιτική ατζέντα και ηγεσία, που να μπορούν να προσφέρουν μια ρεαλιστική εναλλακτική λύση στους σκληροπυρηνικούς «αντιπάλους» τους. Ούτε ελέγχουν σημαντικούς οικονομικούς ή στρατιωτικούς πόρους ακόμη και όταν κατέχουν εκλεγμένη εξουσία. Αντίθετα, είναι ένα άλλο πρόσωπο του ίδιου καθεστώτος, τέτοιο που ζει συμβιωτικά με το αντίστοιχό του: οι σκληροπυρηνικοί βασίζονται στους μετριοπαθείς για να ηγούνται όλων των νόμιμων αλληλεπιδράσεων με την διεθνή κοινότητα εκ μέρους του καθεστώτος, ενώ οι μετριοπαθείς εξαρτώνται από τους σκληροπυρηνικούς για να διατηρούν τα πολιτικά προνόμιά τους στην χώρα. Οι δύο παρατάξεις μοιράζονται τον κοινό στόχο της διατήρησης του θεοκρατικού καθεστώτος από το οποίο εξαρτώνται τα συμφέροντα αμφοτέρων. Πολλοί Ιρανοί έχουν δει τους μετριοπαθείς –όπως ο πρόεδρος Χασάν Ρουχανί και οι σύμμαχοί του, που διαχειρίζονται τις καθημερινές υποθέσεις του κράτους– ως εργολάβους του καθεστώτος στην διαχείριση της χώρας. Είναι επίσης αποδιοπομπαίοι τράγοι που μπορούν να βοηθήσουν να προστατευθούν από την ευθύνη για αποτυχίες ο ανώτατος ηγέτης και το IRGC που ασκούν την πραγματική εξουσία στο σύστημα.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΕΙΛΗ ΠΑΡΑ ΥΠΟΣΧΕΣΗ

Η φυλάκισή μου στο Ιράν συνέπεσε με την αρχική εφαρμογή της πυρηνικής συμφωνίας του Ιράν [4], μια ιστορική συμφωνία που στα χαρτιά επρόκειτο να περιορίσει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ως αντάλλαγμα για την άρση ορισμένων διεθνών κυρώσεων, αλλά στο πνεύμα χρησιμοποιήθηκε ως ένδειξη ελπίδας για μια νέα εποχή στις σχέσεις Ιράν-ΗΠΑ. Από εκεί που καθόμουν, ο ιδεαλισμός φαινόταν εξίσου λανθασμένος όσο και η ελπίδα για εσωτερική πολιτική μεταρρύθμιση.

Το ιρανικό καθεστώς, όπως το είδα, ήταν πολύ αμφίσημο για την πυρηνική συμφωνία. Ήταν πρόθυμο να επωφεληθεί οικονομικά, αλλά ιδιαίτερα το IRGC φοβόταν ότι η συμφωνία θα μπορούσε να οδηγήσει σε αιτήματα για πολιτική και οικονομική απελευθέρωση που θα ήταν επιζήμια για τα συμφέροντα του καθεστώτος. Στην πραγματικότητα, το ιρανικό καθεστώς και οι σκληροπυρηνικοί υποστηρικτές του είδαν την ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων στο Ιράν λόγω της συμφωνίας ως απειλή, και ανησυχούσαν ότι ένας αναπτυσσόμενος ιδιωτικός τομέας θα ενίσχυε την κοινωνία εις βάρος του κράτους. Για τον λόγο αυτό, έσπευσαν να καταπνίξουν τον ιδιωτικό τομέα, ιδίως τον κλάδο της τεχνολογίας.

