Αυτό που πραγματικά σκέφτεται η Ρωσία για την Λευκορωσία

Οι λαϊκές διαμαρτυρίες ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αλεξάντερ Λουκασένκο στην Λευκορωσία έχουν αφήσει τους Δυτικούς ηγέτες να ανησυχούν για το πώς θα αντιδράσει η Ρωσία. Η βίαιη παρέμβαση δεν φαίνεται να είναι εκτός του χαρακτήρα του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος σημείωσε [1] στην κρατική τηλεόραση ότι ο Λουκασένκο του ζήτησε να κρατήσει τα «ΜΑΤ» σε ετοιμότητα σε περίπτωση που «η κατάσταση ξεφύγει από τον έλεγχο». Αλλά μια τέτοια πορεία δράσης σχεδόν σίγουρα δεν αποτελεί την προτίμηση του Πούτιν για την Λευκορωσία. Το Κρεμλίνο εισέβαλε και κατέλαβε έδαφος στην Γεωργία και την Ουκρανία για να εμποδίσει τις χώρες αυτές να κινηθούν γεωπολιτικά προς την Δύση. Ωστόσο, οι νεοϊμπεριαλιστές του Κρεμλίνου φύτεψαν βαθιές ρίζες αντίστασης στην ρωσική κατοχή και ενέτειναν την λαϊκή υποστήριξη για την ευρωατλαντική ολοκλήρωση -ειδικά μεταξύ των νεαρότερων Γεωργιανών και Ουκρανών. Καθυστερημένα, η Μόσχα μαθαίνει ότι καμία ποσότητα παραπληροφόρησης δεν μπορεί να αντιστρέψει αυτές τις τάσεις.

Διαδηλωτές αντανακλώνται στα γυαλιά ηλίου ενός συμμετέχοντα ομολόγου τους στο Μινσκ της Λευκορωσίας, τον Αύγουστο του 2020. Vasily Fedosenko / Reuters
-------------------------------------------------------

Για αυτόν τον λόγο, ο Πούτιν έχει ένα διαφορετικό σχέδιο στο μυαλό του για την Λευκορωσία. Αντί να αναπτύξει «μικρούς πράσινους άνδρες» [στμ: “little green men”, μια αναφορά στους ντυμένους στρατιωτικά αλά χωρίς διακριτικά άνδρες που κατέλαβαν την Κριμαία] για να καταλάβει το έδαφος της Λευκορωσίας, η Μόσχα στοχεύει σε κάτι που έχουμε ονομάσει «ήπια προσάρτηση» (“soft annexation”) [2]. Η στρατηγική είναι να «σιγοβράζει τον βάτραχο» [στμ: μια μεταφορά του αστικού μύθου ότι αν βάλει κάποιος έναν βάτραχο σε κρύο νερό κι αρχίσει να το ζεσταίνει, αυτός δεν θα καταλάβει ότι τον βράζουν παρά όταν είναι πολύ αργά] σταδιακά, ξεκινώντας από την οικονομική ολοκλήρωση και ένα κοινό νόμισμα, στην συνέχεια από πολιτική ολοκλήρωση μέσω μιας κοινής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, και καταλήγοντας σε ένα πλήρως ενωμένο κράτος που θα σήμαινε την de facto απορρόφηση της Λευκορωσίας από την Ρωσία.

Τα τελευταία χρόνια, ο Πούτιν πιέζει τον Λουκασένκο να υποταχθεί σε αυτό το σχέδιο με το να τονίζει την οικονομική του διάσταση. Η Ρωσία παρείχε από καιρό στην Λευκορωσία μεγάλες επιδοτήσεις στις εξαγωγές πετρελαίου˙ ο Πούτιν τις διέκοψε με την ελπίδα να υποτάξει την οικονομία της Λευκορωσίας. Μεταξύ άλλων μικροπολιτικών τακτικών, έχει θέσει περιορισμούς στις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων της Λευκορωσίας προς την Ρωσία. Τώρα, υπό την κάλυψη της τρέχουσας πολιτικής κρίσης, η Μόσχα στέλνει καραβιές [3] «πολιτικών τεχνολόγων» στην Λευκορωσία, πέραν των μυστικών αξιωματικών πληροφοριών, κυβερνο-πρακτόρων, σύμβουλων για τα media, προπαγανδιστών και συμβούλων ασφαλείας. Αυτοί είναι «μικροί γκρίζοι άντρες» και όχι «πράσινοι», και η ειδικότητά τους είναι οι πολιτικές εχθροπραξίες. Το άμεσο καθήκον τους είναι να θέσουν τις βάσεις για μια ήπια προσάρτηση.

Το Κρεμλίνο χρειάζεται τον Λουκασένκο στην εξουσία για να επιτύχει αυτόν τον στόχο -τουλάχιστον προς το παρόν. Σύμβουλοι που έχουν αναπτυχθεί από την FSB, την ρωσική ομοσπονδιακή υπηρεσία ασφαλείας, συμβουλεύουν τον ηγέτη της Λευκορωσίας να εξουδετερώσει το κίνημα διαμαρτυρίας μέσω ενός συνδυασμού μαζικής καταστολής και συγκεκριμένων απειλών εναντίον ηγετών της αντιπολίτευσης -απειλές, για παράδειγμα, ότι θα πάρουν τα παιδιά τους από αυτούς και θα τα στείλουν σε ορφανοτροφεία. Με βάση το καλά δοκιμασμένο εγχειρίδιο της Μόσχας για την τροφοδότηση εμφύλιων συγκρούσεων σε άλλες χώρες, οι πολιτικοί τεχνολόγοι της Ρωσίας προσπάθησαν να ανοίξουν ρήγματα στο κίνημα διαμαρτυρίας: μεταξύ ανατολικών και δυτικών Λευκορώσων, εργατών και διανοούμενων, και Καθολικών και Ορθόδοξων Χριστιανών. Ρώσοι τηλεοπτικοί παρουσιαστές έχουν επιπέσει από τη Μόσχα για να πείσουν τους Λευκορώσους ότι η εθνική αφύπνισή τους δεν είναι παρά μια ξένη συνωμοσία και οι ηγέτες της είναι ξένοι πράκτορες.

Μέχρι στιγμής, οι Λευκορώσοι δεν πείθονται. Ο Λουκασένκο έχει αποξενώσει απλούς πολίτες αποκαλώντας τους διαδηλωτές «αρουραίους» και εμφανιζόμενος δίπλα στον έφηβο γιο του ντυμένο με πανοπλία σώματος, κρατώντας αδέξια ένα τουφέκι: όχι ακριβώς η εικόνα ενός «ανθρώπου του λαού». Η νομιμοποίησή του έχει πληγεί –μια κρυφή δημοσκόπηση που διεξήχθη από μια μη κυβερνητική οργάνωση στην Λευκορωσία δείχνει ότι η υποστήριξή του είναι κάτω από 10%- και το Κρεμλίνο φαίνεται να γνωρίζει αυτό το γεγονός. Επομένως, ενώ ο Λουκασένκο ασχολείται με το να εκφοβίζει τους ηγέτες της αντιπολίτευσης, οι γκρίζοι άντρες του Κρεμλίνου αναλαμβάνουν ήσυχα τον έλεγχο των Λευκορωσικών οργάνων ασφαλείας, όπως η KGB, το Υπουργείο Εσωτερικών, και τις ένοπλες δυνάμεις.

Στα τέλη Αυγούστου, δημοσιεύθηκαν αναφορές [4] ότι ο Λουκασένκο συναντήθηκε με έναν ανώτερο αξιωματούχο του Κρεμλίνου στην κατοικία του. Λίγο αργότερα, ο Πούτιν είπε στα ΜΜΕ ότι ο Λουκασένκο ήταν «έτοιμος να εξετάσει την πιθανότητα συνταγματικής μεταρρύθμισης, την υιοθέτηση ενός νέου συντάγματος και την διοργάνωση νέων εκλογών -τόσο κοινοβουλευτικών όσο και προεδρικών- με βάση αυτό το νέο σύνταγμα». Σαν με υποβολέα, ο Λουκασένκο είπε σε ένα κρατικό πρακτορείο ειδήσεων της Λευκορωσίας ότι ήταν έτοιμος για διάλογο με φοιτητές και εργατικά συνδικάτα σχετικά με τις νέες συνταγματικές τροποποιήσεις. Τόνισε, ωστόσο, ότι ποτέ δεν θα συμμετάσχει σε διάλογο με τους ηγέτες του κινήματος διαμαρτυρίας, λέγοντας [5]: «Δεν μιλώ για τους κακοποιούς ταραχοποιούς που βγαίνουν στους δρόμους φωνάζοντας ότι θέλουν διάλογο. Δεν θέλουν κανέναν διάλογο».

Το παράλληλο μήνυμα από τη Μόσχα και το Μινσκ είναι σαφές: έρχονται συνταγματικές αλλαγές και νέες εκλογές, αλλά με τους όρους της Μόσχας. Οι προτεινόμενες συνταγματικές αλλαγές θα στρώσουν τον δρόμο για μεγαλύτερη οικονομική ολοκλήρωση με την Ρωσία, αλλά είναι πιθανό να έρθουν πακεταρισμένες ως μια χαλάρωση της δικτατορίας του Λουκασένκο. Ένας διευρυμένος ρόλος για το κοινοβούλιο, για παράδειγμα, θα έδινε φαινομενικά δύναμη στον λαό, αλλά στην πράξη θα επέτρεπε σε υποστηριζόμενα από το Κρεμλίνο κόμματα-μαριονέτες να ασκήσουν μεγαλύτερη επιρροή [6]. Τέτοια κόμματα θα είναι ζωτικής σημασίας για τη Μόσχα εάν ένας μελλοντικός ηγέτης της Λευκορωσίας αποδειχθεί πιο ανεξάρτητος από τον Λουκασένκο. Παρομοίως, η υπόσχεση για νέες εκλογές μπορεί να φαίνεται ότι αποτελεί παραχώρηση στο κίνημα διαμαρτυρίας, αλλά για τη Μόσχα, αγοράζει χρόνο ώστε να εξετάσει φιλικούς προς το Κρεμλίνο υποψηφίους για να αναλάβουν αξιώματα.

Προτού μπορέσουν να πραγματοποιήσουν τα σχέδιά τους, ωστόσο, ο Λουκασένκο και ο Πούτιν πρέπει να εκτονώσουν την τρέχουσα κρίση. Ο Λουκασένκο πιθανότατα θα αυξήσει την καταστολή ενάντια στους ηγέτες του κινήματος διαμαρτυρίας τις επόμενες εβδομάδες, με ειδικούς της FSB να βοηθούν στο παρασκήνιο. Ταυτόχρονα, το καθεστώς του αναμένεται να ξεκινήσει έναν «διάλογο» με εξέχουσες προσωπικότητες της Λευκορωσίας: όχι τους ηγέτες του κινήματος διαμαρτυρίας αλλά υψηλού προφίλ πολιτικούς στους οποίους να μπορούν να βασιστεί ότι θα προωθήσουν ισχυρές σχέσεις με το Κρεμλίνο.

Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων Δυτικών δημοκρατιών δεν πρέπει να πέσουν στην παγίδα της νομιμοποίησης ενός σταδιακού διαλόγου σε ένα τέτοιο σενάριο [7]. Ούτε πρέπει να κάνουν το λάθος να μιλήσουν για την Λευκορωσία με το Κρεμλίνο προσπερνώντας τους επικεφαλής των ηγετών της διαμαρτυρίας στην χώρα. Αντίθετα, πρέπει να ακολουθούν το ρητό «Τίποτα για την Λευκορωσία χωρίς [τους αυθεντικούς εκπροσώπους από] την Λευκορωσία στο τραπέζι».

Πράγματι, οι Δυτικές δημοκρατίες πρέπει να προσφέρουν έντονη υποστήριξη στην εθνική πολιτική αφύπνιση της Λευκορωσίας. Το σημερινό κίνημα διαμαρτυρίας γέννησε μια νέα συνείδηση που κινητοποιεί και ενώνει τους Λευκορώσους. Αρκετά σαν το πολωνικό κίνημα Αλληλεγγύη που γεννήθηκε πριν από 40 χρόνια στα ναυπηγεία του Γκντανσκ, αυτή η συνείδηση συνδυάζει τους χειρώνακτες εργαζόμενους και την διανόηση, τις αστικές και τις αγροτικές κοινότητες -στην σημερινή Λευκορωσία, μέχρι και τους νεαρούς ρέκτες της πληροφορικής και τις babushkas [στμ: γιαγιάδες]. Είναι αξιοσημείωτο ότι το κίνημα προσέλκυσε επίσης ορισμένα μέλη της κυβερνώσας nomenklatura [άρχουσας τάξης].

