Η ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη και η προοπτική επέκτασής της

Τα χωρικά ύδατα ή αιγιαλίτιδα ζώνη αποτελούν την πρώτη θαλάσσια περιοχή στην οποία αναγνωρίστηκε η κυριαρχία του παράκτιου κράτους ήδη από τον 17ο αιώνα. Ο πρώτος που αναφέρθηκε στην κυριαρχία αυτή ήταν ο Hugo Grotius στο βιβλίο του De jure belli ac pacis (Περί του Νόμου του Πολέμου και της Ειρήνης) το 1625, ο οποίος υποστήριξε ότι η κυριαρχία στη θάλασσα αποκτάται όπως και στην ξηρά, αλλά αποδυναμώνεται όσο κανείς απομακρύνεται από αυτήν [1]. Με δεδομένο ότι ο ορισμός αυτός ήταν ασαφής ως προς το καθεστώς και το πλάτος της αιγιαλίτιδας, μεγαλύτερη απήχηση βρήκαν οι ιδέες του Cornelius van Bynkershoek, ο οποίος υποστήριξε στο βιβλίο του De Dominio Maris Dissertatio (Περί της Κυριαρχίας στην Θάλασσα) το 1702 ότι δεν μπορεί να υπάρχει κυριαρχία στην θάλασσα αν δεν φτάνει εκεί η εξουσία (ή βία) της ξηράς, συνδέοντας το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης με αυτό του βεληνεκούς των κανονιών, το οποίο όρισε συμβατικά στα 3 ν. μίλια (παρά το γεγονός ότι το πραγματικό βεληνεκές των κανονιών της εποχής δεν υπερέβαινε το 1,5 μίλι) [2].

Η Ελλάδα και το Αιγαίο από δορυφορική φωτογραφία. Πηγή: web
-----------------------------------------------------------

Παρότι τις επόμενες δεκαετίες φάνηκε να διαμορφώνεται μια συναίνεση μεταξύ των παράκτιων κρατών ως προς το καθεστώς της αιγιαλίτιδας και τα δικαιώματα κυριαρχίας που μπορούσαν να ασκήσουν τα παράκτια κράτη σε αυτήν, δεν υπήρχε συμφωνία ως προς το πλάτος της. Ο κύριος λόγος για αυτό ήταν ότι οι μεγάλες ναυτικές δυνάμεις (ιδίως η Βρετανία, η Ολλανδία και η Πορτογαλία) ήθελαν να διατηρήσουν αλώβητη την ελευθερία των θαλασσών, ενώ άλλα κράτη ήθελαν να επεκτείνουν την δικαιοδοσία τους όσο το δυνατόν περισσότερο. Το αποτέλεσμα ήταν να μην υπάρχει ομοιόμορφη πρακτική μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς άλλα κράτη όριζαν την αιγιαλίτιδα ζώνη τους στα 3 ν. μίλια και άλλα «σε απόσταση ορατότητας γυμνού οφθαλμού», ένας ορισμός φύσει προβληματικός, καθώς η απόσταση διαφέρει ανάλογα με το αν κοιτάζει κανείς το πλοίο από την ακτή ή την ακτή από το πλοίο, ενώ την ορατότητα επηρεάζουν σημαντικά -και ίσως κατά κανόνα στις βόρειες χώρες- οι καιρικές συνθήκες.

Η ΠΡΩΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ

Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών έγιναν σοβαρές προσπάθειες να συζητηθεί και να διευθετηθεί το θέμα σε διεθνές επίπεδο. Για τον σκοπό αυτό συγκλήθηκε η Διάσκεψη της Χάγης το 1930, αλλά τα κράτη που συμμετείχαν σε αυτή δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε έναν ορισμό, με αποτέλεσμα να μην αποκτήσει συμβατική ισχύ ο εθιμικός κανόνας των 3 ν. μιλίων που είχαν υιοθετήσει τα περισσότερα κράτη. Μόλις έναν χρόνο αργότερα, η Ελλάδα ψήφισε τον νόμο 5017/1931 «περί πολιτικής αεροπορίας», ο οποίος όριζε ότι το κράτος ασκεί πλήρη και απόλυτη κυριαρχία στον ατμοσφαιρικό χώρο πάνω από το έδαφός του, στον οποίο «περιλαμβάνονται τα χωρικά ύδατα και ο υπερκείμενος ατμοσφαιρικός αέρας» (άρθρο 1, παρ. 2) [3]. Τον ίδιο χρόνο εκδόθηκε Προεδρικό Διάταγμα «περί καθορισμού πλάτους χωρικών υδάτων όσον αφορά τα ζητήματα της Αεροπορίας και της Αστυνομίας αυτής», με το οποίο ορίστηκε ότι το πλάτος της αιγιαλίτιδας που αναφέρεται στο άρθρο 2 του νόμου 5017 είναι 10 ν. μίλια από τις ακτές της επικράτειας [4].

Τούρκοι πεζοναύτες στην άσκηση με πραγματικά πυρά EFES-2018 κοντά στην Σμύρνη, στην Τουρκία, στις 10 Μαΐου 2018. REUTERS/Osman Orsal
---------------------------------------------------------

Παρά ταύτα, το βασικό νομοθέτημα που ρύθμισε την έκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης ήταν ο αναγκαστικός νόμος 230/1936, ο οποίος όριζε στο ένα και μοναδικό του άρθρο ότι η έκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης ορίζεται σε έξι ναυτικά μίλια από την ακτή, χωρίς να θίγονται οι διατάξεις σε ισχύ που αφορούν ειδικές περιπτώσεις και σύμφωνα με τις οποίες η αιγιαλίτιδα ζώνη ορίζεται «μείζων ή ελάσσων των εξ ναυτικών μιλίων» [5]. Κατά συνέπεια, ο νόμος του 1936 θεωρείται επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων από τα 3 ν. μίλια που εφάρμοζε έως τότε εθιμικά η Ελλάδα (και τα περισσότερα κράτη) στα 6 ν. μίλια. Η κίνηση αυτή δεν είχε ως κίνητρο την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στον θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου ή της ανατολικής Μεσογείου, αλλά το να αντιμετωπιστούν οι επεκτατικές τάσεις της φασιστικής Ιταλίας, η οποία κατείχε τα Δωδεκάνησα και εγκαθιστούσε στρατιωτικές βάσεις και εποίκους σε αυτά. Η Τουρκία δεν αντέδρασε στην επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας, αλλά αντιθέτως, έδειξε με την στάση της ότι την αποδέχεται [6].

ΟΙ ΔΙΑΣΚΕΨΕΙΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