Η διαφθορά ως εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η διαφθορά ως εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής

Η διεθνής μαρτυρία και η ελληνική πραγματικότητα*

Κατά τον ίδιο τρόπο και στον τομέα της Τεχνολογικής Ικανότητας (TI), η μη αποτελεσματική διάθεση πόρων κεφαλαίου και πολύτιμου ανθρώπινου δυναμικού ως αποτέλεσμα δράσης μηχανισμών διαφθοράς, η επιλογή κατευθύνσεων ανάπτυξης τεχνολογίας με μικρή ή και καθόλου προστιθέμενη αξία, αλλά και η ασθενική έρευνα και ανάπτυξη (R+D) αποτελούν στοιχεία που και αυτά σταδιακά οδηγούν σε μείωση της εθνικής ισχύος.

Στον τομέα της Στρατιωτικής Ικανότητας (ΣΙ), επίσης η μη αποτελεσματική διάθεση ή ακόμα και κατασπατάληση κεφαλαιακών πόρων και ανθρώπινου δυναμικού ως αποτέλεσμα δράσης μηχανισμών διαφθοράς που ευδοκιμούν ιδιαίτερα σε αυτόν τον χώρο, αποτελούν επιπρόσθετους παράγοντες μείωσης της εθνικής ισχύος.

Τέλος, τόσο ο Στρατηγικός Σχεδιασμός (ΣΣ) όσο και η Πολιτική Βούληση (ΠΒ), είναι οι κατεξοχήν νευραλγικοί τομείς από τους οποίους πηγάζει η τρέχουσα αλλά και η μακροπρόθεσμη στρατηγική ισχύος μιας χώρας. Και σε αυτήν την περίπτωση, η επίδραση της υψηλής διαφθοράς (Grand Corruption), αλλά και φαινόμενα όπως το State Capture και αυτό ακόμα το Lobbying, θα μπορούσαν να δράσουν σε κατευθύνσεις ελάττωσης της εθνικής ισχύος.

Γίνεται επομένως κατανοητό από την ανάλυση αυτή, ότι η διαφθορά δύναται να δρα ταυτόχρονα και διαλυτικά σε πολλαπλά επίπεδα, τα οποία, μάλιστα, εκ πρώτης όψεως να φαίνονται και σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητα (π.χ. στο επίπεδο βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων, στο επίπεδο παραγωγής και αξιοποίησης τεχνολογίας, και στα επίπεδα Στρατιωτικής Ικανότητας και Πολιτικής Βούλησης), συντελώντας, όμως, συνολικά στην απομείωση της εθνικής ισχύος. Παράλληλα, η ύπαρξη μηχανισμών διαφθοράς σε μια χώρα, ειδικά όταν αυτοί είναι έξωθεν κατευθυνόμενοι, είναι σε θέση πέραν της μείωσης της εθνικής ισχύος της χώρας υποδοχής, να επιτυγχάνουν και την αύξηση της ισχύος της χώρας που τους κατευθύνει. Παραγγελίες π.χ. ξένων προϊόντων και υπηρεσιών αντί των εγχώριων, επηρεασμός και ποδηγέτηση πολιτικών ή και παροχή διευκολύνσεων σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις, είναι μόνο κάποια λίγα παραδείγματα εξελίξεων που λειτουργούν αυξητικά της εθνικής ισχύος της κατευθύνουσας χώρας. Είναι αυτή η πολύπλευρη αλλά και αμφίπλευρη δυνατότητα της διαφθοράς, η οποία και την καθιστά σημαντικό και αποτελεσματικό επιθετικό εργαλείο στις διεθνείς σχέσεις. Η διαφθορά, όπως αναφέρει πολύ εύστοχα η σχετική έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας (Transparency International, McLachlan, 2019) είναι σε θέση να δώσει την δυνατότητα στην ελίτ μιας χώρας να ελέγχει το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων σε άλλες χώρες, να τις κρατά σε ομηρία, να χρησιμοποιεί παράνομη επίδραση σε άλλα κράτη, να καλλιεργεί ανασφάλεια και αστάθεια, καθώς και να υποσκάπτει θεσμούς. Αυτού του είδους η διαφθορά δεν αποσκοπεί σε οικονομικό κέρδος, αντίθετα θυσιάζει οικονομικούς πόρους αποκτώντας επιρροή (influence), με σκοπό την μεταβολή πολιτικών αποτελεσμάτων σε άλλη χώρα.