Οι Δυτικοί ηγέτες πρέπει να ενδυναμώσουν αυτό το κίνημα με το να αγκαλιάσουν πλήρως τους ηγέτες και τα αιτήματά τους: νέες εκλογές μετά από μια ειρηνική δημοκρατική μετάβαση, έναν άμεσο τερματισμό της τρομοκρατίας και της καταστολής, την άρση των περιορισμών στα μέσα ενημέρωσης, και την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων. Οι πολίτες της Λευκορωσίας πρέπει να καταλάβουν ότι αυτοί διαμορφώνουν το μέλλον τους και ότι η Δύση θα υποστηρίξει το κυρίαρχο δικαίωμά τους να έχουν φωνή στις υποθέσεις της χώρας τους. Οι Δυτικές χώρες δεν μπορούν και δεν πρέπει να επεμβαίνουν στην Λευκορωσία. Αλλά έχουν στην διάθεσή τους άλλα εργαλεία για να διαμορφώσουν το αποτέλεσμα της τρέχουσας κρίσης. Μπορούν να επιβάλουν κυρώσεις στους πράκτορες καταστολής του Λουκασένκο, απαγορεύοντάς τους να ταξιδέψουν σε Δυτικές χώρες και να παγώσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία σε Δυτικές δικαιοδοσίες. Μπορούν να επινοήσουν ένα σχέδιο οικονομικής ανασυγκρότησης που θα τεθεί στο τραπέζι σε περίπτωση επιτυχούς δημοκρατικής μετάβασης.

Πάρα πολλοί Δυτικοί πολιτικοί έχουν ακινητοποιηθεί από την προσδοκία ότι η Ρωσία θα εισβάλει στην Λευκορωσία ή θα χρησιμοποιήσει κατασταλτικά μέσα για να διατηρήσει τον Λουκασένκο στην εξουσία. Σίγουρα, το Κρεμλίνο δεν θα αποφύγει την χρήση της συγκεκαλυμμένης του μόχλευσης για την επίτευξη του στόχου του για ήπια προσάρτηση. Αλλά θα αντιμετωπίσει έντονη αντίσταση από την λευκορωσική κοινωνία. Σε αυτήν την κατάσταση, οι Δυτικές δημοκρατίες δεν μπορούν να είναι παθητικές ή, χειρότερα, να υποστηρίξουν μια μετάβαση ελεγχόμενη από την Ρωσία. Για τους Λευκορώσους, μια τέτοια συναίνεση θα ισοδυναμούσε με βάναυση προδοσία των ελπίδων τους, η οποία θα αντικαθιστούσε το σημερινό δικτατορικό καθεστώς με μια εξίσου βάναυση δικτατορία από το Κρεμλίνο. Οι Δυτικοί ηγέτες πρέπει να προσφέρουν πλήρη υποστήριξη στο δημοκρατικό κίνημα της Λευκορωσίας και στην αρχηγό του, Sviatlana Tsikhanovskaya, και να διαμορφώσουν τα κίνητρα για τους επί τόπου δρώντες που περιμένουν να δουν πώς θα εξελιχθούν τα γεγονότα. Μια τέτοια απόφαση δεν θα πρέπει να είναι δύσκολο να ληφθεί.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2020-09-08/what-russia-re...

Σύνδεσμοι:

[1] https://www.theguardian.com/world/2020/aug/27/belarus-protests-putin-rea...
[2] https://www.the-american-interest.com/2019/12/21/why-putins-threat-to-be...
[3] https://isans.org/columns-en/the-kremlin-assistance-operation-in-belarus...
[4] https://reform.by/159304-putin-prizval-lukashenko-schitatsja-s-mneniem-l...
[5] https://www.belta.by/president/view/esli-kto-to-hochet-dialoga-pozhalujs...
[6] https://isans.org/articles-en/why-the-kremlin-needs-belarusian-political...
[7] https://isans.org/columns-en/kremlin-operation-to-intercept-control-over...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition