Η διαφθορά ως εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής

Πέραν της δυσκολίας απόδειξης συμβάντων διαφθοράς σε υψηλό επίπεδο, στην διεθνή βιβλιογραφία υφίσταται διάσταση απόψεων αναφορικά και με την καταλληλότητα των δεικτών μέτρησης της διαφθοράς, καθώς αυτοί, ειδικά σε περιπτώσεις όπου εμπλέκονται φυσικά ή νομικά πρόσωπα από διαφορετικές χώρες μεταξύ των οποίων λαμβάνει χώρα μια πράξη διαφθοράς, τελικά δεν «επιβαρύνουν» και τις δύο χώρες, παρά μόνο την χώρα στην οποία πραγματοποιείται ο στόχος της πράξης διαφθοράς. Έτσι για παράδειγμα, παρά το γεγονός ότι πολλά νομικά πρόσωπα Δυτικών χωρών έχουν βρεθεί να εμπλέκονται σε πολύ σοβαρές υποθέσεις διαφθοράς, η μέτρηση της διαφθοράς γίνεται στην χώρα υποδοχής, αφήνοντας με αυτόν τον τρόπο, εκτός μέτρησης την χώρα προέλευσης του φυσικού ή νομικού προσώπου ή και της κρατικής οντότητας που ουσιαστικά εκκίνησε την πράξη της διαφθοράς [2]. Και πολλές τέτοιες χώρες, από τις οποίες εκκινούν οι διαδικασίες διαφθοράς, φιγουράρουν στις πρώτες θέσεις της διεθνούς κατάταξης ως οι πλέον «καθαρές» χώρες (Shaxson, 2007; Bullough, 2020). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι γερμανικές επιχειρήσεις, οι οποίες σε σχετικό δημοσίευμα τoυ γερμανικού ενημερωτικού καναλιού Welt το 2014, εμφανίζονται ως οι πλέον επιρρεπείς σε πράξεις διαφθοράς στο εξωτερικό. Αντίστοιχο εντυπωσιακό παράδειγμα αποτελεί και η Δανία, η οποία το 2019 σύμφωνα με τον δείκτη CPI ήταν η πλέον καθαρή χώρα από διαφθορά, παρά το γεγονός ότι μήνες νωρίτερα η μεγαλύτερη τράπεζα της συγκεκριμένης χώρας είχε αναγκασθεί να παραδεχθεί ότι είχε «ξεπλύνει» το ασύλληπτο ποσό των 200 δισ. ευρώ (Bullough, 2020). Όπως αναφέρει και η Susan Rose-Ackerman (1999), «Κάποιος δεν χρειάζεται να κοιτάξει πέρα από το Νιούαρκ και το Σικάγο στις ΗΠΑ για να συναντήσει βαθιά ριζωμένα συστήματα διαφθοράς τα οποία είναι εφάμιλλα αυτών που συναντώνται σε απολυταρχικά καθεστώτα».

Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΚΑΙ ΠΏΣ ΕΠΙΔΡΑ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ

Η ισχύς μιας κρατικής οντότητας είναι συνδυασμός μιας σειράς παραμέτρων. Έχουν υπάρξει πολλές προσπάθειες να παραμετροποιηθεί υπό τη μορφή μιας εξίσωσης. Ενδεικτικά αναφέρονται οι δείκτες Composite Index of National Capabilities (CINC) που παρέχεται σε περιοδικά διαστήματα από το project «National Material Capabilities» [3], το ΑΕΠ σύμφωνα με τον Organski και Kugler (2015), καθώς και ένας συνδυασμός παραγόντων όπως ο συνολικός πληθυσμός, η παραγωγή χάλυβα, αλλά και μια σειρά από μεταβλητές που σχετίζονται με την παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας (Fucks, 1965).

Ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, διπλωμάτης και ακαδημαϊκός, Αχμέτ Νταβούτογλου, το 2010 στο έργο του «Το Στρατηγικό Βάθος» χρησιμοποιεί την ακόλουθη παραμετροποιημένη απεικόνιση της εθνικής ισχύος.

Ι= {(Ισ + Γ + Πλ + Πο) + (ΟΙ + ΤΙ + ΣΙ) x (ΣΝ x ΣΣ x ΠΒ)}

Όπου Ισ = Ιστορία, Γ = Γεωγραφία, Πλ= πληθυσμός, Πο = Πολιτισμός, ΟΙ = Οικονομική Ικανότητα, ΤΙ = Τεχνολογική Ικανότητα, ΣΙ = Στρατιωτική Ικανότητα, ΣΝ = Στρατηγική Νοοτροπία, ΣΣ = Στρατηγικός Σχεδιασμός, ΠΒ = Πολιτική Βούληση. Σημειώνεται ότι η Στρατιωτική Ικανότητα, ο Στρατηγικός Σχεδιασμός και η Πολιτική Βούληση υπεισέρχονται στην παραπάνω εξίσωση ως πολλαπλασιαστές στο άθροισμα της οικονομικής, τεχνολογικής και στρατιωτικής ικανότητας, υποδηλώνοντας έτσι την ιδιαίτερη σημασία τους στην διαμόρφωση του επιπέδου ισχύος μιας χώρας. Αντίθετα η Ιστορία, η Γεωγραφία, ο Πληθυσμός και ο Πολιτισμός αποτελούν ένα μεμονωμένο άθροισμα το οποίο όμως δεν λειτουργεί πολλαπλασιαστικά όπως οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν.

Ο πρώην πρωθυπουργός της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου, κατά την διάρκεια συνέντευξης Τύπου, στις 13 Δεκεμβρίου 2019. REUTERS/ Alp Eren Kaya
-------------------------------------------------------------

Αναλύοντας τις παραπάνω μεταβλητές, συνάγεται ότι σε κάποιες από αυτές, είναι δυνατόν να επιδράσει αρνητικά η διαφθορά, κάτι που στην συνέχεια θα λειτουργήσει μειωτικά της εθνικής ισχύος. Πιο συγκεκριμένα, η εμφάνιση υψηλών επιπέδων στους τομείς που σχετίζονται με τις μεταβλητές της Οικονομικής, Τεχνολογικής και Στρατιωτικής Ικανότητας, του Στρατηγικού Σχεδιασμού αλλά και φυσικά της Πολιτικής Βούλησης, μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις μειωμένης συνολικά εθνικής ισχύος. Σημειώνεται ότι όλοι αυτοί οι παράγοντες τυχαίνει να είναι και αυτοί που υπεισέρχονται ως πολλαπλασιαστές στην παραπάνω μαθηματική σχέση.

Σε σχέση με την οικονομία (OI) και την αποτελεσματική της λειτουργία (κατά Pareto) απαιτείται η βέλτιστη απάντηση στα τρία ερωτήματα: Τι παράγεται, πώς παράγεται και για ποιους παράγεται. Η βέλτιστη απάντηση στα εν λόγω ερωτήματα είναι σε θέση να μεγιστοποιήσει το οικονομικό αποτέλεσμα και την συλλογική ευημερία, πάντα στο πλαίσιο των υπαρχόντων πόρων. Η εκούσια ή ακούσια επιλογή αναποτελεσματικών συνδυασμών παραγωγής, μεθόδων παραγωγής, αλλά και ευρύτερων κατευθύνσεων της παραγωγής, ουσιαστικά μειώνει σημαντικά την δυνατότητα παραγωγής πλούτου και συνεπώς και την εθνική ισχύ. Έτσι, για παράδειγμα, αν για μια χώρα η παραγωγή εγχώριου βιομηχανικού ή αμυντικού εξοπλισμού αποτελεί μια εφικτή και αποτελεσματική επιλογή (δηλαδή απασχολείται το μέγιστο δυνατό των διαθέσιμων πόρων, και αυτό γίνεται με αποτελεσματικό τρόπο ικανοποιώντας πραγματικές ανάγκες), οι μηχανισμοί της διαφθοράς δύνανται να επιδράσουν σε αυτό επιβάλλοντας αναποτελεσματικές επιλογές (κατά Pareto) στο τί παράγεται, πώς παράγεται και για ποιόν παράγεται, μειώνοντας ουσιαστικά την παραγωγή πλούτου και εν τέλει την εθνική ισχύ (π.χ. εάν οδηγήσουν σε παραγγελία ακριβότερων μηχανημάτων από το εξωτερικό, με παράλληλη αδρανοποίηση εγχώριων πόρων, με αποτέλεσμα την ανάλωση σημαντικών συναλλαγματικών αποθεματικών, τα οποία θα ήταν πιθανόν αναγκαία για άλλους σκοπούς).