Σε σχέση τώρα με τους φορείς της διαφθοράς και καθώς αυτή, όπως είδαμε, έχει την ιδιότητα να είναι πολυεπίπεδη, η διαλυτική της δράση και ιδιαίτερα αυτή που στοχεύει στο πολιτικό και στο θεσμικό επίπεδο μπορεί να διενεργείται είτε μέσω πολιτικών φορέων, είτε και μέσω επιχειρηματικών μονάδων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι οικονομίες σε μετάβαση, κατά το πρώτο στάδιο της οικονομικής τους μετάβασης στο μοντέλο των ανοικτών αγορών. Κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου, και ενώ τα θεσμικά συστήματα των χωρών αυτών είχαν ουσιαστικά καταρρεύσει, η έλευση των πρώτων άμεσων ξένων επενδύσεων, που αφορούσαν κυρίως αθρόες ιδιωτικοποιήσεις εγχώριων φυσικών μονοπωλίων, επιδείνωσαν έτι περαιτέρω τα επίπεδα διαφθοράς και έπληξαν συνολικά τα ήδη ασθμαίνοντα συστήματα διακυβέρνησής τους (βλ. σχετικά, Bellos & Subasat, 2012 a,b).

ΤΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΟΠΟΥ ΑΥΤΗ ΕΥΔΟΚΙΜΕΙ

Εξίσου απαραίτητη με την περιγραφή του τρόπου απομείωσης της εθνικής ισχύος από την δράση της διαφθοράς, είναι η περιγραφή του τι ακριβώς συμβαίνει στο «στόχο» μιας πράξης διαφθοράς και που αφορά συνήθως (όχι πάντοτε όμως), σε κρατικούς αξιωματούχους, ιδιαίτερα στην περίπτωση των διεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής.

Σύμφωνα με την ερευνητική μελέτη του 2011 των Benjamin Olke και Rohini Pande, καθηγητών στο ΜΙΤ και το Harvard αντίστοιχα, το ενδεχόμενο αποδοχής μιας πρότασης διαφθοράς από έναν κρατικό αξιωματούχο, διέπεται από την ακόλουθη σχέση, δηλαδή όταν ισχύει η παρακάτω μαθηματική σχέση (ήτοι το δεξιό μέρος της ανισότητας είναι μεγαλύτερο από το αριστερό) ένας γραφειοκράτης/αξιωματούχος αποδέχεται μια πρόταση διαφθοράς :

23122020-3.jpg

Όπου W είναι ο μισθός του αξιωματούχου, v είναι μια εναλλακτική προσφορά σταδιοδρομίας/απασχόλησης που θα του προσφερθεί σε αντάλλαγμα των υπηρεσιών του, p είναι η πιθανότητα να αποκαλυφθεί δημόσια η πράξη διαφθοράς, b είναι η προσφερόμενη αμοιβή μέσω της διαφθοράς και d το προσωπικό κόστος που θα κληθεί να καταβάλλει (συμπεριλαμβανομένου και του ηθικού κόστους).

Η παραπάνω σχέση καταδεικνύει ότι μια πράξη διαφθοράς έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να συμβεί όταν:

Α) οι απολαβές του αξιωματούχου είναι χαμηλές
Β) η εναλλακτική καριέρα που προτείνεται στον αξιωματούχο είναι καλύτερη και περισσότερο προσοδοφόρα,
Γ) η πιθανότητα εντοπισμού της πράξης διαφθοράς είναι πολύ μικρή
Δ) το ποσό της δωροδοκίας είναι μεγάλο και τέλος
Ε) το προσωπικό κόστος από τυχόν εντοπισμό είναι μικρό (αυτό συμπεριλαμβάνει το κόστος είτε αυτό είναι ποινικής μορφής, είτε υλικής είτε ηθικής).