Η βιομηχανία τεχνολογίας του Ιράν [5] θα μπορούσε εύκολα να γίνει κινητήρας οικονομικής ανάπτυξης, δεδομένης της τεράστιας ομάδας ταλέντων της χώρας από μηχανικούς παγκόσμιας κλάσης. Αλλά οι σκληροπυρηνικοί το είδαν ως μια απειλή. Λίγο μετά την σύναψη της πυρηνικής συμφωνίας, ξεκίνησαν μια αδυσώπητη εκστρατεία ενάντια σε κάτι που ονόμασαν nofuz ή αλλιώς διείσδυση. Η εκστρατεία κατηγόρησε συγκεκριμένα την βιομηχανία τεχνολογίας και τους επιχειρηματίες των start-up ότι είναι σύμμαχοι με την Δύση (ειδικά οι Ηνωμένες Πολιτείες) και επιδιώκουν να υπονομεύσουν ήπια το ιρανικό καθεστώς για να επιφέρουν αλλαγή καθεστώτος. Γνώρισα έναν μεγάλο αριθμό καλά εκπαιδευμένων επιχειρηματιών, ειδικούς της τεχνολογίας, και διανοούμενους στην φυλακή. Όλοι είχαν συλληφθεί κάτω από την λογική του nofuz. Κατά την ίδια περίοδο -αμέσως μετά την εφαρμογή της πυρηνικής συμφωνίας- το καθεστώς συνέχισε την καταστολή του εναντίον των ακτιβιστών των δικαιωμάτων των γυναικών, των θρησκευτικών μειονοτήτων και των φιλελεύθερων διανοουμένων, μεταξύ άλλων. Συνάδελφοι κρατούμενοι με εξοικείωση με αυτές τις ομάδες μού είπαν ότι πίστευαν πως αυτή η δίωξη στην πραγματικότητα εντατικοποιήθηκε.

Περιφερειακά, επίσης, το ιρανικό καθεστώς ήταν πρόθυμο να εκφράσει την ανεξαρτησία του και την αμείωτη αντίστασή του στα συμφέροντα των ΗΠΑ μετά την υπογραφή της πυρηνικής συμφωνίας. Δοκίμασε βαλλιστικούς πυραύλους και συνέχισε να υποστηρίζει πληρεξούσιους στο Ιράκ, την Υεμένη, τον Λίβανο και την Παλαιστίνη, καθώς και το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ [6] στην Συρία. Προκάλεσε εντάσεις στην Σαουδική Αραβία και το Μπαχρέιν. Το βασικό μήνυμα ήταν δυνατό και ξεκάθαρο: το Ιράν δεν πρόκειται να αναμορφώσει την συμπεριφορά του στην περιοχή λόγω της συμφωνίας, αλλά αντ’ αυτού θα επεκτείνει την επιρροή του.

Οι Αμερικανοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και το κοινό θα πρέπει να καταλάβουν ότι στο επίκεντρο της προβληματικής σχέσης του Ιράν με τις Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκεται το ακόλουθο γεγονός: η επιβίωση της θεοκρατίας και η ευημερία της ελίτ της απαιτούν την διατήρηση της εχθρότητας ενάντια στις Ηνωμένες Πολιτείες. Προκειμένου να διατηρήσει μια κατάσταση σύγκρουσης, χωρίς να οδηγεί σε πόλεμο ή στην καταστροφή του καθεστώτος, η Ισλαμική Δημοκρατία παίζει συνεχώς ένα λεπτό παιχνίδι -ένα παιχνίδι που δυστυχώς συνεπάγεται πραγματικές συνέπειες με δεινά για κάποιον σαν εμένα, καθώς και για τους απλούς ανθρώπους σε ολόκληρο το Ιράν και τη Μέση Ανατολή.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι πολύ πιο σημαντικές για το Ιράν από όσο είναι το Ιράν για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά το Ιράν είναι μια δύναμη αποδιοργάνωσης (spoiler) που μπορεί να προκαλέσει μεγάλη ζημιά στα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους. Αυτή η καταστροφική ικανότητα είναι η κύρια μόχλευση που χρησιμοποιεί το Ιράν. Η Ουάσιγκτον δεν πρέπει ποτέ να την αγνοήσει, ανεξάρτητα από το πόσο πολωμένες γίνονται οι συζητήσεις για το Ιράν. Η ευσεβείς πόθοι σχετικά με τις δυνατότητες των Ιρανών μετριοπαθών ή την δυνατότητα αλλαγής του επαναστατικού χαρακτήρα της Ισλαμικής Δημοκρατίας στην πραγματικότητα βοηθά να τροφοδοτείται η αντι-αμερικανική ρητορική και η παραπληροφόρηση από το ιρανικό καθεστώς και του επιτρέπει να επωφελείται από τις πολιτικές διαιρέσεις εντός των Ηνωμένων Πολιτειών.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/north-america/2020-09-03/lessons...

Σύνδεσμοι:

[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-05-14/kingmaker-irans-...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-03-06/labeling-irans-r...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2020-04-02/sanctions-make-c...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2018-03-13/how-save-iran-nu...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-10-31/electronic-republic
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2019-08-16/syria-changed-i...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition